مزايا و ويژگيهاى من لا يحضره الفقيه - آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه نسخه متنی

مزايا و ويژگيهاى من لا يحضره الفقيه

اين اثر خصايصى دارد كه آن را ديگر كتب متمايز مى كند:

1- اسناد روايات به جهت اختصار حذف شده و در مشيخه ى پايان كتاب ذكر شده است .

2- مصنف چنانكه در مقدمه كتاب يادآور شده، روايت هايى را نقل مى كند كه
بر اساس آن فتوا داده است.

3- بر اساس گفته شيخ صدوق در مقدمه، آن را از كتب مشهور و مورد اعتبار گردآورده.

4- روايات متعارض را در ذيل ابواب نياورده است.

5- گاه بر اساس مضمون روايت فتوا داده و نص حديث را نياورده و اين برخى اشكالات را به دنبال داشته.[ النجعه، ج 1، ص 64 و 252. ]

6- در مواردى بسيار شيخ صدوق روايت را از معصوم نقل كرده و نمى توان از طريق مشيخه، به سند دست يافت، اين روايات طبق ادعاى برخى، نزديك به دو هزار، و يك سوم تمامى كتاب است.[ المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار ، ج 1، ص 68. ] ليك در اين مرسل ها، شيخ صدوق گاه به صورت قطعى حديثى را از امام عليه السلام نقل مى كند و مى گويد:'قال الصادق عليه السلام كل ماء طاهر الا ما علمت انه قذر'[ من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 9. ] و گاه به معصوم نسبت مى دهد و تعبير 'روى'[ همان، ص 47 و 51. ] را به كار مى برد. گفته شده در صورت اول مصنف قطع به صدور داشته و مى توان بدان استناد جست ولى در صورت دوم چنين امرى استفاده نمى شود.[ المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار، ج 1، ص 68. ]

بر اين كتاب شرح و حاشيه هايى نگاشته شده كه مرحوم شيخ آغابزرگ 23 عدد از آنها را در الذريعه ذيل عنوان حاشيه [ الذريعه، ج 6، ص 233. ] و شرح [ همان، ج 14، ص 94، المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار، ج 1، ص 69. ] ياد كرده است.

اما آنچه اكنون از شروح و ترجمه ها در دسترس است، از اين قرار مى باشد:

1- روضه المتقين، محمد تقى مجلسى، 14 ج، التعليق و التنميق: السيد حسن الموسوى الكرمانى و الشيخ على پناه الاشتهاردى "بنياد فرهنگ اسلامى، تهران".
اين مجموعه به عربى و شرح كامل كتاب مى باشد.

2- لوامع صاحبقرانى، محمد تقى مجلسى،"موسسه دارالتفسير، قم، 1376". اين كتاب شرحى است فارسى كه پس از روضه المتقين نگارش شده و تا كنون هفت جزء آن به طبع رسيده است.

3- ترجمه و شرح من لا يحضره الفقيه، محمد جواد غفارى، 6 ج "نشر صدوق، تهران، 1367".

اين ترجمه و شرح به همراه متن به طبع رسيده، مترجم پس از ترجمه، توضيحاتى را اضافه مى كند. اين مجموعه تحت نظارت استاد على اكبر غفارى به انجام رسيده.

5- گزيده ى من لا يحضره الفقيه، محمد باقر بهبودى، 2 ج "انتشارات كوير، تهران، 1370".
نويسنده رواياتى را برگزيده و با ترجمه فارسى به همراه متن حديث ارائه كرده و باور دارد كه روايات صحيح را گزينش كرده و به عنوان گزيده، نشر داده است .

به جز اين، برخى كارهاى ديگر نيز نسبت به اين كتاب انجام پذيرفته كه بايد به معرفى آن پرداخت:

1- مشيخه الفقيه، شرح و ترجمه و تعليق: محمد جعفر شمس الدين "دارالتعارف، بيروت".

بخش پايانى كتاب من لا يحضره الفقيه، كه به ذكر اسناد اختصاص دارد، شرح و تعليق شده و ترجمه راويان آن ذكر شده است.

2- فهرس كتاب من لا يحضره الفقيه، مجمع البحوث الاسلاميه "مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى" جزء شماره 8 مجموعه ى 'فهرس احاديث اهل البيت عليه السلام' به من لا يحضره الفقيه، اختصاص دارد.

شيخ صدوق به جز من لا يحضره الفقيه كتب روايى بسيار دارد كه بخشى زيادى از آن امروزه در دسترس است و با تصحيح و تحقيق عرضه شده، همانگونه كه برخى از آنها شروحى نيز دارد. اهم عناوين كتب روايى شيخ صدوق چنين است:

1- علل الشرايع،"داراحياء التراث العربى، بيروت" 648+40 ص.

روايات مبين فلسفه احكام يا علل برخى حوادث تاريخى و تكوينى در آن گرد آمده . اين اثر مشتمل بر 385 باب و 1907 حديث مى باشد. اسناد روايتها در آن منقول است. اين كتاب توسط سيد هدايت الله مسترحمى به فارسى برگردانده شد، و كتابفروشى مصطفوى آن را نشر داد.

2- معانى الاخبار، تصحيح: على اكبر غفارى "انتشارات اسلامى، قم، 1361 ش" 436+94 ص.

در اين اثر رواياتى گزينش شده كه مفسر و مبين مطلبى است، از اين رو از جهت محتوا متنوع بوده و شامل مباحث اخلاقى و عقيدتى است. تعداد روايات آن 809 و اسناد و احاديث مذكور مى باشد.

معانى الاخبار توسط عبدالعلى محمدى شاهرودى به فارسى برگردانده شد و انتشارات دارالكتب الاسلاميه در دو جلد آن را به طبع رسانده است.

3- الخصال، التصحيح و التعليق: على اكبر الغفارى "منشورات جماعه المدرسين ، قم، 1403 ق- 1363" 750+14 ص.

عمده ى محتواى روايات اين كتاب، احاديث اخلاقى و سنن است كه بر اساس شمارش از يك به بعد تنظيم شده، همچنين سند احاديث مذكور است.

اين كتاب داراى چند ترجمه فارسى است. 1- ترجمه سيد احمد فهرى زنجانى، 2- ترجمه مدرس گيلانى، 3- ترجمه محمد باقر كمره اى و همه ى اين ترجمه ها به طبع رسيده است.

همچنين دو تلخيص از كتاب خصال انجام شده با اين مشخصه ها:

1- خلاصه الخصال، السيد محمد الموسوى "دارالمورخ العربى، بيروت، 1416 ق- 1995 م".

2- منتخب الخصال، ميرمحمد على عمادالاسلام اسكوئى "1382 ق- 1341" اين تلخيص با ترجمه فارسى است و متن را همراه ندارد.

4- عيون اخبار الرضا عليه السلام، 2 ج، التصحيح و التذييل: السيد مهدى الحسينى اللاجوردى،"انتشارات جهان، تهران" 293+329 ص.

اين اثر كه اختصاص به روايات منقوله از حضرت رضا عليه السلام، دارد داراى 69 باب و 920 حديث مى باشد. عناوين مهم اين كتاب عبارت است از:
تاريخ الرضا عليه السلام، النصوص على امامته، اخبار موسى بن جعفر، كلام الرضا فى التوحيد، مجالسه، كلماته فى الامامه، كلامه فى العلل، كتابه الى محمد بن سنان و...

آقايان حميد رضا مستفيد و على اكبر غفارى اين اثر را به فارسى ترجمه كرده و به طبع رسانده اند.

5- كمال الدين و تمام النعمه، التصحيح و التعليق: على اكبر الغفارى "دارالكتب الاسلاميه تهران، 1395 ق" 686+30 ص.

موضوع كتاب غيبت امام زمان عليه السلام است، روايات كتاب 905 و در 58 باب تنظيم شده.

مولف مقدمه اى طولانى پيرامون ضرورت امام و نقد برخى شبهات دارد، چنانكه توضيح و تفسيرهايى نيز در ضمن روايات ارائه كرده است.

6- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، التصحيح و التعليق: على اكبر الغفارى "مكتبه الصدوق، تهران" 371 ص.

روايات مشتمل بر بيان ثواب و عقاب اعمال در اين اثر گرد آمده و عناوينى چون ، ثواب بعض الاذكار، ثواب التطهير، ثواب بعض الصلوات، ثواب الزكاه و الحج و... در آن به چشم مى خورد. اسناد احاديث در آن مذكور است. همچنين اين كتاب توسط آقاى على اكبر غفارى به فارسى ترجمه شده و به طبع رسيده است.

7- التوحيد، التصحيح و التعليق: السيد هاشم الحسينى الطهرانى "مكتبه الصدوق، تهران، 1398 ق" 570 ص.

اين اثر كه حاوى روايات مربوط به توحيد و صفات خدا است، در 67 باب و 583 حديث تنظيم شده.

بر اين كتاب محقق سبزوارى، قاضى سعيد قمى، سيد نعمه الله جزايرى و
محمد على نائب الصداره شرح نوشته اند،[ الذريعه الى تصانيف الشيعه 7 ج 13، ص 154-153. ] كه دو جلد از شرح قاضى سعيد با تحقيق و تصحيح نجفقلى حبيبى به تازگى نشر يافته و همچنين معجم الفاظى براى آن با اشراف آقاى على رضا برازش، به طبع رسيده است.

8- الامالى، تحقيق: قسم الدراسات الاسلاميه موسسه البعثه "همان، قم، 1417 ق".

اين كتاب داراى 97 مجلس و 1049 حديث مى باشد و توسط محمد باقر كمره اى به فارسى ترجمه و منتشر شده است.

9- المواعظ "دارالهادى، بيروت، 1992 ،1412 م".

اين كتاب حاوى مواعظ پيامبر و ائمه مى باشد و توسط آقاى عزيزالله عطاردى به فارسى ترجمه شده است.

10-12 فضائل الشيعه، صفات الشيعه، مصادقه الاخوان "موسسه الامام المهدى، قم 1410 ق" اين سه كتاب در يك مجموعه توسط موسسه الامام المهدى در قم تحقيق و نشر يافته است.

فضائل الشيعه داراى 45 حديث، صفات الشيعه 71 حديث و مصادقه الاخوان مشتمل بر 43 باب و 125 حديث مى باشد.

گفتنى است برخى از اين كتاب ها جداگانه نيز به طبع رسيده:

الف: فضائل الشيعه، اين كتاب با ترجمه فارسى توسط انتشارات اعلمى به طبع رسيده است.

ب: مصادقه الاخوان، اشراف: السيد على الخراسانى الكاظمى "مكتبه الامام صاحب الزمان العامه، عراق".

و نيز با عنوان 'آئين دوستى و برادرى در مكتب اسلام' توسط انتشارات تشيع منتشر شده.

13- فضائل الاشهر الثلاثه، تحقيق: ميرزا غلامرضا عرفانيان "مطبعه الاداب، نجف، 1396 ق"، 159 ص. روايات مربوط به فضائل ماههاى رجب، شعبان و رمضان در آن گرد آمده كه مجموع آن 159 حديث است. همچنين سند روايات منقول است.

گفتنى است بنياد پژوهشهاى آستان قدس رضوى، فهارسى براى كتب حديث تهيه كرده تحت عنوان 'فهرس احاديث اهل البيت' كه از شماره ى 1 تا 14 آن اختصاص به اين چهارده كتاب شيخ صدوق دارد.