لطفا منتظر باشید ...
گفتار ششم : يگانگى راه اسلام
در طول تاريخ، پيامبران بزرگى ظهور كردند كه برخى از آنها صاحبِ شريعت و كتاب آسمانى بودند. آنچه امروزه از آن شرايع برجاى مانده است، عمدتاً در قالب سه دين بزرگ توحيدى، يعنى يهوديت، مسيحيت و اسلام است.درباره اين كه پيامبران صاحب شريعت چه كسانى بوده اند، اختلاف است. از اين رو، داورى درباره برخى از آيين هاى موجود دشوار است. معمولا آيين زردشت هم جزء شرايع آسمانى به شمار مى آيد. برخى از دين شناسان غربى آيين هاى بودا ، كنفوسيوس و شينتو را هم جزء اديان آسمانى به شمار آورده اند; اما ديدگاه رايج و تقريباً اجماعى در ميان علماى اسلامى، خلاف آن است. از ديد دانشوران و دين شناسان مسلمان، هرچند ممكن است برخى از آموزه هاى آيين هاى پيش گفته با تعاليم دينى اشتراك داشته باشد، اما ميان آنها اختلافاتِ بنيادى و عميقى درباره مسائل اصلى، مانند مسأله خدا و معاد به چشم مى خورد.ما اكنون با واقعيتى به نام تكثر اديان مواجهيم و اين موضوعْ مسأله مهمى است كه بايد بدان پرداخت. با توجه به اين كه هريك از اديان موجود، خود را برحقّ مى داند و نيل به سعادت را از رهگذر خود ممكن مى شمارد، اين پرسش برمى انگيزد كه: آيا ما انسان ها در مواجهه با پديده تكثر اديان مى توانيم به دلخواه، هر دين آسمانى را كه خواستيم بپذيريم و از راه آن به خداوند تقرب جوييم؟ در پاسخ به اين پرسش كسانى معتقدند كه اين تكثر نشانگر وجود راه هاى مختلف به خداوند است و در واقع به جاى يك صراط مستقيم، صراط هاى مستقيم وجود دارد. اين نگرش، در اصطلاح رايج امروزى پلوراليسم (كثرت گرايى) ناميده مى شود و طرفداران آن را پلوراليست يا كثرت گرا مى نامند. صراط هاى مستقيم، كه در پلوراليسم از آن سخن مى رود، محدود به اديان آسمانى نيست; بلكه گاه به مذاهب و مكاتب ديگر نيز سر مى كشد. در ميان متكلمان مسيحى، شايد جان هيك ، بيش از ديگران در دفاع از كثرت گرايى سخن گفته است.نكته بديعى كه كيت يَنْدل تذكر مى دهد اين است كه كثرتِ اديان غير از كثرت گرايى است. (1) اوّلى واقعيتِ خارجى است، اما ديگرى نظريه الاهياتى يا فلسفى است كه مى خواهد آن تكثر واقعى اديان را توضيح دهد و نبايد كسانى به بهانه واقعيت تكثر اديان، از واقعى و حقيقى بودن كثرت گرايى سخن بگويند. اين كه آيا كثرت گرايى، تبيين درستى از پديده واقعى تكثر اديان است يا نه، موضوعى است كه بايد در جاى خود بدان پرداخت.به پرسش مهم ما پاسخ ديگرى هم داده اند كه به نام حصرگرايى (2) معروف است. طبق اين نظريه، همواره فقط يك دين وجود دارد كه مى تواند عهده دار هدايت انسان باشد. بنابراين، يك راه مستقيم وجود دارد و هر راه ديگرى، بيش و كم از حالت اعتدال و استوا خارج است.حصرگرايى نگرش غالب در ميان پيروان هر دينى است و شايد در طول تاريخ درازآهنگ مسيحيت تا قرن بيستم، كمتر كسى را مى توان يافت كه سخن از كثرت گرايى به ميان آورده باشد. اصحاب كليسا به استناد اين سخن عيسى كه «من راه و راستى و حيات هستم. هيچ كس نزد پدر جز بهوسيله من نمى آيد.» (3) همواره از انحصار دين نجات بخش و معتبر در مسيحيت دفاع مى كردند و هنوز هم ديدگاه رايج در عالم مسيحيت همين است. در ميان مسلمانان نيز اعتقاد جازم وجود دارد كه راه هدايت همواره واحد است; به طورى كه مسلمانان هر روز بارها از خداوند مى خواهند كه آنان را به آن راه مستقيم ـ نه راه هاى مستقيم ـ هدايت كند. «اهدنا الصراط المستقيم.» (4) جان هيك، دراين باره مى گويد:در دين اسلام نيز اين اعتقاد راسخ وجود دارد كه [ حضرت ] محمد(صلى الله عليه وآله)«خاتم پيامبران» الهى مى باشد و نيز اين كه خداوند از طريق قرآن، دين حقيقى را براى انسان ها نازل كرده است; به نحوى كه اين دين همه پيام هاى وحيانى پيش از خود را دربر مى گيرد و كامل مى نمايد... بار ديگر مى بينم كه چنين اعتقاد راسخى، طبعاً ترغيب كننده مردم به پذيرش كامل پلوراليسم (كثرت گرايى) نيست. (5).. noigileR fo yhposolihP .76.p ,9991 ,egdeltuoR ,llednay.E htiek , msivisulcxe ..3. انجيل يوحنا، باب 14، آيه 6.4. سوره فاتحه، آيه 6.5. به نقل از: محمد لگنهاوزن، اسلام و كثرت گرايى دينى ، ترجمه نرجس جواندل، ص 103.
