معارف اسلامی جلد 2

امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما [ به عنوان ] آيينى برگزيدم. (1) خاتَم به معناى مُهرى است كه نامه يا پيام را با آن پايان مى دهند. خاتم بودن محمد(صلى الله عليه وآله)بدان معنا است كه سلسله انبيا با او پايان مى گيرد. پس ترديدى نيست كه يكى از اركان دين اسلام، اعتقاد به خاتميّت است و مسلمان بايد به آن ايمان داشته باشد.

اما به راستى چرا رسالت پايان يافت؟ آيا ديگر موجباتِ رسالت تجديد نمى شود؟ در پاسخ به اين سؤال، دانشمندان مسلمان بيان هاى متفاوتى دارند كه تقرير يكى از آنها بدين قرار است: (2) براى تحليل نظرىِ دليل خاتميت اسلام، نخست بايد وضع فكرى و معنوى اقوام گذشته را با وضع بشر در دوره هاى بعد از رسالت حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) سنجيد. تأمل در حيات جمعى بشر ما را به اين نكته توجه مى دهد كه هم چنان كه زندگى آدمى مراحل مختلفى دارد ـ مثلا گاهى در دوره كودكى و عالم خيالى به سر مى برد و گاهى در دوره بلوغ و پختگى عقلى و... ـ كل بشريت نيز ادوار مختلفى را از سرگذرانده است. دوره كودكى بشر سپرى شده و مقارن ظهور اسلام، او وارد دوره پختگى و بلوغ خود شده بود و اين تفاوت دو دوره، خود را به صورت هاى مختلف نمايان مى سازد. بشر در دوران اوليه حيات خود به كودكى مى ماند كه محتاج مراقبت و نظارت مستمر بود. انبيا پى در پى مى آمدند تا پيوسته وى را متوجه رستگارى خود سازند و در هر پيشامدى او را كمك كنند تا بتواند وظيفه خود را تشخيص داده و ادا كند. اما بشر امروز كه مخاطب اسلام است، به حدى از درك و بلوغ رسيده است كه با سرمايه هاى زمينى و آسمانى خود، مى تواند وظايف خويش را تشخيص دهد و مسير رستگارى تا پايان را بپيمايد.

آموزه هاى اسلام كه بر طبق نظر اهل سنّت فقط در قرآن و يا گفتار رسول او تجلّى يافته است، و بر حسب اعتقاد شيعيان علاوه بر آن در گفتار امامان معصوم(عليهم السلام) هم تجلى دارد، در اختيار آدمى است تا راهيابى او را به سعادتِ جاودان، آسان و ممكن كند.

مفهوم اجتهاد، كه استنباط احكام از تعليمات اسلام است، در اين ميان اهميت زيادى دارد; زيرا از رهگذر آن است كه اسلام بخش عمده اى از نيازهاى جديد و بى سابقه بشرى را پاسخ مى دهد. بايد توجه داشت كه مجتهد، حكم جديدى نمى آورد كه با خاتميت اسلام منافات داشته باشد; بلكه او فقط وقتى با موضوع جديدى مواجه مى شود كه حكم آن در متون دينى نيامده است، حكم آن را با استفاده از تعاليم اسلامى ـ اعم از قرآن و حديث ـ بر اساس روش منظم و مدوّن (اصول فقه) استنباط مى كند و به ديگران اعلام مى دارد.