پيشگفتار

عالمان و انديشمندانى كه درباره تاريخ به انديشه و پژوهش پرداختهاند، هريك از
زاويهاى خاص به تاريخ نگريسته و فوايدى را براى تاريخ و ضرورت مطالعه آن
برشمردهاند. از امورى مانند پندگيرى و عبرتآموزى، درس ناپايدارى ملك و مقام،
آشنايى با چگونگى زيست پيشينيان، اصلاح مسير آينده با توجه به راه طىشده بهعنوان
فوايد تاريخ ياد شده است. در مقابل، افرادى نيز بر بىفايدهبودن تاريخ بهدليل
ملالانگيزى، بازگويى يك سلسله حوادث تكرارى يا تصادفى غيرمتعلق به زمان حاضر و...
معتقدند.

انصاف آن است كه تاريخ نيز يك علم است و سود و زيان آن
همانند علوم ديگر به نوع بهرهگيرى و تلقى از آن بازمىگردد. اگر تاريخ را يك
مجموعه اطلاعات مهر و مومشده ثابتانگاريم و تاريخدان را مانند راهنماى يك ديركهن
بدانيم كه همواره واژگانى را طوطىوار براى بازديدكنندگان تكرار مىكند، طبعاً از آن
جز پارهاى اطلاعات از زواياى تاريخ و رخدادهاى آن چيزى برنخواهيم گرفت. در مقابل،
اگر به آن بهعنوان آئينه تمامنماى زيست بشر بر روى زمين بنگريم و حظّ وبهره خود
را بهصورتى كاربردى از آن برگيريم و پهنه تاريخ را بهعنوان گستره زندگى انسان و
كنش و واكنشهاى ثبتشده در تاريخ را آزمون و خطاى زندگى آدمى بدانيم، از جستوجو در
اين اقيانوس بىكران به گوهرهاى شب چراغى دست مىيابيم كه راه پر فراز و نشيب آينده
را برايمان روشن كرده، زندگى گذشتگان را كولهبار و توشه راهِ پيشروى بشر قرار
خواهد داد. سير در بوستان تاريخ با چنين نگرشى موجب مىگردد تا امورى مانند راز
فراز و فرود تمدنها، پايدارىهاى جانانه در برابر زيادهخواهان و زورمداران، علل
پيشرفتهاى علمى جوامع، عواقب كردار حاكمان، شناخت بازتاب اشتباهات بزرگ و
موقعيتهاى سترگ بشر، اسرار

كاميابى و شكستهاى سياسى و عاقبتِ دورى از فطرت انسانى و افتادن در ورطه خود
فراموشى و گسست از مبدأ، از ميان ورقهاى زرين تاريخ خود را مىنمايانند و
راهنمايىهاى لازم را براى رهسپارى به سوى كمال انسانى در ابعاد گوناگون در پيش پاى
آدمى مىنهند. از اينرو مطالعه تاريخ بهطور عام و مطالعه و تحقيق در تاريخ اسلام
بهطور خاص، به مثابه ضرورتى براى همگان و بهويژه آيندهسازان اين مرز و بوم شايان
توجه و تأكيد است.

كتابى كه در پيش رو داريد حاصل تلاشى است كه در گروه تاريخ
اداره تحقيق و تدوين متون درسى معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى نهاد
نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها به انجام رسيده است. اين مجموعه به قلم
برادر ارجمند جناب آقاى محمد نصيرىرضى و براساس سرفصل تهيه شده در گروه تاريخ
معاونت با عنوان «درسنامه تاريخ تحليلى اسلام» تدوين شده است كه در دو واحد درس
عمومى در مقطع كارشناسى تدريس مىگردد.

در تنظيم محتوايى كتاب، تلاش بر آن بوده تا محتوا در قالب يك
متن درسى سامان يابد. در ابتداى هر فصل اهداف كلى و در انتهاى آن پرسشهاى اساسى و
محورهايى براى تحقيق فراگيران، همچنين منابعى براى مطالعه بيشتر ارائه گرديده
است. در هر يك از مباحث به برخى از فرازهاى مهم و قابل توجه در داخل كادر مشخص
تأكيد شده است.

در پايان، ضمن تقدير از تلاشهاى علمى گروه تاريخ، نگارنده
محترم و همه عزيزانى كه در تهيه اين مجموعه ياورمان بودهاند، اذعان مىدارد كه با
همه كوششهاى به عمل آمده اين متن را نمىتوان متن كامل و بىنقص دانست. رجاء آن
مىرود كه استادان محترم تاريخ اسلام و ديگر انديشمندان گرانقدر و دانشجويان عزيز
پس از مطالعه آن، ما را در جهت تكميل و تنظيم بهينه اين نوشتار يارى رسانند و نظرات
عالمانه خود را جهت رسيدن به متنى مطلوب و حتىالمقدور جامع و بىنقص، براى ما
ارسال دارند.

نهـاد نمايندگى مقـام معظّم رهبـرى در دانشگاههـا

معاونتاموراساتيدودروس معارفاسلامى

مديريت تحقيق و تدوين متون درسى