لطفا منتظر باشید ...
آداب نيايش
خدامراد سليميان موضوع خاص عبادات ـ دعا
نيايش با پروردگار عالم، آداب و شرايطى دارد كه با مراعات آنها، امكان اجابت دعا زودتر فراهم خواهد شد. اين آداب به سه بخش تقسيم مىشوند: اول: آدابى كه مىبايست قبل از نيايش مورد توجه قرار گيرند. دوم: آدابى كه همزمان با نيايش رعايت مىشوند. سوم: آنهايى كه پس از دعا و نيايش مراعات مىشوند. آداب قبل از نيايش
عمده اين آداب عبارتند از امورى كه آمادگى انسان را براى قرار گرفتن در برابر خداوند افزايش داده، قلب انسان را متوجه عظمت پروردگار مىنمايند. برخى از آنها عبارتند از: 1 - پاكيزگى و طهارت روحى و جسمى; 2 - استفاده از بوى خوش و توجه به آراستگى ظاهرى 3 - توجه به قبله و خداوند قبله; 4 - گمان به اين كه اگر دعا كند خداوند اجابتخواهد فرمود; در اين باره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است كه فرمودند: «به طورى دعا كنيد كه يقين به اجابت پروردگار داشته باشيد.» 5 - صدقه دادن; امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه پدرم آداب نيايش حاجتى داشتبه هنگام زوال خورشيد (يعنى هنگام ظهر) طلب مىكرد; و هنگامى كه اراده درخواستحاجتخود مىكرد قبل از آن صدقه مىداد، عطر استعمال مىكرد، به مسجد مىرفت و آنچه از خدا مىخواست در تحصيل جاجتخود دعا مىكرد.» آداب همراه نيايش
1 - به زبان آوردن حاجت
از امام صادق عليه السلام نقل است كه فرمودند: «ان الله تبارك و تعالى يعلم ما يريد العبد اذا دعاه ولكن يحب ان يبث اليه الحوائج; همانا خداوند تبارك و تعالى هر آنچه عبد در هنگام نيايش مىخواهد را مىداند، ولى دوست دارد كه حاجتها را به درگاهش شرح دهد.» 2 - توسل به پيامبر و اهل بيت او
از آيات قرآن به خوبى استفاده مىشود كه وسيله قرار دادن مقام انسانى صالح در پيشگاه خدا، و طلب چيزى از خداوند به خاطر او به هيچ وجه ممنوع نيست و منافاتى با توحيد ندارد. در آيه 64 سوره نساء مىخوانيم: «و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤوك فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحيما»; «اگر آنها هنگامى كه به خويش ستم كردند (و مرتكب گناهى شدند) به سراغ تو مىآمدند، و از خدا طلب عفو و بخشش مىكردند و رسول نيز براى آنها طلب عفو مىكرد، خدا را توبهپذير و رحيم مىيافتند.» نيز در آيه 97 سوره يوسف مىخوانيم: «برادران يوسف، از پدر تقاضا كردند كه در پيشگاه خداوند براى آنها استغفار كند، و يعقوب نيز اين تقاضا را پذيرفت.» در آيه 114 سوره توبه نيز موضوع استغفار حضرت ابراهيم عليه السلام در مورد پدرش (عمويش) آمده كه تاثير دعاى پيامبران را درباره ديگران تاكيد مىكند; و همچنين در آيات متعدد ديگر قرآن، اين موضوع منعكس است. از روايات متعددى كه از طرق شيعه و اهل تسنن در دست داريم نيز به خوبى استفاده مىشود كه توسل - به آن معنى كه ذكر شد - هيچگونه اشكالى ندارد، بلكه كار خوبى محسوب مىشود. در اينجا لازم استبه چند نكته اشاره شود: الف - منظور از توسل اين نيست كه كسى حاجت را از پيامبر يا امام بخواهد، بلكه منظور اين است كه به مقام او در پيشگاه خدا متوسل شود، و اين در حقيقت توجه به خداست، زيرا احترام پيامبر صلى الله عليه و آله نيز به خاطر اين است كه فرستاده او بوده و در راه او گام برداشته است. ب - بعضى اصرار دارند كه ميان حيات و وفات پيامبر و امامان عليهم السلام فرق بگذارند، در حالى كه از نظر يك مسلمان، پيامبر و صالحان، پس از مرگ زندگى برزخى دارند; زندگانى وسيعتر از عالم دنيا، همانطور كه قرآن، درباره شهيدان به آن تصريح فرموده است. ج - بعضى نيز اصرار دارند كه ميان تقاضاى دعا از پيامبر، و سوگند دادن خدا به مقام او فرق بگذارند; تقاضاى دعا را مجاز و غير آن را ممنوع بشمارند. در حالى كه هيچگونه فرقى ميان اين دو ديده نمىشود. د - بعضى از نويسندگان و دانشمندان اهل تسنن - به خصوص وهابيان - با لجاجتخاصى كوشش مىكنند تمام احاديثى كه در زمينه توسل وارد شده است را تضعيف كنند و يا با اشكالات واهى و بىاساس، آنها را به دست فراموشى بسپارند; آنها در اين زمينه چنان بحث مىكنند كه هر نگرنده بىطرفى احساس مىكند پيش از اين، اينان عقيدهاى براى خود انتخاب كرده و اينك مىخواهند عقيده خود را بر روايات اسلامى تحميل كنند، و هر چه مخالف آن بود به نوعى از سر راه خود كنار بزنند; در حالى كه يك محقق هرگز نمىتواند چنين بحثهاى غير منطقى و تعصبآميزى را بپذيرد. ه - روايات در مورد توسل به حد تواتر رسيده است; يعنى به قدرى زياد است كه ما را از بررسى اسناد آن بىنياز مىسازد; علاوه بر اين، در ميان آنها، روايتهايى كه همگان صحيح مىشمارند نيز فراوان است. با اين حال، جايى براى خردهگيرى در پارهاى از اسناد آنها باقى نمىماند. امام حسن عسكرى عليه السلام از اجدادش از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مىكند كه: «خداوند سبحان به مومنان مىفرمايد، اگر بنده من از شما حاجتى داشته باشد، شما را به كسى كه دوست داريد درخواست مىكند. و مگر نمىدانيد بهترين و با كرامتترين بندگان نزد من، محمد و على; حبيب و ولى من هستند؟ پس هر كس حاجتى دارد به وسيله آن دو به من متوسل شود، به راستى دعاى حاجتمندى كه مرا به آنها - كه از پاكان درگاهم هستند - بخواند، رد نمىكنم. پس هر كس مرا به آنها بخواند، دعايش را مستجاب مىكنم و چگونه رد كنم دعاى كسى را كه مرا به حبيب و برگزيدهام، و ولى و حجتم و روح و نور و آيت و باب رحمت و وجه و نعمتم مىخواند رد كنم؟ مگر نمىدانيد كه آنها را از نور عظمتم آفريدم و آنها را اهل كرامت و ولايتخود قرار دادم؟ پس كسى كه مرا به آنها بخواند - در حالى كه آگاه و عارف به حق و مقام آنها باشد - اجابت دعايش بر من واجب است و اين حق او بر من است كه دعايش را مستجاب كنم.» در رواياتى نيز وارد شده است كه حتى خود امامان عليهم السلام به پدران خود متوسل مىشدهاند. داود رقى مىگويد: «بسيار مىشنيدم كه امام صادق عليه السلام در دعاهاى خود خداوند را به حق پنج تن قسم مىداد.» همچنين در رواياتى توسل پيامبران گذشته به انوار مقدس اهل بيت و پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله نقل شده است. سعيد بن جبير از ابن عباس نقل مىكند كه گفت: از رسول گرامى اسلام درباره كلماتى كه حضرت آدم از پروردگار فرا گرفت، تا توبه او پذيرفته شد، سؤال كردم، آن حضرت فرمود: «ساله بحق محمد و على و فاطمة و الحسن و الحسين و ...» 3 - اصرار در نيايش
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اين باره فرمودهاند: «ان الله يحب السائل اللجوج; خداوند نيايشگرى كه بر دعاى خود پافشارى مىكند را دوست دارد.» و از اميرمؤمنان على عليه السلام روايتشده است كه فرمود: «الدعاء ترس المؤمن، و متى تكثر قرع الباب يفتح لك; دعا سپر مؤمن است و هرگاه درى را بسيار بكوبى بر روى تو باز مىشود.» از امام باقر عليه السلام نيز روايتشده است: «و الله لا يلح عبد مؤمن على الله فى حاجته الا قضاها الله له; به خداوند سوگند هيچ بنده مؤمنى در دعا پافشارى و اصرار به درگاه خدا نمىكند جز اين كه خداوند حاجتش را برايش برمىآورد.» امام صادق عليه السلام نيز فرمودند: «ان الله كره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المسالة و احب ذلك لنفسه، ان الله يحب ان يسال و يطلب ما عنده; خداوند خوش ندارد كه مردم در حاجتهاى خود به يكديگر اصرار كنند، ولى پافشارى و اصرار در خواهش از خود را دوست دارد، خداوند دوست مىدارد از آنچه نزد او استسؤال و درخواستشود.»
دست از طلب ندارم تا كام من برآيد
يا جان رسد به جانان يا جان ز تن برآيد
يا جان رسد به جانان يا جان ز تن برآيد
يا جان رسد به جانان يا جان ز تن برآيد
4 - پنهان داشتن نيايش
در دعاهاى پنهانى، ريا و خودنمايى كمتر راه پيدا كرده، به اجابت پروردگار نزديكتر است. خداوند در اين باره مىفرمايد: «ادعوا ربكم تضرعا و خفية»; «پروردگار خود را با زارى و در پنهانى بخوانيد.» در روايت از امام رضا عليه السلام است كه فرمود: «دعوة العبد سرا دعوة واحدة تعدل سبعين دعوة علانية; يك نيايش بنده به پنهانى و آهستگى با هفتاد دعاى ظاهر و آشكار برابرى مىكند.» مخفى بودن نيايش - آن هم در سكوت و آرامش شب - تاثير شگرفى در روح انسان دارد. 5 - توجه به ديگران (دعا براى ديگران)
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: «اذا دعا احدكم فليعم فانه اوجب للدعاء; هرگاه يكى از شما دعا مىكند بايد به طور عمومى دعا كند، به درستى كه آن براى دعا واجبتر است.» چه، دعا كردن براى ديگران در هنگام دعاى براى خود، داراى ارزش زيادى است، ولى از آن بالاتر اين است كه انسان ديگران را بر خود مقدم داشته و ابتدا براى آنها دعا كند. امام حسن مجتبى عليه السلام مىفرمايد: «در شب جمعه، مادرم را ديدم كه تا صبح در حال ركوع و سجود بود، به او گفتم: اى مادر! چرا همانطورى كه براى ديگران دعا كردى براى خود دعا نكردى؟ فرمود: «الجار ثم الدار; اول همسايه، سپس خانه خود.» از امام صادق عليه السلام نيز روايتشده است: «من قدم اربعين رجلا من اخوانه فدعا لهم ثم دعا لنفسه استجيب له فيهم و فى نفسه; كسى كه پيش از دعاى براى خود، چهل نفر از برادران - مومن - خود را دعا كند، دعايش هم در حق آنان و هم در حق خودش مستجاب خواهد شد.»
بهر اين فرمود با موسى خدا
كاى كليم الله ز من مىجو پناه
گفت موسى: من ندارم آن دهان
از دهان غير كى كردى گناه؟
از دهان غير بر خوان كاى اله
وقتحاجتخواستن اندر دعا
با دهانى كه نكردى تو گناه
گفت ما را از دهان غير خوان
از دهان غير بر خوان كاى اله
از دهان غير بر خوان كاى اله
× دعا براى اوليا، نيكان و بزرگان دين
يكى از برترين دعاهاى ممكن، دعا در حق قطب دايره امكان; حجت ابن الحسن العسكرى عليهما السلام است، چه از جهتسلامتى آن وجود شريف و چه از جهت تعجيل در فرج ايشان، كه او را حق بسيار بزرگى بر گردن ماست. از حق وجود و هستى گرفته كه او سبب متصل بين زمين و آسمان استتا حق بقاء در دنيا. علاوه بر اين دو، حق قرابت و خويشاوندى با پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله لازم مىكند در حق او دعا كنيم; چون دعا كردن نيز نشانهاى از مودت و دوستى است. و بالاخره امام واسطه نعمت و فيوضات الهى است. در بخشى از زيارت جامعه مىخوانيم: «به بركت ما، درختها بارور گرديده و ميوهها رسيده و نهرها جارى شده و باران از آسمان باريد، و گياه از زمين روئيده است.» × دعا براى پدر و مادر و كسانى كه بر گردن انسان حق دارند
«ربنا اغفر لى و لوالدى و للمؤمنين يوم يقوم الحساب»; «اى پروردگار ما! مرا و پدر و مادرم را و مؤمنان را در روزى كه حساب برپا مىگردد بيامرز.» × دعا براى برادران دينى
«ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان»; «اى پروردگار ما! ما را بيامرز و برادران ما را كه در ايمان بر ما پيشى گرفتند بيامرز. » × دعا براى فرزندان و نسلهاى آينده
«رب هب لى من لدنك ذرية طيبة انك سميع الدعاء»; «پروردگارا! از رحمتخود بر من نسلى پاكيزه ببخش، همانا كه تو شنواى دعايى.» «رب اجعلنى مقيم الصلاة و من ذريتى ربنا و تقبل دعاء»; «پروردگارا! مرا و فرزندانم را بر پاى دارنده نماز قرار ده و دعايم را بپذير.» × دعا براى مرزداران
«بار الها! درود تو بر محمد و خاندان او باد و سوگند به عزتت كه مرزهاى مسلمانان را از بد نگهدار و به نيروى خود، پاسداران آن مرزها را تاييد فرماى و عطاهاى آنان را از عطيه خود كامل و سرشار ساز ... .» 6 - نيايش همگانى
يكى ديگر از آداب نيايش، همگانى و همراه با جمعيت دعا كردن است. از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «ما اجتمع اربعة قط على امر واحد فدعوا الا تفرقوا عن اجابة; هيچگاه چهار نفر با هم دستبه دعا برنمىدارند، جز آن كه وقتى پراكنده شوند دعاى آنان به اجابت رسيده باشد.» 7 - اظهار فروتنى
هر چه انسان نسبتبه خود شناختبيشترى پيدا كند، در برابر پروردگار تواضع بيشترى خواهد داشت; چرا كه به نيازهاى خود آگاه مىشود و نسبتبه اين كه در تمام هستى خود به خداوند متعال نيازمند استبيشتر توجه پيدا مىكند. از امام صادق عليه السلام روايتشده است كه فرمود: «ان الله تبارك و تعالى اوحى الى موسى: اذا وقفتبين يدى فقف وقف الذليل الفقير; خداوند تعالى به حضرت موسى عليه السلام وحى فرمود: هرگاه در پيشگاه من ايستادى، همانند شخص ذليل نيازمند بايست.» خداوند در قرآن مجيد مىفرمايد: «ادعوا ربكم تضرعا»;«پروردگار خود را با حالت زارى بخوانيد.»
ما درون را بنگريم و حال را
ناظر قلبيم اگر خاشع بود
گر چه گفت لفظ ناخاضع بود
نى برون را بنگريم و قال را
گر چه گفت لفظ ناخاضع بود
گر چه گفت لفظ ناخاضع بود
8 - شروع دعا با نام پروردگار
بهترين نيايش آن است كه در ابتدا با نام و ياد پروردگار آغاز شود. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «لا يرد دعاء اوله بسم الله الرحمن الرحيم; دعايى كه با بسم الله الرحمن الرحيم آغاز شود، رد نمىشود.» 9 - مدح و ثناى خداوند متعال
امام صادق عليه السلام فرمود: «هرگاه اراده داريد كه از حق سبحانه و تعالى چيزى از حوايج دنيا را سؤال كنيد، بايد به ستايش پروردگار و مدح او و صلوات بر پيغمبر و آل او عليهم السلام ابتدا كنيد، بعد از آن از خداوند حاجات خود را بخواهيد.» بهترين نمونه اين مدح و ثناى پيش از دعا در سوره حمد ديده مىشود كه ابتدا خداوند را به رحمانيت و رحيميت مدح مىكنيم و سپس دعا مىكنيم. اين مساله را در بيشتر ادعيه امامان معصوم عليهم السلام به خوبى مىتوان مشاهده كرد. از آن جمله روايتى از اميرمؤمنان عليه السلام درباره تمجيد پروردگار متعال با اين عبارت: «يا من هو اقرب الى من حبل الوريد! يا فعالا لما يريد! يا من يحول بين المرء و قلبه! يا من هو بالمنظر الاعلى! يا من هو ليس كمثله شىء; اى آن كه از رگ گردن به من نزديكترى! اى آنكه هر چه بخواهى انجام مىدهى! اى آنكه ميان انسان و دلش حايل مىشوى! اى آن كه در بلندترين ديدگاهى! اى آن كه همانندش هيچ نيست!» 10 - درود فرستادن بر پيامبر و آل او
يكى از آدابى كه اجابت دعا را تضمين مىكند، درود فرستادن بر پيامبر و اهل بيت او عليهم السلام است. از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمودند: «لا يزال الدعاء محجوبا حتى يصلى على محمد و آل محمد; همواره دعا و نيايش در پرده است تا آنگاه كه بر محمد و آل او درود فرستاده شود.» 11 - گريه كردن هنگام نيايش
اين برترين ادب نزد پروردگار است، چرا كه اوج هيجان و احساسات و عشق و علاقه در اين هنگام بروز پيدا مىكند و خبر از نرمى دل و خشوع قلب مىدهد و آن هم دليل اخلاص است. در روايت است كه: «اگر نتوانستيد گريه كنيد، خود را به حالت گريه كنندگان درآوريد.»
آب كم جو، تشنگى آور به دست
تا نگريد طفلك نازك گلو
كى روان گردد ز پستان شير او؟
تا بجوشد آبت از بالا و پست
كى روان گردد ز پستان شير او؟
كى روان گردد ز پستان شير او؟
تا به حاصل برسد كشت اميدى كه تو راست
چاره كار بجز ديده بارانى نيست
چاره كار بجز ديده بارانى نيست
چاره كار بجز ديده بارانى نيست
