پرسشها و پاسخها
پرسش اول : شما از اين انقلاب ، بعنوان يك انقلاب اسلامي نام برديد حال آنكه اقليتهاي سياسي و مذهبي هم در اين انقلاب شركت داشته و سهيم بوده اند ، آيا مي توان گفت كه آنها هم گرايشهاي اسلامي داشته اند و آيا ميتوان سهم آنها را انكار كرد.پاسخ : در ضمن عرايضم نكته اي را به اختصار عرض كردم كه ميتواند پاسخ اين سؤال باشد ، حالا همان مطلب را با تفصيل بيشتري عرض مي كنم معناي اينكه انقلاب اسلامي بوده اين نيست كه همه شركت كنندگان در اين انقلاب بدون استثناء روح اسلامي داشته و يا همه آن كساني هم كه گرايش اسلامي داشته اند ، گرايش اسلاميشان بيك اندازه بوده است نه ، ما روح و گرايش را در مجموع و در كل نهضت در نظر ميگيريم و بر اين اساس است كه ميگوئيم آنچه روح اين نهضت را تشكيل ميداده و استوانه اين انقلاب به حساب ميامده ، اسلام و اسلام گرائي بوده است شما اگر انقلاب صدر اسلام را هم در نظر بگيريد باز هم نمي توانيد بگوئيد كه در آن انقلاب ، فقط مسلمين شركت داشته اند در همانجا هم موارد متعددي ميتوان پيدا كرد كه شركت اقليتهاي مذهبي و همكار.آنها را با مسلمانها نشان مي دهد مثلا در ايران قبل از ورود اسلام در كنار اكثريت مذهبي كه زرتشتيها بودند ، اقليتهاي مذهبي مثل يهوديها و مسيحي ها و مانويها وجود داشتند در نبردهاي مسلمين در ايران ، اين اقليتها با مسلمين همراه و همدست بودند ، چرا.به اين دليل كه آنها از دست مذهب حاكم ، فوق العاده رنج مي بردند و دريافته بودند كه اگر اسلام حاكم بشود ، با اينكه باز هم به صورت اقليتي باقي خواهند ماند ، ولي بودن در زير لواي اسلام به مراتب بهتر از باقي ماندن در زير لواي دين ديگري است . تاريخ نشان ميد.كه اقليتهاي مذهبي در ايران ساساني مخصوصا يهوديها ( 1 ) وقتيكه مسلمين آمدند به آنها كمكهاي فراواني كردند در مصر هم وضع بدين منوال بود در آنجا مسيحيان در اكثريت بودند و يهوديها از دست مسيحيها هيچ گونه آزادي نداشتند، با آمدن مسلمانان ، يهوديان به كمك مسلمين شتافتند پس اين اقليتها در پيروزي مسلمين نقش داشتند ولي اين مقدار نقش داشتن سبب نمي شود كه بگوئيم نهضت صدر اسلام نهضت مشترك يهودي - اسلامي - بوده است زيرا روح نهضت را اسلام تشكيل ميد.در نهضت فعلي ما هم وضع بهمين منوال است در اين نهضت هم اقليتهاي غير مسلمان ، اعم از اقليتهاي مذهبي و اقليتهاي سياسي ، شركت داشتند اما آنها به دليل اينكه اقليتشان ناچيز بود (2) قهرا نقش عمده و تعيين كننده اي نداشتند . مسئله مهمي كه در اين ميان قابل توجه است و به قسمت دوم اين پرسش مربوط ميگردد ، بررسي نقش پاره اي اقليتها ، بخصو.1 -زيرا يهوديها در آن دوره هم از دست مسيحيهاي ايراني كه در حال رشد بودن ، رنج مي بردند و هم از دست زرتشتيها .2 - اين واقعيت را رفراندم فروردين ماه ، بخوبي نشان داد .