3. اعجاز معنايى - معارف اسلامی جلد 2

زيبايى همواره با احساسات سر و كار دارد، اما احساسات متفاوت اند. غزل عاشقانه زيبا، احساس شهوت آدمى را برمى انگيزد و شعر حماسى حس سلحشورى او را. ولى قرآن احساس قدسى و معنوى آدمى را بيدار مى كند. زيبايى آن، آدمى را به عالم زيباى روحانى مى كشاند و گرد و غبار نشسته بر فطرت الهى او را مى زدايد و چهره زيباى روح الهى را كه در درون هر انسان نهفته است، مى نماياند.

3. اعجاز معنايى

قرآن، كتاب هدايت و مشعل فروزان راه رستگارى است و هرچه را كه آدمى براى حصول به سعادت دنيا و آخرت خود لازم دارد، به او مى آموزد. آنچه معمولا از چنين كتابى انتظار مى رود، مجموعه اى از برنامه ها و دستورالعمل ها است، و نه كشف واقعيت هاى هستى. اما هنر و شيوه قرآن، آن است كه راهنمايى و توصيه هاى لازم را از طريق پرده بردارى از واقعيات بنيادين هستى ارائه مى دهد. در نگاه قرآن سعادت انسان از گذرگاه واقعيت ها عبور مى كند و بدون نظرداشت آنها در دسترس نيست. به همين جهت است كه شناخت خداوند به عنوان اصلى ترين واقعيت هستى، و ايمان به فرشتگان به عنوان واقعيت مهمّ در عرصه فعل و تدبير الهى و شناخت ده ها واقعيت اصيل ديگر، همگى اركان سعادت آدمى است. راهكارهاى قرآن تنها در صورت علم و ايمان به واقعيت هاى هستى، مى تواند سعادت آدمى را تضمين كند. مطالب قرآن در معرفى خداوند كه مبدأ آفرينش است، طبيعت كه بستر زندگى انسان است، قيامت كه انتهاى حيات اين جهانى او است و خود آدمى كه سالك راه رستگارى است، به هيچ روى قابل قياس با دستاوردهاى عقل و خرد آدمى نيست. عقل بشر درباره خداوند جز اين نمى تواند بگويد كه او خدايى است يگانه، عالم بر جهان هستى و حاكم بر همه. اما اين قرآن است كه خداوند را تا آن جا كه براى بشر امكان دارد، مى شناساند. خداى قرآن در عين پيراستگى از هر مشابهتى با مخلوقات خود، چنان به آدمى نزديك است كه نجواى آنان را مى شنود:

و ما انسان را آفريده ايم و مى دانيم كه نفس او چه وسوسه اى به او مى كند، و ما از شاهرگ [ او ] به او نزديك تريم. (1) خداى قرآن برخلاف خداى فيلسوفان، به عالَم انسانى نظر دارد و آن را مشمول عنايت خود قرار مى دهد و از اين روى است كه انسان مى تواند به سوى او دست نياز بالا برد و بر او توكّل نمايد. قرآن بيان هاى شگرفى درباره كارگزاران فعل الهى ـ يعنى فرشتگان ـ دارد كه هرگز عقل بشر را به شناخت ايشان راه نيست.

اگر بشر چند گامى در وادى شناخت خداوند با عقل استدلالى خود گام برداشته است، در حوزه كشف واقعيت هاى فرجامين ـ هم چون عالم برزخ و قيامت ـ سخنى براى گفتن ندارد. اين در حالى است كه بخش قابل توجهى از قرآن، كه نزديك به ثُلثى از آن است، به توصيف اين گونه واقعيت هاى اساسى مى پردازد; آن هم با بيانى زيبا، كه شوق انگيز و در عين حال هراس آور است. اين معانى كه با رشد عقلى انسان اندك اندك براى او آشكارتر مى شود، چگونه مى تواند رهيافت هاى خرد او باشد؟ درباره عالم طبيعت نيز كه ما اينك در آن زندگى مى كنيم، بيان هاى شگفت و مهمى در قرآن وجود دارد كه بسيارى از دستاوردهاى اخير علوم طبيعى، با آن آيات مطابقت دارد.

1. سوره ق، آيه 16.