لطفا منتظر باشید ...
بازرگانان و صنعتگران
ثم استوص بالتجار و ذوى الصناعات و اوص بهم خيرا المقيم منهم و المضطرب بماله و المترفق ببدنه، فانهم مواد المنافع و اسباب المرافق و جلابها من المباعد و المطارح فى بركو بحرك، و جبلك، و حيث لا يلتئم الناس لمواضعها و لا يجتروون عليها فانهم سلم لا تخاف بائقته، و صلح لا تخشى غائلته، و تفقد امورهم بحضرتك و فى حواشى بلادك، و اعلم- مع ذلك- ان فى كثير منهم ضيقا فاحشا، وشحا قبيحا، و احتكارا للمنافع، و تحكما فى البياعات، و ذلك باب مضره للعامه، و عيب على الولاه، فامنع من الاحتكار، فان رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم- منع منه، و ليكن البيع بيعا سمحا، بموازين عدل و اسعار لا تجحف بالفريقين من البائع و المبتاع، فمن قارف حكره بعد نهيك اياه فنكل به و عاقبه فى غير اسراف، سپس دستور بده كه كارگزاران تو درباره ى بازرگانان و صنعتگران سفارش به صلاح آنان نمايند و خود تو سفارش خير درباره ى آنان داشته باش، چه آن بازرگانانى كه در شهر خود ساكنند و چه بازرگانانى كه مال خود را به اينسو و آنسو منتقل مى سازند و آن صنعتگرانى كه با كوششهاى عضلانى خود، وسيله ى آسايش ديگران را فراهم مى آورند، زيرا آنان منابع منافع و وسائل آسايش مردم جامعه و جلب كننده ى مواد آن منافع از جاهاى دور و پرتگاهها در خشكى و دريا و دشت و كوه قلمرو زمامدارى تو، و از جاهائى كه معمولا مردم با آنها انس نمى گيرند و جرئت سفر به آنها ندارند مى باشند. اين طبقه "سازمان، نهاد" مردمانى آرامند، و ترسى از حيله گرى آنان وجود ندارد، و مردمانى صلحجويند كه بيمى از غائله آنان نيست. و امور آنان را چه در شهر و چه در اطراف و اكناف شهرها زير نظر داشته باش. و بدانكه با اين حال در عده اى فراوان از آنان تنگ نظرى آشكار "و شديد" دارند و لئامتى قبيح، و احتكار و انباشتن منافع و زورگوئى "يا سلطه ى شديد" در معاملات، و اين صفات منبع ضرر بر عموم مردم جامعه است، و عيب براى زمامداران. از احتكار جلوگيرى كن، زيرا رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم احتكار را ممنوع فرموده است، و بايد خريد و فروش آزادانه و با نرمش و با موازين عدالت و قيمتهائى مناسب صورت بگيرد كه تعدى به هيچ يك از فروشنده و خريدار نشود. پس اگر كسى بعد از آنكه از احتكار نهى كردى، به احتكار آلوده گشت او را با خوار داشتن برنجان و كيفرى بدون اسراف بر او اجرا كن.
وظيفه ى يكم- درباره ى بازرگانان و صنعتگران- به كارگزاران و كارمندان و ديگر مقامات مربوط دستور داده شود كه درباره ى توصيه اين طبقه "سازمان، نهاد" توصيه كنند كه با خير و صلاح رفتار نمايند و خود زمامدار نيز درباره ى آنان توصيه به خير نمايد. ممكن است اين مسئله مطرح شود كه طبقه ى بازرگانان با اكثريت قريب به اتفاق مردمانى زيرك و وقت شناس و ماهر، و داراى انديشه هاى عميق در كار خود هستند، و مخصوصا با نظر به موضوع سود كه معمولا هدف نهائى كارشان مى باشد، نهايت دقت و هوش را در فعاليتهاى خود به كار مى اندازند، بنابراين، چه احتياجى به توصيه و حمايت دارند؟ پاسخ اين مسئله با نظر به سختيها و مشقتهائى كه
بازرگانان در دورانهاى گذشته در كار تجارت متحمل مى شدند بسيار روشن است. به عنوان نمونه:
1- نبودن وسائل نقليه ى امروزى كه با اندك تلفات و غالبا بدون كمترين تلف از نقاط دور دنيا با وسائلى بسيار مجهز، مانند كشتيهاى بسيار بزرگ، قطارها، هواپيماها به نقاط ديگر حمل مى شود كه اصلا بازرگان حتى روى كالا را هم نمى بيند، چه رسد به اينكه در حمل و نقل و ديگر كارهاى مربوط كمترين زحمتى را متحمل بشود.
2- قرار گرفتن در معرض خطرهاى جانى به جهت عدم امنيت راهها و فراوانى راهزنها و ديگر عوامل ضررهاى جانى كه براى خود بازرگان يا نمايندگان و كارگزاران او وجود داشته است.
3- عدم امكان محاسبات و پيش بينيهاى قابل اطمينان درباره ى كميت و كيفيت عرضه ها و تقاضاها و غيرذلك.
4- آزادى افراطى رقابتها كه گاهى تا سرحد نابودى يكى از رقبا يا همه ى آنان مى رسيده است.
5- مهمتر از همه موضوع بيمه كه در دوران جديد، حداقل از سقوط قطعى بازرگانان جلوگيرى مى كند، در صورتيكه در آن دورانها چنين چيزى وجود نداشته است. هيچ ترديدى نيست در اينكه در صدر اسلام و حتى قرون و اعصار بعد از آن نيز سختيها و مشقتهاى تجارت كمتر از توليد كشاورزى و صنعتى نبوده، بلكه با نظر به مطالبى كه در بالا متذكر شديم، گاهى دشواريهاى تجارت شديدتر هم بوده است، بنابراين، وظيفه ى يكم درباره ى بازرگانان و صنعتگران با نظر به مطالب فوق كه براى زمامدار دستور داده شده، بسيار با مورد و ضرورى بوده است.
