استقامت - استقامت نسخه متنی

استقامت

سيد محمدرضا حسينى

استقامت از مباحث مهم سياسى و اجتماعى است. در قرآن كريم از واژه (استقامت) و (صبر) بسيار ياد شده است. استقامت سرآمد صفت هاى پسنديده است, زيرا براى دست يازيدن به هر صفت پسنديده اى, بايد صبورى كرد. قرآن پيامبر و مؤمنان را به استقامت توصيه مى كند: (فاستقم كما أمرت;1 استقامت كن, همان طورى كه به آن مأموريت يافته اى.)

انسان همواره در زندگى مادى و معنوى خود, اهداف و آرزوهايى دارد كه براى دست يابى به آن علاوه بر كوشش و جديت, نيازمند صبر و استقامت در برابر مشكلات احتمالى است. البته در اين مقال, روى سخن با اهداف و آرزوهاى مقدس و مشروع است, زيرا بسيارى از پليدى ها و بدبختى هاى فرد و جامعه از آرزوهاى پست و هدف هاى زشت سرچشمه مى گيرد كه موجب تحولات منفى در جامعه مى گردد.

اگر انسان در راه تحصيل, استقامت كند, هرچند استعدادى خوب و هوش و حافظه اى مناسب نداشته باشد و حتى وسايل و امكانات كافى براى تحصيل در اختيارش نباشد, باز موفق خواهد شد.

گرچه رمز موفقيت, استعداد و پشتكار است, لكن اگر استقامت و پشتكار باشد, استعداد ضعيف يا پنهان شكوفا مى شود. بسيارى از دانشمندان معروف در ابتداى تحصيل, هوش و استعداد و امكانات مالى مناسبى نداشتند, اما در اثر صبر و استقامت, به تحصيلات عالى رسيدند و شهرت جهانى پيدا كردند.

مسئله بسيار مهم اين است كه همان طورى كه بشر براى رسيدن به آمال, آرزوها و اهداف خود نيازمند صبر و استقامت است, در حفظ و نگه دارى و بقاى آن نيز بايد استقامت كند تا مبادا آن را از كف بدهد. براى نگه دارى از ايمان, تهذيب, تزكيه نفس و مقام علمى بايد صبور بود و در برابر مشكلات و موانع آن صبر پيشه كرد تا به موفقيت نايل شد. وقتى ياسر و سميه به خدا و رسولش ايمان آوردند, در مقابلِ دشمنان اسلام سخت استقامت كردند و در حفظ و حراست از ايمان خود شكنجه ها را تحمل كردند, ولى تسليم انديشه هاى جاهليت و كفرآميز آنان نشدند.

استقامت و صبر از رموز موفقيت هر انسانى است و هدف هاى بزرگ و ارزش مند, هيچ گاه بدون صبر و استقامت و تحمل رنج و مشقت به دست نمى آيند.

استقامت يا خشونت

نكته بسيار مهم اين است كه استقامت با خشونت متفاوت است و به ديگر بيان, استقامت با عصبانيت و يا خشونت سازگارى ندارد, بلكه مى بايستى با نرمى و خون سردى, صبر و استقامت كرد. هرگاه استقامت با خشونت و عصبانيت همراه باشد, نتيجه مطلوبى نخواهد داشت, زيرا انسان هنگام خشونت و حالات غير عادى, تصميمات عجولانه و غير معقول خواهد گرفت و دست به كارهاى ناپسند خواهد زد كه نتيجه عكس خواهد داشت. پس (استقامت بايد همواره با متانت و ملايمت همراه باشد تا انسان را به موفقيت و پيروزى برساند.)2

زمينه هاى استقامت

براى ورود به عرصه استقامت, مى بايست مراحل مختلفى را پشت سر گذاشت تا به اين صفت زيبا دست يافت و بدون طى اين مراحل, استقامت, بى حاصل و بى ثمر خواهد بود و از عاقل هم چنين كارى بعيد به نظر مى آيد. اين مراحل عبارت اند از:

1. تفكر و انديشه در هدف:

انسان بايد قبل از هر اقدامى, ابتدا هدف را ارزش سنجى كند و پس از آن كه به درستى و صحت آن مطمئن شد, آن گاه بينديشد كه آيا براى رسيدن به هدف خود تحمل اين همه مشكلات و سختى ها ارزش دارد يا خير؟

2. شناسايى راه ها:

پس از اين كه رسيدن به هدف, ضرورى تشخيص داده شد, بايد راه هاى رسيدن به آن شناسايى شود تا با برنامه ريزى دقيق بهترين و كوتاه ترين راه را انتخاب كرد و به سوى هدف پيش رفت و در اين ميان بايد از هرگونه تصميم غير عقلايى و بى راهه رفتن اجتناب كرد.

3. حركت پيوسته و محكم:

پس از تصميم گيرى و شناسايى راه, بايد به طور پيوسته اما محكم و استوار به سوى هدف گام برداشت و بدون عجله ولى با استقامت پيش رفت, زيرا هر نوع حركت عجولانه پشيمانى به بار خواهد آورد: (مع العجلة تكون الندامه;3 شتاب زدگى, همواره با پشيمانى توأم است.)

عجله و شتاب كردن در رسيدن به هدف هنگامى كه مانع بزرگى بر سر راه قرار گيرد, بى حوصله گى و خستگى را به دنبال دارد و در اثر خستگى, نيروى انسان تحليل مى رود و نه تنها راه رسيدن به مقصود كوتاه نخواهد شد بلكه برعكس راه را طولانى مى كند.

4. هدف را بزرگ پنداشتن:

هنگامى كه به ارزش و اهميت هدف و رسيدن به آن دست يافتيد, بايد آن را مهم و بزرگ بشماريد تا براى رسيدن به هدفتان هر سختى را تحمل و در مقابل مشكلات استقامت كنيد. هرچه هدف در نظر انسان بزرگ تر باشد, نيروى صبر و استقامتِ قوى ترى لازم است.

5. كوچك بينى موانع:

يكى از شرايط غلبه بر سختى ها, كوچك شمردن آن ها است. وقتى اين موضوع در ذهن انسان تقويت شود, خود به خود غلبه بر موانع نيز آسان تر خواهد شد. متأسفانه بعضى از انسان ها در زندگى روزمره خود تا به موانع برخورد مى كنند, دست از ادامه كار برمى دارند و مى گويند: (نمى شود), (ممكن نيست); در صورتى كه هيچ مانعى با وجود اراده اى قوى, صعب العبور نيست. در واقع عدم روحيه استقامت در وجود انسان, موجب پيدايش موانع صعب العبور و يا بزرگ بينى آن مى شود. انسانى كه اراده اى قوى دارد, موانع, سختى ها و مشكلات را كوچك مى بيند و به راحتى مى تواند بر آن ها غلبه كند.

موارد استقامت

نمونه ها و الگوهاى فراوانى در تاريخ اسلام وجود دارند كه هريك با استقامت و صبر در راه خدا به پيروزى رسيده اند و براى ما بهترين سرمشق به شمار مى روند. صبر و استقامت حضرت محمد(ص) و ائمه اطهار(ع) و ياران آنان در معرفى دين اسلام و نشر فرهنگ آن و نيز صبر و استقامت عالمان و فقيهان و دانشمندان در راه كسب دانش, نمونه هاى واقعى و عينى براى مردم و جوانان هستند. بلال حبشى, عمار ياسر, سميه (همسر عمار) و هزاران نمونه از اين دست, به هر فرد مسلمانى مى فهماند كه براى رسيدن به پيروزى و دست يابى به اهداف مقدس و والاى خود بايد از سلاح صبر و استقامت بهره جست; صبر و استقامت در ايمان, جهاد, امر به معروف و نهى از منكر, تهذيب نفس, اطاعت و عبادت خداوند, تبليغ و ترويج دين, طلب علم, گرفتن حق, حفظ ناموس, حفظ عفاف زنان, عهد و پيمان, فقر و تهى دستى, مصايب و شدايد و سختى ها از جمله موارد صبر و استقامت هستند.

آثار و نتايج استقامت

انسان در اثر صبر و استقامت, علاوه بر دست يابى به تجربه, عاقل تر و با هوش تر مى شود و استعدادهاى نهفته اش آشكارتر مى شود, زيرا در پاره اى اوقات استعداد به صورت بالقوه در وجودش نهفته است و بر اثر استقامت و به كار انداختن انديشه, به فعليت مى رسد و در نتيجه او همواره از آثار و فوايد صبر و استقامت بهره مند خواهد شد.

حافظ مى گويد:

خداوند درباره پاداش صابرين مى فرمايد: (اِنّما يُوَفّى الصابرون اَجرَهم بغيرِ حساب;4 فقط كسانى كه در راه خداوند استقامت ورزند و بر مصايب پايدارى كنند, پاداش آن ها بى حساب و به تمام خواهد بود.). صبر و استقامت, موجب پرورش روح و جسم انسان مى شود و به عبارت ديگر, صبر و استقامت موجب تكامل و شكوفايى روح و روان آدمى مى گردد.

با توجه به اهميت صبر و استقامت و نقش سازنده آن در زندگى فردى و اجتماعى افراد, موضوع پژوهش مقطع راهنمايى و دبيرستان را در اين شماره به (صبر و استقامت) اختصاص داديم. اميد است علاقه مندان به پژوهش با انتخاب يكى از موضوع هاى پيش نهادى زير, تحقيق خود را نگارش و به دفتر نشريه ارسال دارند.

محورهاى بحث

1. فلسفه استقامت.

2. نتايج و آثار استقامت.

3. انواع استقامت.

4. صبر و استقامت در زندگى پيامبر(ص) و ائمه(عليهم السلام).

5. عوامل استقامت.

1ـ هود(11) آيه 112.

2ـ سيد محمد صحفى, تعاليم آسمانى اسلام, ص464.

3ـ بحارالانوار, ج68, ص228.

4ـ زمر(39) آيه 10.
>

1. كتاب هاى استاد شهيد مرتضى مطهرى: آشنايى با قرآن, ج3; اسلام و مقتضيات زمان, ج1و2; امدادهاى غيبى در زندگى بشر; حكمت ها و اندرزها; حماسه حسينى; سيرى در سيره نبوى; سيرى در نهج البلاغه; نبوت; عدل الهى و….

7. رسالت اخلاق در تكامل انسان, سيد مجتبى موسوى لارى.

2. تفسير نمونه, با استفاده از فهرست موضوعى تفسير نمونه از ص376 تا ص379.

3. رمز پيروزى مردان بزرگ, آيةاللّه جعفر سبحانى.

6. تعاليم آسمانى اسلام, سيد محمد صحفى.

8. اخلاق در قرآن, آيةاللّه مكارم شيرازى.

4. شرح و تفسير دعاى مكارم الاخلاق, حجةالاسلام والمسلمين فلسفى.

5. استقامت, آيةاللّه سيد رضا صدر.