دين ـ چنان كه گذشت ـ در اصلِ تحقق اوصاف اخلاقى نقشى ندارد; ولى در علم ما به آنها نقش مهمّى دارد; به طورى كه بدون ارشاد وحى، بسيارى از احكام اخلاقى ـ بهويژه امور مربوط به رابطه اخلاقى انسان با خداوند ـ براى انسان ناشناخته مى ماند. نقش مهم ديگر دين، در عرصه اخلاق و تربيت اخلاقى است. معرفت اخلاقى در صورتى ارزشمند است كه تربيت اخلاقى را هم درپى داشته باشد. اصولا علوم عملى (1) كه اخلاق هم از جمله آنها است، اگر منشأ و اساس تحول عملى و روحى فردى شد، قدر مى يابد. براى چنين تحولى، معرفت اخلاقى كافى نيست; چنان كه براى درمان بيمارى، در دست داشتن نسخه پزشك، كفايت نمى كند.ريشه هاى اخلاق را فهماندن و راه علاج نشان دادن، يك نفر را به مقصد نزديك نكند و يك قلب ظلمانى را نور ندهد و يك خُلق فاسد را اصلاح ننمايد. (2) در جهان امروز نوشته هاى فراوانى درباره اخلاق منتشر مى شود و سخنرانى هاى بى شمارى در همان موضوع از طريق رسانه هاى شنيدارى و ديدارى ارائه مى گردد; مع الاسف اينك شاهد انحطاط اخلاقى جمعيت قابل توجهى از مردم جهان هستيم. يكى از علل اصلى اين انحطاط، عدم تربيت اخلاقى است. تربيت اخلاقى، ساز و كار ويژه اى دارد كه بايد مورد توجه مصلحان بشرى قرار گيرد. يكى از عناصر مؤثّر در تربيت اخلاقى، «موعظه» است; تا آن جا كه مى توان گفت: حلقه وصل نظرپردازى اخلاقى و عمل اخلاقى، همان موعظه است.موعظه تنها يك شيوه و اسلوب بيانى نيست، تا هركس بتواند با آموختن مهارت هاى لازم در فنّ سخنورى آن را به كار گيرد; بلكه فرايندى است كه مبادى ويژه خود را دارد. نقش اصلى دين را در تربيت اخلاقى بايد در همين مبادى ويژه موعظه جست و جو كرد. موعظه اصولا بدون تعاليم دينى ممكن نيست و در طول تاريخ نيز معمولا همراهِ اديان آسمانى بوده است. موعظه بدون توجه به باورهاى دينى كارايى ندارد و فقط در پرتو آموزه هايى مانند جاودانگى روح انسان، مهر و علاقه خداوند به انسان، ناپايدارى لذّت هاى دنيوى و توجه به مرگ و رستاخيز فايده مى بخشد.سهم ديگر دين در عرصه تربيت اخلاقى، تحويل اسوه هاى برجسته اخلاقى به جامعه بشرى است. امروزه كمتر كسى در اهميت وجود الگوهاى اخلاقى براى تربيت اخلاقى ترديد دارد. انسان هاى معمولى با ديدن كسانى كه از ميان خود آنان برخاسته و به زيور اخلاق آراسته شده اند، شور و شوق مضاعفى يافته، احساس مى كنند كه خود نيز مى توانند از زندگى حيوانى رها شده، در عرصه شكوهمند حيات اخلاقى وارد شوند. از اين رو است كه قرآن هماره الگوهاى كامل و الهى را به پيروان خود مى شناساند و تأسّى به آنان را توصيه مى كند. «قطعاً براى شما [ در اقتدا ] به رسول خدا، سرمشقى نيكو است.» (3)
لطفا منتظر باشید ...
