سخن پيشوايان مذاهب چهارگانه - زیارت نسخه متنی

سخن پيشوايان مذاهب چهارگانه

پيرامون زيارت قبر پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم از ديرباز تاكنون، پيشوايان مذاهب چهارگانه سخنانى گفته اند كه كلام آنان قابل توجه است.

برخى از اين سخنان روشن و گويا را مىآوريم:(32)

1 - حسين بن حسن حليمى جرجانى شافعى (متوفاى 403): امروز، از جمله كارهاى مربوط به گراميداشت پيامبر، اكرم، زيارت اوست.(33)

2 - احمد بن محمد محاملى شافعى (متوفاى 425): مستحب است حاجى وقتى از اعمال حج درمكه فارغ شد، قبر پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم را زيارت كند.(34)

3 - قاضى طاهر بن عبدالله طبرى (متوفاى 450): مستحب است كه حاجى پس از انجام حج و عمره، پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم را زيارت كند.

4 - ابوالحسن ماوردى (متوفاى 450): سرپرست حجاج، هنگام بازگشت از حج، بايد زائران را از راه مدينه برگرداند تا قبر رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم را زيارت كنند، تا خداوند نيز پاداش حج بيت الله و زيارت قبر رسول الله را براى آنان جمع كند، اين براى رعايت احترام و اداى حقوق طاعت اوست. اين گرچه از واجبات حج نيست، ولى از مستحبات دين و از كارهاى پسنديده حجاج است.(35)

5 - ابواسحاق شيرازى شافعى (متوفاى 476): زيارت قبر رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم مستحب است.(36)

6 - قاضى عياض مالكى (متوفاى 544): زيارت قبر پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم سنتى است اجماعى و فضيلتى است كه به آن تشويق شده است.

وى پس از نقل تعدادى از احاديث اين موضوع، گفته است: فقيه اسماعيل بن ابراهيم گفته است: همواره از جمله شؤون كسى كه به حج مىرود، زيارت مدينه و آهنگ نماز در مسجد رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم است و نيزتبرك به ديدن حرم پيامبر و منبر و مرقد او و جايى كه آن حضرت مىنشسته و دست مىكشيده و گام مىنهاده است و ستونى كه به آن تكيه مىداد و خانه اى كه جبرئيل در آن جا بر پيامبر وحى مىآورد و نيز ديدن و تبرك جستن به قبر كسانى از صحابه و پيشوايان اسلام كه اين مسجد و حرم را آباد كرده و به ديدارش آمده اند. همه اينها مورد نظر است.(37)

7 - محمد عبدالكريم بن عطاء مالكى (متوفاى 612): هر گاه حج و عمره تو به نحوى كه در دين بيان شده به پايان رسيد، ديگر اعمالى باقى نمانده است مگر رفتن به مسجد پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم و سلام دادن بر او و دعا در كنار مرقدش و سلام به دو همراهش و رفتن به بقيع و زيارت قبور صحابه و تابعينى كه در آن جاست و نماز خواندن در مسجد پيامبر. كسى كه بتواند، شايسته نيست اينها را ترك كند.(38)

8 - ابن ابى سنينه، محمد بن عبدالله سامرى حنبلى (متوفاى 616): وى فصلى درباره زيارت قبر پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم گشوده است و گفته است: كسى كه به مدينه وارد مىشود، مستحب است براى ورود به آن غسل كند. سپس آداب زيارت و كيفيت سلام بر پيامبر و دعا و وداع را بيان كرده است.(39)

9- ابن قدامه، موفق الدين عبدالله بن احمد مقدسى حنبلى (متوفاى 620) وى فصلى در كتاب خود پيرامون استحباب زيارت قبر پيامبر گشوده و دو حديث معروف «ابن عمر» را درباره زيارت آن حضرت نقل كرده است.(40)

10 - محيى الدين نووى شافعى (متوفاى حدود 677): پس از فراغت از حج، مستحب است نوشيدن آب زمزم و زيارت قبر رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم.(41)

11 - قاضى ابوالعباس احمد سروجى حنفى (متوفاى 710): هرگاه حجاج و عمره كنندگان از مكه بازگشتند، روى به جانب مدينه منوره و زيارت قبر رسول اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم كنند، كه اين از پسنديده ترين تلاشهاست.(42)

12 - امام محمد بن محمد عبدرى قيروانى مالكى (متوفاى 737): اما در آستانه بزرگوار پيامبران الهى، زائر بايد از راههاى دور به سوى قبور آنان برود و زيارتش همراه با خاكسارى و تواضع و نيازمندى و خشوع باشد و در محضر آنان دل و جان را حاضر سازد و آن بزرگواران را نه با چشم سر، كه با چشم دل بنگرد، چرا كه آنان نمى پوسند و تغيير نمى كنند، آن گاه خدا را ثنا گويد و پيامبران و اصحابشان را درود گويد و در برآمدن حاجتهايش و آمرزش گناهانش در پيشگاه خداوند به آنان توسل جويد و از آنان نيازهايش را بطلبد و يقين داشته باشد كه به بركت آنان، دعايش مستجاب و حاجاتش روا مىشود، چرا كه آنان درب گشوده الهى اند و سنت خدا بر اين جارى است كه حاجتها را به دست آنان برآورد... اين نسبت به زيارت پيامبران الهى، اما در زيارت سرور اولين و آخرين، پيامبراسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم همه آن چه را ذكر شد، چند برابر انجام دهد، چرا كه او شفيع قيامت و قطب دايره كمال است و هر كه به آستان او روى آورد، نوميد نمى گردد و حاجاتش برآورده مىشود. شاهد آن، آثار و نشانه هاى تحقق يافته است. بايد درزيارت او ادب كلى داشت. زائر بايد خود را در برابر آن حضرت و در حال حيات او احساس كند ؛ چرا كه براى او موت و حيات، بى تفاوت است، امت را مىبيند و از كارها و نيتها و خطورات ذهنى آنان آگاه است... توسل به آن حضرت، بارهاى سنگين گناهان را فرو مىريزد و شفاعتش بزرگترين گناهان را هم بخشوده مىسازد. مژده باد بر زائرش. هركه به زيارتش توفيق نيابد، به شفاعتش پناه آورد. خدايا ما را از شفاعتش محروم مكن. محروم كسى است كه عقيده اى جز اين داشته باشد... و جز معاندان با خدا و رسول و منكران دين، در مقام شفاعت آن حضرت نسبت به گنهكاران، شك نمى كنند.(43)

13 - شيخ تقى الدين سبكى شافعى (متوفاى 756) دررد اين تيميه كتابى درباره زيارت پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم نوشته است، به نام «شفاء السقام فى زيارة خير الانام» و در فصلى از آن احاديث بسيارى در اين زمينه نقل كرده و در فصلى هم سخنان علماى مذاهب چهارگانه را پيرامون استحباب آن و اجماعى بودن مساله آورده است، از جمله گفته است: وقتى علما نسبت به مساله اجماع دارند، نيازى به كاوش سخنانشان نيست و زيارت قبر پيامبر از برترين مستحبات و موجب قرب به خداوند است.(44)چگونه مىتوان نسبت به پيشينيان اين توهم را داشت كه از زيارت پيامبر منع كرده اند؟در حالى كه نسبت به زيارت مردگان ديگر همه اتفاق نظر دارند! وقتى زيارت قبر ديگران مستحب باشد، پس زيارت قبر آن حضرت استحباب بيشترى دارد، چرا كه حق او بر امت بيشتر و احترامش لازمتر است... زيارت آن حضرت براى تعظيم و تبرك جستن است و با سلام و درود ما، رحمت او به ما مىرسد و خود پيامبر به ما آموخته است كه بر او سلام و صلوات بفرستيم و او را وسيله قرار دهيم تا رحمت الهى به ما برسد... خود او فرموده است كه قبر مرا زيارت كنيد تا به شفاعتم نائل آييد. هركس از زيارت او منع كند، از پيش خود دينى ساخته و پرداخته است و هركس به تصور اينكه ترك بزرگداشت و تعظيم آن حضرت، ادب با پروردگار است، تكريم آن حضرت را ترك كند، بر خدا دروغ بسته و حق رسولان را تباه ساخته است. زيارت و تعظيم مشروع، هيچ منعى ندارد...

مردم همواره قبل از حج يا بعد از حج به زيارت آن حضرت مىرفته اند و اگر مدينه سر راه آنان هم نبوده، با پيمودن راه بسيار و خرج مال و فدا كردن جان به زيارتش مىرفتند و اين را طاعت و موجب قرب به خداوند مىدانستند و در ميان اين مردم، عالمان و صالحان و ديگرانى هم بوده اند كه همه قربة الى الله اين كار را مىكردند و محال است كه همه بر خطا رفته باشند.(45)

14 - زين الدين ابوبكر بن حسين قريشى عثمانى مراغى (متوفاى 816): سزاوار است كه هر مسلمان اعتقاد داشته باشد كه زيارتش قربت است، هم به خاطر احاديث بسيار، هم آيه «ولو انهم اذ ظلموا...» و گراميداشت او با وفاتش پايان نمى پذيرد.(46)

15 - نورالدين سمهودى (متوفاى 911): همه علما بر استحباب زيارت قبور براى مردان اتفاق نظر دارند. قبر شريف پيامبر، دلائل ويژه اى دارد. درزيارت قبر آن حضرت، فرقى ميان زنان و مردان نيست و بر زنان نيز مستحب است.(47)

16 - ابوالعباس قسطلانى مصرى (متوفاى 923): زيارت قبر شريف او از بزرگترين و برترين عبادتها و راهى براى رسيدن به درجات عالى است و هر كه جز اين عقيده داشته باشد از اسلام بيرون رفته و با خدا و رسول و علما مخالفت كرده است... سفر براى زيارت قبر او موجب تقرب به خداست و اگر كسى نذر كند، عمل به آن واجب است. در اين مورد، اين تيميه سخن زشت و شگفتى دارد كه رفتن به زيارت پيامبر را منع كرده و آن را موجب قرب نمى داند.(48)

17 - ابن حجر مكى شافعى (متوفاى 973): پس از آن كه دلائل مبسوطى بر مشروعيت زيارت قبر پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم آورده و ازجمله به اجماع استدلال كرده است، در پاسخ به اينكه چه اجماعى است كه ابن تيميه برخلاف آن نظر داده است، مىنويسد: ابن تيميه كيست كه در مسائل دينى به حرفش توجه و اعتنا شود؟! او به تعبير علمايى كه حرفها و استدلالهايش را خوانده و آن ها را ابطال كرده اند، بنده اى گمراه و دروغگو است كه گرفتار حرمان و خوارى شده است. لغزش او خطايى جبران ناپذير است كه شومى آن استمرار يافته است و شگفت نيست، چرا كه او فريب خورده شيطان و نفس اماره است و بر خلاف همه علما سخن گفته است.(49)

18 - زين الدين عبدالرؤوف مناوى (متوفاى 1031): زيارت قبر شريف رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم از كمالات حج است، بلكه زيارت او نزد صوفيه واجب است و نزد ايشان هجرت به سوى قبر آن حضرت همچون هجرت به سوى او درحال حيات اوست.(50)

19 - حسن بن عمار شرنبلانى: زيارت پيامبر از برترين مستحبات است كه به درجه واجبات نزديك است، چرا كه آن حضرت با تاكيد به آن فراخوانده و فرموده است: «هركس بتواند ولى زيارتم نكند بر من جفا كرده است...» نزد محققان چنين ثابت است كه او زنده است و از همه عبادتها بهره مىبرد، جز اين كه از ديده كوته نظران پنهان است.(51)

20 - محمد بن عبدالباقى زرقانى مالكى (متوفاى 1122): زيارت قبر پيامبر در زمان صحابه بزرگوار مشهور و ميان آنان رايج بوده است. حتى عمر بن خطاب هنگام صلح با مردم بيت المقدس كه كعب الاحبار مسلمان شد، به او گفت: مىخواهى با من به مدينه بروى و قبر پيامبر خدا را زيارت كرده و از اين زيارت بهره مند شوىاو هم گفت: آرى.(52)

21 - محمد بن على شوكانى (متوفاى 1250): در مورد زيارت پيامبر، سخن علما مختلف است. اغلب، آن را مستحب دانسته اند. برخى از مالكيه و بعضى از ظاهريه آن را واجب شمرده اند. حنفيان آن رانزديك به واجبات شمرده اند. ابن تيميه آن را حرام دانسته است. دليل قائلين به مشروعيت، سيره مسلمانانى است كه پيوسته از ديرزمان از همه جاى عالم به زيارت حج مىآمدند، سپس براى زيارت پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم به مدينه مىرفتند و اين را از بهترين كارها مىشمردند و كسى آن را رد نكرده است و مساله اجتماعى است.(53)

22 - محمد بن سيد درويش الحوث بيروتى (متوفاى 1276): زيارت پيامبر، مطلوب است، چرا كه او واسطه خلق است و زيارتش پس از وفات، همچون هجرت به سوى او در حال حيات است و هر كه آن را انكار كند، خطايى عظيم كرده است و اگر ناآگاه است، بايد او را آگاه ساخت.(54)

23 - شيخ حسن عدوى شافعى (متوفاى 1303): وى ضمن بحثى مفصل كه درباره زيارت پيامبر و مطلوب بودن آن از نظر قرآن و حديث و اجماع و قياس دارد و آداب زيارت را بيان كرده است، پس از نقل تعدادى از روايات مربوط به اينكه رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم سلام زائر را مىشنود و جواب مىدهد، مىگويد: اينكه پيامبر اكرم خودش سلام زائر را پاسخ مىگويد، امرى حتمى و بدون شك است. اين فضيلت ديگرى است كه زائران قبرش به آن نائل مىشوند و اين افتخار را مىيابند كه پيامبر، صداى آنان را بى واسطه مىشنود و خودش جوابشان را مىدهد. با اين حال، چگونه كسى كه اين افتخار را مىيابد، از زيارتش عقب بماند يا ازرسيدن به بارگاهش سستى كند؟به خدا قسم تنها آنان كه از خيرها و ازطاعتهاى قرب آور دورند، در عين توانايى از زيارتش كوتاهى مىكنند!... ما معتقديم كه آن حضرت، زنده است و روزى مىبرد و زمين جسد مطهرش را نمى خورد. پيامبران ديگر نيز چنين اند.(55)

24 - سيد محمد بن عبدالله جردانى شافعى (متوفاى 1307): گفته اند كه براى زائر قبر رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم ده كرامت است: رتبه بالا، دست يافتن به خواسته ها، برآمدن حاجات، موهبت يافتن، ايمنى، پاكيزگى ازعيوب، آسان شدن مصيبتها، برطرف شدن گرفتاريها، فرجام نيك، رحمت پروردگار. زيارت قبر او از برترين طاعات و موجب قرب به خداست، برخى هم آن را واجب شمرده اند. سزاوار است كه به آن تشويق شود و اگر كسى بتواند، به ويژه پس از اعمال حج، هرگز زيارت او را وانگذارد، چرا كه حق آن حضرت بر امت بسيار بزرگ است و اگر كسى از دورترين راهها با سر به زيارتش آيد، حق پيامبر را ادا نكرده است!...

وى سپس فصلى درباره زيارت مدينه و آداب آن و زيارت دو خليفه و حضرت فاطمه عليها السلام و اهل بقيع و مزارهاى مشهور مدينه را كه به سى مورد مىرسد، بحث كرده است.(56)

25 - مفتى بيروت، شيخ عبدالباسط بن على فاخورى: زيارت پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم بسيار موكد و مطلوب و مستحب است و زيارت آن حضرت درمدينه، همچون حال حياتش سنت است و ازبهترين تلاشها و با فضيلت ترين اعمال و پاكترين عبادات است و هر كه بخواهد زيارتش كند، بايد از هر چيز كه مخالف روش و سيره آن حضرت است توبه كند.(57)

26 - شيخ محمد زاهد كوثرى: احاديث در زيارت آن حضرت فراوان است و سيره امت نيزطبق همين روايات جريان يافته است، تا آن كه ابن تيميه راه خدا را از راه مسلمانان جدا كرد و سفر براى زيارت پيامبر را حرام دانست. تلاش او در منع مردم از زيارت آن حضرت، نشانه كينه او با پيامبر است. نسبت به مسلمانانى كه آن حضرت را بنده و فرستاده خدا مىدانند و در نمازهاى خود روزى دست كم نزديك به بيست بار به عبوديت و رسالت او شهادت مىدهند چگونه مىتوان آنان را مشرك دانست عالمان پيوسته مردم را به زيارت تشويق كرده و آنان را از بدعتها باز داشته اند. ابن تيميه اولين كسى بود كه مسلمين را به خاطر زيارت قبر رسول، به شرك متهم كرد و از خدا نترسيد كه سفر زائران قبرش را سفر معصيت دانست كه بايد مسافر، نمازش را تمام بخواند!(58)