مدینه فاضله در متون اسلامی نسخه متنی

علت اين كه هر چه علم و تمدن رشد مى كند، اخلاق در جوامع مربوط، سير قهقرايى طى مى نمايد، پشتوانه منطقى نداشتن مكاتب اخلاقى بشرى است. چند صباحى بايدها و نبايدهاى رفتارى را بر مبنايى طرح مى كنند، اما در عملْ مشاهده مى نمايند كه مورد تبعيت آحاد جامعه واقع نمى شود؛ اين طبيعى است، چرا كه وقتى در يك مكتب، جهان به همين جهان مادى و محسوس منحصر گردد و انسان، داراى غريزه و حداكثر عاطفه معرفى شود، با همان عقل حسابگر خويش مى گويد كه چرا خود را مقيد به موازين اخلاقى و معنوى كنم! بايد اعتراف نمود كه اخلاق بر پايه ماديت استوار نمى گردد.

استاد «مطهرى» در نقد نظريات اخلاقى راسل چنين مى گويد:

من منطقى را احمقانه تر از منطق راسل نمى بينم؛ اين مرد فكرش فكر مادى است، اما دايماً مى گويد: بياييد به خاطر انسانيت چنين كنيد.نامبرده سپس مى گويد كه اگر اروپاييان، مسائلى را در جامعه خود رعايت مى كنند، ناشى از اخلاق متكى به معنويت و ماوراءالطبيعه نيست، بلكه نوعى خودپرستى است. يكى خود را منحصر به وجود شخصى خويش مى كند، يكى خود را خانواده خود مى داند و گاهى توسعه مى يابد و خود را ملت خود مى داند. افراد آن ملت فقط در داخل خودشان و به خودشان دروغ نمى گويند، يا تخلف از مقررات نمى كنند و اين «خودملى» است و خودپرستى است، نه اخلاق. اخلاق دينى، مفاهيمى توخالى و بدون پشتوانه نيستند، اعتبار و پشتوانه همه اين مفاهيم، ايمان به خداست. ايمان، مبتنى است بر آگاهى توأم با گرايش، نه فقط شناخت و آگاهى.با اين ملاك و پشتوانه اى كه در بينش اسلامى براى اخلاق ذكر گرديد، فضايل و رذايلْ حالت مطلق و پايدار پيدا مى كنند و از فرضيه نسبيت در اخلاق به كلى دور مى شويم؛ به عبارت ديگر، خوب بودن عدل، انصاف و نوع دوستى و غيره، هميشگى است، وناپسند بودن ظلم، بى انصافى و خودخواهى دايمى است و بستگى به شرايط زمانى و مكانى ندارد. ماهيت انسان و كمال و سعادت او به طور پايدار تعريف شده است و از طرف ديگر، وجود خداوند و قرب به او و راه نيل به اين تقرب كه همان عبادت است، تبيين گرديده، به نحوى كه افعال معينى به طور دايم، باعث رسيدن به اين رتبه مى شود و افعال معين ديگرى موجب منحرف شدن از اين درجه مى گردد و اخلاق نسبى، قابل توجيه نيست. در شرع اسلام، از اين فضيلت ها و رذيلت ها، بسته به ميزان تأثيرى كه دارند، به واجب، مستحب و نيز حرام و مكروه ياد مى شود.