تعليم مذهبى فاطميان

متفكران فرمطى همچون داعى نسفى و ابوحاتم رازى و ابويعقوب سجستانى نوعى جهان شناسى متاءثر از فلسفه نو افلاطونيان را تدوين كرده بودند كه مورد پذيرش تمام گروههاى قرمطى سرزمينهاى شرقى بود. اين جهان شناسى در زمان معز فاطمى مورد پذيرش اسماعيليان فاطمى نيز قرار گرفت. بر اين اساس، خداوند، متعالى و به كلى ناشناختنى است. عقل كل، نخستين مخلوق خداست و نفس كلى دومين مخلوق است كه از عقل منبعث شده است.نفس منبع هيولى و صورت است و از آن، افلاك هفتگانه و ستارگانش صادر شده اند. در اثر حركتهاى افلاك و كواكب گرما و سرما وترى و خشكى به وجود آمده اند و از تركيب اينها عناصر مركب مانند خاك و آب پديدار گشته اند، و در مراحل بعدى گياهان و حيوانات و سپس انسان پديد آمده است. در دوره هاى بعد داعيان فاطمى مانند حميد الدين كرمانى و ناصر خسرو به اصلاح و تكميل اين جهان بينى پرداختند. در جهان شناسى كرمانى ده عقل جايگزين عقل و نفس شده است و اين مطلب تاءثير فلسفه ابن سينا و ديگر مشائيان مسلمان را نشان مىدهد. (134)

اسماعيليان براى امامت درجاتى را بيان كرده اند:

1.در بالاترين درجه امامت، امام مقيم قرار دارد كه رسول ناطق را ارسال مىكند و به آن «رب الوقت» نيز مىگويند.

2.امام اساس كسى است كه همراه رسول ناطق مىآيد و ياور و امين او بوده و كارهاى اصلى رسالتى او را اجرا مىكند و ادامه مىدهد. سلسله امامان مستقر در نسل امام اساس قرار دارند.

3.امام مستقر، امامى است كه امام پس از خود را تعيين مىكند.

4.امام مستودع به نيابت از امام مستقر، شؤون امامت را اجرا مىكند. خلافت اين نوع امام محدود است و لذا امامت به صورت موروثى به فرزندش نمى رسد و حق تعيين امام بعدى را ندارد. گاه به امام مستودع، «نائب الامام» نيز مىگويند. (135)