دو مسأله مهم عاطفى و اجتماعى در سنت رسول خدا - دو مسأله مهم عاطفی و اجتماعی در سنت رسول خدا نسخه متنی

دو مسأله مهم عاطفى و اجتماعى در سنت رسول خدا

«گريه و حفظ آثار شخصيتهاى مذهبى»

محمد صادق نجمى

مقدمه

در بخش اول اين مقاله، كه در شماره 8 اين فصلنامه منتشر گرديد،


در ضمن معرفي اجمالي از بيوگرافي عثمان بن مظعون و ابراهيـم فـرزنـد رسـول خـدا ـ ص ـ و بيان تاريخ و كيفيت سازگاي حرم و ضريح آنان، با سنت رسول خدا ـ ص ـ و عكس العمل پيامبر در مرگ اين دو عزيز، كه تشييع و تدفين آنان با دستور و نظارت مستقيم شخص آن حضرت انجام پذيرفته، با مطالب زير آشنا شديم:

1 ـ رسول خدا ـ ص ـ بهنگام مرگ عثمان بن مظعون، دوبار: يكي بهنگام مرگش و ديگري بهنگام كفن كردن پيكرش بشدّت گريه نمود; بطوري كه گريه و ناله آن حضرت موجب گريه و ناله صحابه و ياران آن حضرت گرديد.

2 ـ رسول خدا ـ ص ـ بهنگام دفن ابن مظعون، براي حفظ اثر و ابقاي قبر او، قطعه سنگي بر اين قبر نصب و اين عمل را با حضور دائمي خود در كنار آن و با جملاتي كه حاكي از اهتمام آن حضرت بر حفظ ياد و قبر ابن مظعون بود، تأكيد فرمود.

3 ـ رسول خدا بهنگام وفات دردانه اش ابراهيم (همانند عثمان بن مظعون) در كنار جسد او سه بار گريه نمود، بهنگام مرگ، كفن كردن و دفن پيكرش. صحابه نيز به تأسي از آن حضرت و با مشاهده گريه و اندوه او، گريه نمودند; همانگونه كه بانوان نيز در اين حادثه، همراه رسول خدا گريه مي كردند.

4 ـ رسول خدا ـ ص ـ دستور داد پيكر ابراهيم با تشريفات خاصي به مدينه منتقل و با تشييع صحابه، در بقيع و در كنار قبر عثمان بن مظعون دفن شود.

5 ـ رسول خدا ـ ص ـ نه تنها مانند قبر ابن مظعون، بر قبر ابراهيم هم قطعه سنگي نصب فرمود بلكه دستور داد براي استحكام قبر وي، يك مشك آب نيز ريخته شود و اين قبر بجاي خاك با خشت و گل پوشانده شود.

6 ـ و بالأخره رسول خدا ـ ص ـ در كنار اين روش و سنت خويش، با خطابه و سخنرانيش از نفوذ بدآموزي هاي فكري و عقيدتي جلوگيري و راه صحيح توحيد و خدا شناسي را بر آنان تعليم فرمود. اينك ادامه بحث: اين بود عكس العمل رسول خدا ـ ص ـ بهنگام مرگ ابراهيم و عثمان بن مظعون و سنت آن حضرت در مراسم تدفين و به خاك سپاري پيكر آنان و اين بود آنچه رسول خدا ـ ص ـ در جهت ابقاي قبر و حفظ اثر آنان با گفتار و عملش و بوسيله نصب كردن سنگ و گاهي با استحكام بخشيدن بوسيله ريختن آب بر قبر، انجام داد. بطوري كه ملاحظه فرموديد، سنت و روش پيامبر ـ ص ـ در هر دو مورد و نسبت به هر يك از ابراهيم (فرزندش) و عثمان بن مظعون مشابه بود و در هنگام مرگ، تا آخرين مرحله مراسم تدفين، درباره آنان يكسان عمل نموده است. مجموع اين حركت و اين روش را مي توان در دو محور و بصورت دو بخش زير خلاصه نموده و نتيجه گيري كرد: الف ـ گريه رسول خدا و مسلمانان در مرگ عثمان بن مظعون و ابراهيم فرزند پيامبر اظهار غم و اندوه و گريه كردن در مرگ و فقدان عزيزان، از لوازم عاطفه بشري و از آثار رقت و از مقتضيات رأفت انساني است و به مضمون گفتار رسول خدا ـ ص ـ «انها رحمة وضعها اللّه في قلوب من يشاء وانما يرحم اللّه من عباده الرحماء»; ¹ «اين عاطفه و رأفت و رحمت از الطاف و نعمت هاي خداوندي است و در قلب هر يك از بندگانش كه بخواهد قرار مي دهد.» عاطفه هر چه بيشتر باشد، طبعاً اثر آن نيز بيشتر، و رحمت و رأفت دروني هر چه عميقتر شود تأثير و گريه شخص نيز به همان اندازه شديدتر خواهد گرديد. اينجاست كه مرگ ابراهيم و عثمان بن مظعون در پيامبر اكرم ـ ص ـ بيش از ساير افراد تأثير مي گذارد و حضرت در فقدان آنان، آنچنان گريه مي كند كه حاضرين را نيز تحت تأثير قرار مي دهد و موجب گريه شديد آنان مي گردد. رسول خدا در مرگ ابن مظعون دوبار گريه كرد: الف ـ بهنگام مرگ ـ ب ـ وقت كفن كردن. هنگامي كه پيكر ابن مظعون را كفن مي كردند، حضرت در حالي كه بر پيشاني او بوسه مي زد، اشگش بر سر و صورت وي سرازير بود. و گريه پيامبر در مورد فرزندش ابراهيم در سه مرحله بوقوع پيوست: الف ـ در كنار بستر او بهنگام مرگش بهمراه ماريه و سيرين (مادر و خاله ابراهيم) آنگاه كه اين جمله نيز، كه بيانگر تأثر شديد آن حضرت بود، به گوش مي خورد: «إنّ القلب ليحزن وانّ العين لتدمع ولانقول مالا يرضي به الرّب وانّا بك يا ابراهيم لمحزونون». ب ـ هنگامي كه پيكر ابراهيمِ شانزده ماهه ، بر كفن پيچيده مي شد، دستور داد كه: « بر كفنش نپيچيد تا بار ديگر نگاهش كنم»² سپس در كنار جسد فرزندش نشست و خم شد و آنچنان مي گريست كه اثر آن، در شانه ها و چانه آن حضرت مشاهده مي گرديد.³ ج ـ بهنگام دفن ابراهيم و در كنار قبر وي بود كه همان جمله تأثّرانگيز: «ان القلب ليحزن...» را تكرار كرد و آنچنان گريه نمود كه صحابه رسول خدا نيز بشدّت متأثّر گشتند و گريه سر دادند و نه مردان بلكه بانوان نيز كه در اين مراسم شركت داشتند، ناله سر دادند و كسي مانع و مزاحم آنان نمي گرديد. و به تعبير ديگر رسول خدا ـ ص ـ در فراق ابراهيم و ابن مظعون نه تنها گريه نمود و اشك ريخت بلكه كنار بستر و كنار قبر آنان را به مجلس ماتم و عزا مبدل ساخت كه شركت كنندگان در اين مجالس چهارگانه را، صحابه و اقوام آن حضرت از مرد و زن تشكيل مي دادند كه در متن تاريخ از ميان اين بانوان به ماريه و سيرين تصريح شده است.