مطالعه آزاد -
علت علم بودن قرآن

گفتيم كه از ميان اسامى كتاب نازل شده بر پيامبر اكرم(ص) قرآن مشهورترين و شايع ترين نام در ميان مسلمانان است. بسيارى را عقيده بر اين است كه اين نام از ميان ساير نام ها براى اين كتاب جنبه علميت پيدا كرده و به صورت اسم خاص درآمده است ⁽¹⁾ .

اما آيا علم بودن قرآن، از همان ابتدا از متن آيات برخاسته است، يا اين كه اين نام به تدريج و در طول زمان، در عرف مسلمانان، صورت علميت به خود گرفته است؟ دلايلى وجود دارد كه قرآن از همان آغاز علم استعمال گرديده است:

1. در چند مورد، وقتى سخن از ذكر كتب آسمانى به ميان آمده است، قرآن در رديف تورات و انجيل ذكر گرديده است: وعدا عليه حقا فى التوراة والانجيل والقرآن ⁽²⁾ .

2. خداوند در سوره هاى ق ، يس و ص به ترتيب، هنگام سوگند به كتاب مقدس خويش از ميان همه عناوين به قرآن مجيد ، قرآن حكيم و قرآن ذى الذكر سوگند خورده است. البته در دو مورد ديگر، يعنى سوره هاى زخرف و دخان، سوگند به كتاب مبين نيز آمده است.

3. از ميان اسامى چهار گانه - كه در فصل دوم گذشت - امتياز نام قرآن بر ساير نام ها در اين است كه اسم خاص بوده، در حالى كه نام هاى ديگر در مورد كتب آسمانى ديگر نيز به كار رفته اند.

واذ آتينا موسى الكتاب والفرقان لعلكم تهتدون ⁽³⁾ .

ولقد آتينا موسى وهارون الفرقان وضياء وذكرا للمتقين. ⁽⁴⁾

4. نام قرآن در سوره مزمل، كه سومين سوره در ترتيب نزول سوره هاست، براى نخستين بار، دو بار ذكر گرديده و در هر بار به تلاوت قرآن امر شده است. بنابراين، عنوان قرآن از همان آغاز نزول، به عنوان نام برتر و اسم خاص از سوى خدا انتخاب شده است.

5. گرچه نام كتاب، بيشتر از قرآن استعمال شده است، اما به لحاظ آن كه كتاب در معناى خود، مفهومى عام دارد و به همين جهت در مورد تورات و انجيل نيز به كار رفته است، نام قرآن در مقايسه با عناوين و اسامى ديگر، كاربرد بيشترى در قرآن دارد.

6. كاربرد اين عنوان در بيان پيامبر اسلام(ص) و اميرمؤمنان(ع) و ساير امامان، باتوجه به روايات فراوانى كه در اختيار ماست، مبين آن است كه قرآن عنوانى منتخب و برگرفته از متن آيات است.

از آن چه گفتيم، روشن شد قرآن به حسب استعمال خودش به صورت علم و اسم خاص آمده و از همين رو در عرف مسلمانان نيز بدين شكل درآمده است.

گزيده مطالب

اگر فقط نام قرآن اسم خاص و علم است، دليل آن امتياز اين نام بر ساير نام ها و عناوين و عنايت خاص خداوند به اين نام در قرآن كريم است.

پرسش

1. پنج تن از پيشگامان تدوين مباحث قرآنى را در زمينه هاى مختلف نام ببريد.

2. ده نمونه از اسامى و اوصاف قرآن را ذكر كنيد.

3. عنوان مصحف براى قرآن چگونه و در چه زمانى پديد آمد و چه جايگاهى پيدا كرد؟

4. معانى قرآن را به اختصار ذكر كرده بگوييد كدام يك مناسب تر است؟

5. در تبيين لفظ اعجمى در آيه 44 از سوره فصلت دو احتمال وجود دارد; آنها را به صورت كامل بيان كنيد.

1. با مراجعه به منابع، نقش شيعه در مراحل اوليه تدوين و نگارش تفسير و علوم قرآنى را بازگو نماييد.

2. وجه تسميه عناوينى چون كتاب ، فرقان و مثانى را ذكر كنيد.

3. پنج روايت نبوى را كه در آنها نام قرآن ذكر گرديده بيان نماييد.

4. كتب آسمانى ديگر به چه زبانى نازل شده اند؟