چكيده

2- علم فرق و مذاهب اسلامى علمى است كه به شيوه توصيفى و تاريخى درباره مذاهب اسلامى بحث مىكند و به معرفى آنها مىپردازد.

3- علم كلام اسلامى از هر سه لحاظ روش، غايت و موضوع با علم فرق و مذاهب اسلامى تفاوت دارد. روش كلام، عقلى - نقلى است ولى روش علم مذاهب صرفا نقلى و تاريخى است. غايت علم كلام استنباط عقايد و دفاع از آنهاست ولى غايت علم مذاهب معرفى مكاتب اعتقادى است. موضوع علم كلام، اعتقادات دينى و موضوع علم مذاهب، فرقه هاى اعتقادى است.

4- كتابهاى نوشته شده در مورد ملل و نحل سه دسته اند: الف) كتابهايى مثل ملل و نحل شهرستانى و الفصل ابن حزم كه همه فرق، اعم از اسلامى و يا غير اسلامى، را معرفى مىكنند؛ ب) كتابهايى مثل مقالات الاسلاميين اشعرى و الفرق بغدادى كه درباره همه مذاهب اسلامى است؛ ج) كتابهايى مثل فرق الشيعه نوبختى و المقالات اشعرى كه مختص يكى از مذاهب اسلامى است.

5- پيدايش مذاهب مختلف در اثر پيدايش اختلافات ميان مسلمانان بوده است كه علل اين اختلافات عبارت اند از: الف) خلاء رهبرى مورد قبول همه مسلمين پس از پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله؛ ب) تعصبات قبيله اى؛ ج) پيروى از هواى نفس گرايش به منافع مادى و لجاجت؛ د) فتوحات مسلمين و گسترش حوزه جغرافيايى اسلام و ورود اديان و عقايد ديگر

6- اولين اختلاف اعتقادى مهم، اختلاف بر سر امامت و خلافت پيامبر صلّى الله عليه وآله بود كه سب پيدايش دو فرقه اهل تسنن و شيعه شد.

7- دومين اختلاف در سپاه امام على عليه السلام در سالهاى 36 و 37 هـ رخ داد كه مبداء پيدايش فرقه خوارج شد. فرقه هاى مرجئه و معتزله نيز در واكنش به آراى خوارج شكل گرفتند.

8- اختلاف سوم در مورد مساءله جبر و اختيار انسان بود كه به پديد آمدن فرقه جبريه و قدريه انجاميد.