لطفا منتظر باشید ...
الف. دين و اخلاق
انديشيدن درباره نسبت دين و اخلاق، سابقه بسيارى دارد و از زمانى كه افلاطون بناى اين بحث را در رساله اوثيفرن نهاد تاكنون ذهن فيلسوفان و متكلمان بسيارى را به خود مشغول كرده است.برخى اخلاق را ميوه اى مى دانند كه بر شاخه هاى درخت دين مى رويد و بدون آن هرگز مجال ظهور ندارد. در نگره اينان، بنياد حسن و قبح اخلاقى بر امر و نهى شرعى است. هر چيزى كه خداوند به آن امر كند، خوب است و هر جا نشانى از حُسن اخلاقى، باشد در اساس آن امر الهى نهفته است. از سوى ديگر هرآنچه كه خداوند آدمى را از آن بازدارد، زشت و ناپسند است و هرجا نشانى از رذيليت اخلاقى است، در پس زمينه آن نهى الهى وجود دارد. اين نظريه ـ كه هم در غرب طرفداران نامدارى مانند ويليام اكامى دارد و هم در شرق متكلمان سرشناسى مانند اشعرى از آن دفاع مى كنند ـ به رغم ظاهر دينى آن، مقبول فيلسوفان و متكلمان برجسته تاريخ نيست و در جهان اسلام، متكلمان معتزلى و شيعى آن را به ديده قبول، ننگريسته اند.به هرحال نظريه ابتناى اخلاق بر دين كه به نظريه «امر الهى» معروف است، مقبول نيفتاد. اخلاق هرچند در بستر دينى نشاط و سرزندگى ويژه اى دارد، بدون دين هم ممكن و مطلوب است. ما همگى اين سخن معروف امام حسين(عليه السلام)را در واقعه كربلا شنيده ايم كه مى فرمايد: «اى مردم، اگر دين نداريد، لااقل آزاده باشيد» و يا اين سخن مولا على(عليه السلام)را كه مى فرمايد: «حتى اگر اعتقادى به بهشت و جهنم نداشته باشيم، باز سزاوار آن است كه به فضايل اخلاقى آراسته شويم، زيرا اين فضايل خود مايه توفيق است.»1. اشاره به آيات 58 و 59 از سوره نحل: «و هرگاه يكى از آنان را به دختر مژده آورند، چهره اش سياه مى گردد; در حالى كه خشم [ و اندوه ] خود را فرو مى خورد، از بدى آنچه بدو بشارت داده شده است، از قبيله [ خود ] روى مى پوشاند. آيا او را با خوارى نگه دارد، يا در خاك پنهانش كند؟ و چه بد داورى مى كنند.2. مرتضى مطهرى، مجموعه آثار ، ج 4، نبوت ، ص 351 و 364.
