آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه نسخه متنی

قرآن

يكى از آيات قرآن كه دلالتى روشن بر اين امر دارد، آيه تطهير است: "انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا"[ سوره احزاب، آيه 33. ] 'همانا خدا مى خواهد پليدى را از شما اهل بيت، دور كند و شما را آن چنان كه بايد پاك دارد'.

مفسران اهل سنت چنين تفسير مى كنند كه خداوند اوامرش را بر شما نازل كرد تا خود نفع ببريد و سود اين دستورات از آن شما است.[ التفسيرالكبير، ج 25، ص 209 و تفسيرالمراغى، ج 22، ص 7. ] و مراد از اين آيه را زنان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم يا زنان و ديگران دانسته اند.[ التفسيرالكبير، ج 25، ص 209 و تفسيرالمراغى، ج 22، ص 7. ]

عقيده شيعه بر آن است كه اين آيه بر عصمت و پاكى گروهى خاص دلالت دارد و براى اثبات ادعاى خود بر اين امر تكيه مى كنند كه: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم در روايات فراوانى كه بالغ بر هفتاد روايت است 'اهل البيت' را بر افراد خاصى تطبيق كرده است.

اين احاديث در منابع معتبر اهل سنت گرد آمده و بزرگان آنان تصريح به صحت اين احاديث دارند، در اينجا به برخى از آن احاديث اشاره مى كنيم: فى الدرالمنثور اخرج ابن مردويه عن ام سلمه قالت: نزلت هذه الايه فى بيتى "انما يريد ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا" و فى البيت سبعه جبرئيل و ميكائيل و على و فاطمه و الحسن و الحسين و انا على باب البيت، قلت: يا رسول الله الست من اهل البيت ؟ قال انك على خير، انك من ازواج النبى صلى الله عليه و آله و سلم.[ موسوعه اطراف الحديث النبوى، ج 10، ص 28 و الميزان، ج 16، ص 317. ]

'ام سلمه گويد: آيه تطهير در خانه من نازل گشت، در آن هنگام هفت نفر در خانه بودند، جبرئيل، ميكائيل، على، فاطمه، حسن و حسين و من بر آستانه منزل ايستاده بودم، به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم گفتم: آيا من از اهل بيت نيستم ؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: تو بر خير و نيكى هستى، تو از همسران پيامبرى'.

فى الدرالمنثور اخرج ابن جرير و ابن ابى حاتم و الطبرانى عن ابى سعيد الخدرى قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: نزلت هذه الايه فى خمسه فى و فى على و فاطمه و حسن و حسين:"انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا".[ مجمع الزوائد، ج 9، ص 167، الدرالمنثور، ج 5، ص 198، موسوعه اطراف الحديث النبوى، ج 10، ص 28 و الميزان، ج 16، ص 317. ]

'ابوسعيد خدرى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: آيه تطهير درباره پنج تن نازل گشت، درباره ى من، على، فاطمه، حسن و حسين'.

اخبرنا ابوعبدالله الحافظ غير مره و ابوعبدالرحمن محمد بن الحسين السلمى من اصله و ابوبكر احمد بن الحسن القاضى قالوا ثنا ابوالعباس محمد بن يعقوب ثنا الحسن بن مكرم ثنا عثمان بن عمر ثنا عبدالرحمن بن عبدالله بن دينار عن شريك بن ابى نمر عن عطاء بن سيار عن ام سلمه قالت فى بيتى نزلت 'انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت' و فى البيت فاطمه و على و الحسن و الحسين فجللهم رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بكساء كان عليه ثم قال: هولاء اهل بيتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا.[ سنن الترمذى، ج 5، ص 327، ح 3205 و السنن الكبرى، ج 2، ص 150. ]

'ام سلمه گويد: هنگام نزول آيه تطهير در خانه ى من، فاطمه و على و حسن و حسين حضور داشتند، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم عباء خود را بر آنان كشيد و فرمود: اينان اهل بيت من هستند، خداوند پليدى را از آنان دور ساخته و آنان را تطهير نموده است'.

با توجه به حصرى كه در اين احاديث وجود دارد و اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم با ورود ام سلمه در آن جمع موافقت نكرد، انحصار 'اهل البيت' روشن مى شود، وقتى اهل البيت داراى معناى عام نشد 'يريد الله' نمى تواند به معناى اراده تشريعى باشد زيرا خداوند با اراده تشريعى از همه بندگانش خواسته پاك شوند و از گناهان تبرى جويند پس بايد اراده تكوينى باشد و اراده تكوينى با تحقق مراد همراه است يعنى هنگام تحقق اراده، طهارت از رجس حاصل است.

رجس اسم جنس با 'ال' بر عموم و شمول دلالت دارد يعنى از همه گونه پليدى منزه اند. از اينرو در انديشه، سخن و رفتار اهل بيت هيچ گونه پليدى نيست و اين امر به خواست خداوند صورت يافته، پس سخن و فعل آنان حجت است.

اين مطلب كه با تكيه بر سنت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم تثبيت شد گذشته از شواهدى است كه در خود آيه آمده است، از قبيل: حصرى كه 'انما' بر آن دلالت دارد، التفات از ضمير مونث به ضمير مذكر و اينكه اين قسمت از آيه مجزا نازل شده نه با آيات 'نساء النبى' و هيچ كس ادعا نكرده كه اين آيه همراه آيات 'نساء النبى' نازل شده باشد.

با توجه به اين شواهد درونى و روايات متعدد، جايى براى ادعاى سياق باقى نمى ماند، يعنى نمى توان گفت سياق آيات دلالت دارد كه آيه شامل همسران پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم هم مى شود. چرا كه اولا: اين قسمت مجزا نازل شده است و ثانيا: تغيير ضمائر از مونث به مذكر با اين سخن سازگار نيست و ثالثا: اگر سياقى بتوان ادعا كرد با وجود نص احاديث، بايد از آن صرف نظر نمود.

اما رواياتى كه آيه را به ازواج النبى صلى الله عليه و آله و سلم يا اعم از آن تفسير مى كند، از سند معتبرى برخوردار نيست. زيرا راويان آن مجهول و ناشناخته است و يا آنكه از سوى محدثان و عالمان رجال مورد قدح قرار گرفته اند،[ آيه التطهير، ص 54-64. ] گذشته از خلل و اضطرابى كه در متن برخى از آنها وجود دارد.[ براى آگاهى بيشتر ر. ك: به اهل البيت فى آيه التطهير، جعفر مرتضى العاملى، دارالامير للثقافه و العلوم، بيروت، 1413 ه. ق، ص 255، عربى. ]