زندگي پس از مرگ
آيا انسان پس از مرگ يكباره وارد عالم قيامت مي شود و كارش يكسره مي گردد ، و يا انسان در فاصله مرگ و قيامت يك عالم خاصي را طي مي كند و هنگامي كه قيامت كبري به پا شد وارد عالم قيامت مي گردد ؟ ( و البته اين را هم مي دانيم كه تنها خدا مي داند كه قيامت كبري كي به پا مي شود حتي پيامبران نيز از اين مطلب اظهار بي اطلاعي كرده اند ) . مطابق آنچه از نصوص قرآن كريم و اخبار و روايات متواتر و غير قابل انكاري كه از رسول اكرم و ائمه اطهار رسيده است استفاده مي شود ، هيچ كس بلافاصله پس از مرگ وارد عالم قيامت كبري نمي شود ، زيرا قيامت كبري مقارن است با يك سلسله انقلابها و دگرگونيهاي كلي در همه موجودات زميني و آسماني كه ما سراغ داريم يعني كوه ها ، درياها ، ماه ، خورشيد ، ستارگان و كهكشانها .هنگام قيامت كبري هيچ چيزي در وضع موجود باقي نمي ماند . بعلاوه در قيامت كبري اولين و آخرين جمع مي شوند ، و ما مي بينيم كه هنوز نظام جهان برقرار است و شايد ميليونها و بلكه ميلياردها سال ديگر نيز برقرار باشد و ميلياردها ميليارد انسان ديگر بعد از اين بيايند . همچنين از نظر قرآن كريم - همان طور كه از آيات گذشته و يك سلسله آيات ديگر استفاده مي شود - هيچكس در فاصله مرگ و قيامت كبري در خاموشي و بي حسي فرو نمي رود ، يعني چنين نيست كه انسان پس از مردن در حالي شبيه بيهوشي فرو رود و هيچ چيز را احساس نكند ، نه لذتي داشته باشد نه المي ، نه سروري داشته باشد و نه اندوهي ، بلكه انسان بلافاصله پس از مرگ وارد مرحله اي ديگر از حيات مي گردد كه همه چيز را حس مي كند ، از چيزهايي لذت مي برد و از چيزهاي ديگر رنج ، البته لذت و رنجش بستگي دارد به افكار و اخلاق و اعمالش در دنيا . اين مرحله ادامه دارد تا آنگاه كه قيامت كبري به پا شود . در آن هنگام در اثر يك سلسله انقلابها و دگرگونيهاي بي نظير كه در آن واحد جهان را فرا مي گيرد و از دورترين ستارگان گرفته تا زمين ما همه مشمول آن دگرگوني مي شوند ، اين مرحله يا اين عالم كه براي هر كسي يك فاصله و حد وسط ميان دنيا و قيامت مي شود ، پايان مي پذيرد . پس از نظر قرآن كريم عالم پس از مرگ در دو مرحله صورت مي گيرد ، و به تعبير صحيح تر ، انسان پس از مرگ دو عالم را طي مي كند : عالمي كه مانند عالم دنيا پايان مي پذيرد و " عالم برزخ " ناميده مي شود ، ديگر عالم قيامت كبري كه به هيچ وجه پايان نمي پذيرد . اينك بحث مختصري درباره عالم برزخ و بحثي درباره عالم قيامت .عالم برزخ
اگر چيزي ميان دو چيز ديگر حائل و فاصله باشد ، آن چيز را " برزخ " مي نامند . قرآن كريم از زندگي پس از مرگ تا قيامت كبري با كلمه " برزخ " تعبير كرده است . در سوره مؤمنون آيه 100 مي فرمايد : حتي اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون .لعلي اعمل صالحا فيما تركت ، كلا انها كلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الي يوم يبعثون . تا آنگاه كه يكي از آنها را مرگ فرا مي رسد مي گويد : پروردگارا ! مرا باز گردان ، باشد كار شايسته اي در زمينه هايي كه نكرده ام انجام دهم . ابدا ، اين صرفا سخني است كه او گوينده آن است و از جلوي آنها ( از حين مرگ ) تا روزي كه مبعوث شوند برزخ و فاصله اي است . اين آيه تنها آيه اي است كه فاصله ميان مرگ و قيامت را " برزخ " خوانده است .علماي اسلام از همين جا اقتباس كرده و نام عالم بعد از دنيا و قبل از قيامت كبري را " عالم برزخ " نهاده اند . در اين آيه از ادامه حيات بعد از مرگ ، همين قدر سخن آمده است كه انسانهايي پس از مرگ اظهار پشيماني مي كنند و درخواست بازگرداندن به دنيا مي نمايند و به آنها پاسخ منفي داده مي شود . اين آيه كاملا صراحت دارد كه انسان پس از مرگ داراي نوعي حيات است كه تقاضاي بازگشت ( رجوع ) مي كند ولي تقاضايش پذيرفته نمي شود .آياتي كه دلالت مي كند كه انسان در فاصله مرگ و قيامت از نوعي حيات برخوردار است و در آن حال شديدا احساس مي كند ، گفت و شنود دارد ، لذت و رنج و سرور و اندوه دارد و بالاخره از نوعي زندگاني سعادت آميز [ يا شقاوت آلود ] برخوردار است ، زياد است . مجموعا در حدود 15 آيه است كه در قرآن كريم به نحوي از انحاء يك جريان حياتي را ياد كرده است كه مي رساند در فاصله بين مرگ و قيامت از يك حيات كامل برخوردار است . اين آيات بر چند گونه است : . 1 آياتي كه جريان يك سلسله گفت و شنودها ميان انسانهاي صالح و نيكوكار و يا انسانهاي فاسد و بدكار را با فرشتگان الهي ياد مي كند كه بلافاصله بعد از مرگ صورت مي گيرد . اين گونه آيات زياد است . آيه 97 از سوره نساء و آيه 100 از سوره مؤمنون - كه قبلا هر دو آيه را نقل و ترجمه كرديم - از اين گونه آيات است . . 2 آياتي كه علاوه بر مضمون آيات بالا رسما مي گويند كه فرشتگان پس از آن گفت و شنودها به صالحان و نيكوكاران مي گويند از اين پس از نعمتهاي الهي بهره گيريد ، يعني آنها را در انتظار رسيدن قيامت كبري نمي گذارند . دو آيه ذيل مشتمل بر اين مطلب است : الذين تتوفاهم الملائكه طيبين يقولون سلام عليكم ادخلوا الجنه بما كنتم تعملون ( 1 ) . آنان كه در حالي كه پاكيزه اند فرشتگان آنان را تحويل مي گيرند و فرشتگان به آنها مي گويند : درود بر شما ! همانا به موجب كردارهاي شايسته تان وارد بهشت گرديد .1. نحل / . 32