تمثيل سعدي - فطرت نسخه متنی

تمثيل سعدي

چه عالي آورده است سعدي اين داستان را ، البته تمثيل و مثل است و مقدمه اش منظور نيست . مي دانيد كه از عشقهاي تمثيلي ، عشق سلطان محمود و اياز است . مي گو يد به سلطان محمود عيب مي گرفتند كه آخر اين چه حسني دارد ؟ چه زيبايي اي دارد ؟ اين شكل و قيافه ندارد ، چرا اينقدر نسبت به اين عشق و محبت مي ورزي ؟ او مي خو است يك وقت عملا به اينها نشان بدهد كه چرا چنين است و به خاطر آنهايي كه شما خيال مي كنيد نيست ، دليل ديگري دارد ، نه اينكه من عاشق آب و رنگ او هستم ، بنده واقعي و خالص من اوست كه مرا به خاطر خودم دوست مي دارد . در بوستان است :

مي گويد در يك سفري كه مي رفت دستور داد عمدا بارها را شل ببندند و به يك دره ا ي كه مي رسند ، آنجا تعمدا صندوق جواهرات را كه معمولا همراه خود دارند از روي شتر بياندازند كه اين صندوق بشكند و در و مرجان و جواهر قيمتي بريزد ته دره .

گفت هر كه هر چه برداشت مال خودش . اين را گفت و شلاق زد به اسبش و خودش رفت .

يكچنين يغمايي را اعلام كردند ، همه ريختند ته دره كه يك گوهر قيمتي به دست آورند .

يكوقت نگاه كرد پشت سرش ديد فقط يك نفر مانده و او اياز است ، همه رفته اند سراغ نعمت .

من خدمت را بر نعمت ترجيح دادم . اينجا كه مي رسد گريزش را مي زند ( تا اينجا مثل بود ) ، مي گويد :

عبادت حقيقي اين است ، نبايد غير آن را به حساب عبادت بگذاريم . اين شركها را خداوند به تفضل خودش از ما پذيرفته است . حال گيرم كه اين لغت ( عشق ) به كار نرفته است ، معنا چطور ؟ اين لغت در مورد خدا هم به كار برده نشده است الا همان جمله من عشق العباده و احبها يا كم به كار برده شده است ، ولي اين معنا به كار برده شده است . مگر در دعاي كميل نمي خوانيم : و اجعل قلبي بحبك متيما . " متيم " همان حالتي را مي گويند كه ما " عشق " مي ناميم . در چند تعبير ديگر نيز در دعاي كميل نظير اين مطلب هست . سؤال ديگر در همين زمينه است و باز مسأله عشق و هواي نفس و اين جور چيزها .

عرض كرديم آنهايي كه اين حرف را زده اند اولا مدعي هستند كاري ندارم كه حرفشان درست است يا نادرست كه عشق دو نوع است ، يك نوعش اساسا شهوت است ، آن را " جسماني " مي نامند و مي گويند رهايش كنيد . يك نوع ديگرش هست كه مي گويند آن شهوت نيست و امر روحي است ، تازه آن هم كه امر روحي است خودش في حد ذاته يك كمالي براي انسان نيست . مي گويند وقتي كه انسان اين حالت روحي را پيدا كرد و يك حالت شبه جنون در او پيدا شد خاصيتش اين است كه انسان را از غير آن معشوق از همه چيز مي برد و جدا مي كند و انسان تازه آمادگي پيدا مي كند براي اينكه يكدفعه از خلق يكجا ببرد و در معشوق تمركز پيدا كند . داستان زليخا كه در روايات آمده است همين است . زليخا عاشق يوسف مي شود . تعبير قرآن به جاي " عشق " چنين است : قد شغفها حبا ( 1 ) كه " شغفها " ظاهرا گفته اند يعني اين كه مجامع قلبش را گرفته بود ، اصلا قلبش را مثل مشت در اختيار گرفته بود .

اين حالت در اين زن پيدا مي شود . بعدها اين زن كه قبلا دين شوهرش را داشته است شرك بوده يا چيز ديگر موحد مي شود و يك موحد خداپرست كامل مي شود . در قصص و حكايات آمده است كه يوسف آن اواخر مي رود سراغ زليخا . زليخا ديگر به او اعتنا نمي كند . مي گويد من يوسف ام ، من هماني هستم كه تو چنين مي كردي . هر چه مي گويد ، زليخا به او اعتنا نمي كند . مي گويد چرا ؟ مي گويد اكنون من كسي را پيدا كرده ام كه ديگر به تو اعتنا ندارم . همان حالت قبلي كه شك ندارد در مرحله خودش چيز بدي بود [ تبديل به اين حالت شده بود ، ] يعني اگر همان عشق مجازي يوسف ، او را يكدفعه از همه چيز نبريده بود و به يكچنين حالت روحي وارد نكرده بود در مرحله بعد به يك مرحله عشق الهي نمي رسيد كه به همان يوسف هم ديگر اعتنا نداشته باشد . اينها يكچنين حرفي مي زنند .

1. يوسف / . 30