فصل پنجم: مسجد شريف نبوى در دولت سعودى - تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ نسخه متنی

فصل پنجم: مسجد شريف نبوى در دولت سعودى

عمارت و توسعه مسجد شريف نبوى در دوره ملك عبدالعزيز(17)

در مسجد شريف نبوى مخصوصاً پس از پديد آمدن شكست ها و شكاف ها دربرخى ستون ها وديوار شمالى، كارتوسعه و عمارت آغاز شد. ملك عبدالعزيز اصلاحات و ترميماتى درزمين مسجد و دررواقهاى محيط به صحن درسال 1348 هـ . انجام داد. سپس برخى از ستونهاى شرقى و غربى را در سال 1350 هـ . اصلاح و ترميم كرد.

در فاصله ميان سال هاى 1354 ـ 1357 هـ . حكومت مصر با موافقت حكومت سعودى تعميرات فراوانى در مسجد نمود كه شامل زمين و رواق ها ومئذنه ها ودرهاى ورودى بود وديوارها را نيز رنگ زد.

در سال 1368 هـ . جمعى از زائران مصرى به مدينه منوره آمدند و ديدند كه در برخى از ستونهاى جانب شمالى مسجد شريف نبوى شكافهاى كوچك پديدار شده. اينان براى نجات مسجد شريف نبوى، در مطبوعات فرياد و فغان بر آوردند. ملك عبدالعزيز دستور داد كه براى رئيس الوزراى مصر تلگراف كنند كه اين سرو صداها رابخواباند; زيرا دولت سعودى خود عهده دار اين مهم خواهد شد.

پس در جرايد محلى به مسلمانان اطمينان دادند كه در خبر مصريان مبالغه شده و آثار شكاف محدود بوده و به زودى مرمت و تعمير خواهد شد.اين خبر سبب خوشحالى مسلمانان در سراسر جهان گرديد.

براى اجراى اين مهم، شيخ محمد بن لادن برگزيده شد. او با جماعتى از مهندسان به ديدار محل كار و تفحص در آن رفتند و شرح ماجرا را به ملك عبدالعزيز در رياض گزارش دادند. و در سال 1370 دست به كار شدند. مقرر شد كه بناى جنوبى را به حال خود نگهدارند و سه جناح متصل به آن را خراب كنند و مئذنه هاى عقبى را بر دارند و به جاى آن دو مئذنه در دو ركن شمالى برآورند و مسجد را از سمت شمال توسعه دهند.

ملك عبدالعزيز پس از شنيدن اين گزارش ها، امير عبدالله الفيصل را مأمور آغاز كار نمود. در تاريخ يازدهم ماه رمضان سال 1370 به شيخ محمدبن لادن توصيه شد كه در ضمنِ توسعه، براى نگهدارى مسجد شريف نبوى كوشش بسيار كند.

شيخ محمد بن لادن در ماه رمضان سال 1370 هـ . به مدينه آمد و در اجتماعى كه امارت مدينه، در ماه شوال همان سال، در داخل حرم شريف به رياست امير مدينه منوره، عبدالله السديرى تشكيل داد شركت نمود، درآن مجلس تصميم گرفته شد كه براى توسعه چه جاى هايى را بايد خراب كرد يا بكلى از ميان برداشت.

* آغاز اولين توسعه سعودى در مسجد شريف نبوى

در آغاز تصميم گرفته شد كه خانه هاى اطراف مسجد شريف نبوى خراب شود. اين كار در پنجم شوال 1370 هـ . شروع شد. براى پرداخت بهاى خانه ها مجلسى تشكيل شد. همچنين در باب خراب كردن مِئذنه ها و رواق هاى شمالى و شرقى و غربى مسجد بحث شد. و به كندن پىِ بنا شروع كردند.

در ربيع الأول سال 1372 هـ . اولين سنگ بنا نهاده شد.

ص180

صحن اوّل مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) از عمارت مجيدى و آغازين توسعه سعودى

اين كار به وسيله ملك سعود،كه در آن وقت ولى عهد بود، انجام پذيرفت.

در چهاردهم شعبان سال 1372 هـ . حفر پى ها در جانب غربى، در منطقه باب الرحمه آغاز شد. در اين روزها ملك عبدالعزيز درگذشت و ملك سعود جاى او را گرفت. وى به مدينه آمد. كار با نظم و ترتيب پيش مى رفت و مسجد پس از توسعه در پنجم ربيع الأول سال 1375 هـ . افتتاح شد.

دراين توسعه اوليه به سطح مسجد 6024 متر مربع افزوده شد و مساحت اجمالى آن به 327/16 متر مربع رسيد.

زمين صحن به مرمر سرد كننده، كه حرارت خورشيد را نگه نمى دارد و همواره كسانى كه پاى بر آن مى نهند خنكى مطبوعى را احساس مى كنند، مفروش شد. در اين صحن هشت ستون رخامى سفيد است كه كارِ ايتاليا اسـت و سرِ ستون ها و تاج آن ها برنز زرد است و منقوش. بالاى آن ها ستون هايى آراسته گذاشته شده ودر داخل آن ها لامپ هايى براى روشن نگهداشتن صحن.

* در دو طرف شرقى و غربىِ صحـن، سه رواق در هر طرف وجود دارد. پشت اين صحن كه از مشرق به مغرب امتداد دارد، جناحى است با سه رواق كه نور افكنهاىبزرگى جهت روشنايى بالاى اين رواق ها تعبيه شده است.

* در جانب شرقى اين جناح درِ بزرگى نصب شد داراى سه فُرجه. آن را به نام آغازگر توسعه باب الملك عبدالعزيز ناميدند. همچنين در جهت غربى درى همانند درِ پيشين باز شد موسوم به «باب الملك سعود»، كه توسعه به دست او پايان گرفته بود.

* در جهت شمالى اين جناح، صحن ديگرى پديد آمد از هر حيث همانند صحن نخستيـن. جناح شمالـى مسجد نبـوى را پنج رواق بـود و نيز سه در، از غرب به شرق; باب عمربن خطاب، باب عبدالمجيد و باب عثمان.

در دو ركن شمال شرقى و شمال غربى دو مِئْذنه بر آورد ارتفاع هر يك هفتاد متر. عمارت سعودى ديوار غربى را كاملا از باب السلام تا باب عمر در برگرفته و به همان شكل و هيئت جانب شمالى و شرقى ساخته و مزين گرديد تا مسجد در زيباترين و پرشكوهترين صورت هاى خود جلوه كند.

* وصف كلى مسجد شريف نبوى پس از توسعه نخستينِ سعودى به ارقام

در طرحى كه ريخته بودند، همه همّشان بر اين بود كه گونه اى هماهنگى ميان توسعه اول سعودى و ساخته هاى سلطان عبدالمجيد (عمارة المجيديه) كه مقرر شده بود باقى بماند، به وجود آيد. از عمارت سلطان عبدالمجيد فضايى به مساحت 6247 متر مربع زايل شود و مساحت ديگرى بر آن اضافه گردد. بنابراين مجموع توسعه نخست سعودى 12271 متر مربع شد و اين بيشترين توسعه اى بود كه مسجد شريف نبوى تا آن وقت يافته بود. اما آنچه از عمارت سلطان عبدالمجيد باقى ماند به 4056 متر مربع رسيد

كه شامل جزء مسقّف قبله اى بود. اين جزء مشتمل بود بر حجره مطهره و گنبد سبز او ومصلاى حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) وروضه مطهره ومنبر شريف وستون هاى باستانى و مئذنه رئيسى و مئذنه باب السلام و مصلاى رسول الله(صلى الله عليه وآله)آنگاه كه به سوى بيت المقدس نماز مى گزارد. از آنچه گذشت براى ما وضع مسجد شريف نبوى پس از توسعه عمارت سعودى بدين نحو معلوم مى شود:

1 ـ قسمت جنوبى از باب الرحمه و باب النساء جزو عمارت سلطان عبدالمجيد است، در سال 1265 ـ 1277 هـ .

2 ـ قسمت شمالى از باب الرحمه و باب النساء جزو عمارت ملك عبد العزيز آل سعود است، در سال 1370 ـ 1375هـ .

3 ـ بناهاى حجره مطهر وپايه هاى گنبد سبز (القبة الخضراء) و ستون هاى آن، از عمارت قايتباى است، در سال 887 هـ .

4 ـ پنجره هاى اطراف حجره شريف نبوى، از بناهاى الظاهر بيبرس است به سال 668هـ . و ملك زين الدين كتبغا در سال 694 هـ .

5 ـ گنبد سبز (القبة الخضراء) و اول كسى كه آن را رنگ سبز زد، سلطان عبدالحميد است در سال 1233 هـ .

6 ـ محراب نبوى ساخته قايتباى است در سال 888 ـ 890هـ .

7 ـ محراب سليمانى، كه در جانب راست منبر است، ساخته اشرف اِينال است، در سال 860 هـ .

8 ـ محراب عثمانى در ديوار قبله اى مسجد، از بناهاى قايتباى است به سال 888 ـ 890 هـ .

* مساحت توسعه اول سعودى

توسعه اول سعودى شامل بخش هايى از عمارت مجيديه بود كه آن را ويران كردند وضمن عمارت اوليه سعودى بناكردند. اين بخش ها ازباب الرحمه در غرب تا باب عمر در شمال و از باب النساء در شرق تا باب عثمان در شمال را در برداشت.

ص184

نقشه اى از توسعه اوّل مسجدالنبى به وسيله سعودى

بنابراين بهتر است آن را بدين گونه توضيح دهيم:

1 ـ مساحت مسجد شريف نبوى، پيش از توسعه اول سعودى 10303 متر مربع.

2 ـ مساحت بخش هايى كه در جهات سه گانه خراب شد 6247 مترمربع.

3 ـ باقيمانده مساحت در جانب قبله اى ازبناى مجيديه 4056 متر مربع.

4 ـ مساحت زيادت در توسعه اوليه سعودى 6024 متر مربع.

5 ـ مساحت اجزايى كه در توسعه اوليه سعودى بار ديگر تعمير شد 6247 متر مربع.

6 ـ مساحت توسعه سعودى براى توسعه تقريبى 12271 متر مربع.

7 ـ مساحت تقريبى مسجد بعد ازتوسعه اوليه سعودى 16327 مترمربع.

* ويژگى هاى تعميرات اوليه سعودى در مسجد شريف نبوى

بناى نخستينِ سعودى در مسجد شريف نبوى از بتون مسلح است. ستون ها را، سر ستون هايى است از مسِ زردِ منقش به انواع نقش هاى بديع.

ص186

ستون هاى مسجد النبى در توسعه سعودى كه بالاى آنها طوق هايى از مس زرد است.

پايه هاى ستون ها در مرمر پوشيده شده كه بيشتر سفيدند. ستون ها هم، رنگِ سفيد درخشان دارند. بر بناى مسجد رنگ سفيد از هر رنگ ديگر بيشتر است، اندكى هم سرخ يا سياه.

اما بر آن قسمت از بناى مجيديه كه تا كنون باقى مانده، رنگ سرخ و سياه غلبه داشت ولى رنگ سفيد كرمى بر آن زدند تا با ساخته هاى سعودى در مرحله اول و دوم هماهنگى پيدا كند، همچنين سر ستون هايى را كه از سنگ ساخته شده بود، به نقش هاى زيبا بياراستند. بيشتر پايه هاى ستون ها پوشيده در طوق هاى مسى است.

در ضمنِ توجه دولت به مسجد شريف نبوى، فرمان داده شدكه ستون ها را تا نصف آن ها با بتون مسلّح بپوشانند تا بيشتر استحكام يابند و عمرشان طولانى تر شود. و بر بالاى آن ها طوق هايى از مس زرد بستند كه بر شكوه و زيبايى آن ها افزود.

* درهاى مسجد شريف نبوى بعد از توسعه نخستين سعودى

1 ـ باب السلام، در ركن جنوب غربى مسجدشريف نبوى است، محاذى درى كه عمربن خطابساخته است.