تغذيه كودك

دكتر آذر آذرى

دكتر حسين برهانى

علل بى اشتهايى و برخورد صحيح و مناسب پدر و مادر

كودكى كه مراحل حساس رشد واقع شده به انرژى بيشترى نيازمند بوده و بايد از رژيم غذايى مناسبى استفاده نمايد, ناگهان از خوردن غذا خوددارى مى كند يا بطور پراكنده و جزئى غذا مى خورد. مادر از اين پديده دچار اضطراب و نگرانى مى شود. در اغلب موارد, بى اشتهايى كودك يك امر معمولى و عادى است كه چگونگى شناخت و برخورد صحيح با آن را توضيح مى دهيم.

اگر كودكى از خوردن غذا امتناع ورزد, بيقرار باشد, بطور متناوب استفراغ مى كند بيحال و كسل بوده, تب داشته باشد و شماره تنفس او زياد و تند شده باشد, علايم هشدار دهنده اى است كه ايجاب مى كند بدون درنگ به پزشك مراجعه شود.

بنابر اين, ممكن است بى اشتهايى با علايم ديگرى نيز همراه باشد. كودكى كه دچار يك سرماخوردگى نسبتا شديد مى شود داراى علايم آبريزش يا گرفتگى بينى, سرفه, تب, التهاب و تورم حلق و لرزه و دردگلو در موقع غذا خوردن مى باشد, بناچار از خوردن غذا امتناع مى كند. كودكى كه دچار گرفتگى بينى است, از راه دهان تنفس مى كند. بدين خاطر موقعى كه مى خواهد غذا بخورد, نمى تواند از راه بينى تنفس كند و ترجيح مى دهد كه غذا نخورد. مادر اين امتناع كودك را بى اشتهايى مى پندارد. اگر مادر براى خوراندن غذا به طفل متوسل به زور شود, در واقع دست به يك اقدام نامناسب و حتى خطرناك زده است. توصيه اكيد ما اين است كه در اين موارد, خودسرانه اقدام نكرده و به پزشك مراجعه كنيد, زيرا بيماريهاى عفونى نظير عفونت دستگاه تنفسى, عفونت ادرارى و اسهال نيازمند درمان هستند و تا وقتى بطور كامل درمان نشوند, بى اشتهايى كودك ادامه دارد.

اشتهاى اطفال چه در بدو تولد و چه در مراحل بعد, دچار تغييرات و نوساناتى مى شود. در ماههاى اول تا سوم, بخصوص در چهار هفته اول (دوره نوزادى) اين خود نوزاد است كه دفعات و مواقع شيرخوردن خود را تنظيم مى كند و با حرص و ولع, سينه مادرش را مى مكد, در حالى كه قدرت مكيدن او نيز بسيار زياد است. البته گاهى ممكن است بدون هيچ علامت و مقدمه اى از گرفتن سينه مادر خوددارى كند.

از شش ماهگى به بعد, حرص و ولع شيرخوار براى خوردن كمتر مى شود, بخصوص كه در اين سن, نخسيتن دندانهايش ظاهر مى شود و لثه ها ممكن است كمى ملتهب گردد كه اين خود, باعث كاهش اشتهاى كودك مى شود. بنابراين, بهتر است از دادن غذاهايى كه لثه هاى شيرخوار را مىآزارند خوددارى شود در غير اين صورت ممكن است او براى هميشه از خوردن آن غذا خوددارى كند.

اشتهاى كودك, بطور معمول بعد از يك سالگى مطابق ميل كودك تنظيم مى شود, به اين صورت كه به برخى از غذاها علاقه مند شده و از بعضى غذاها بشدت دورى مى جويد. او در واقع, اولين گام استقلال را بر مى دارد و مى خواهد آنچه را دوست دارد بخورد. مادر بايد توجه داشته باشد كه اگر براى خوراندن بعضى از غذاها به كودك اصرار ورزد, كودك با هوشيارى كامل به موضوع پى مى برد و در مقابل مادر, مقاومت مى كند. مادر با ادامه اين روش نادرست, در موضع انفعالى قرار گرفته و كودك از اين نقطه ضعف مادر بيشترين استفاده را مى برد تا با لجاجت, توجه بيشتر پدر و مادر را به خود جلب نمايد. مادرى كه با كاسه و بشقاب غذا در خانه به دنبال طفل مى دود و با زور و وعده و وعيد در صدد است كه غذاى بيشترى به طفل بخوراند, در واقع نقاط ضعف بيشترى به دست كودك مى دهد و اين امر علاوه بر اينكه به بى اشتهايى بچه كمك مى كند, بتدريج مى تواند به شيوه هاى نادرست تربيتى نيز منجر شود و گاهى غذا خوردن و حتى اجابت مزاج طفل را ((شرطى)) سازد و گاه مادر بايد چندين جايزه برايش تعيين كند تا او يك بار غذا بخورد يا يك مرتبه اجابت مزاج كند.اين سو استفاده زيركانه كودك از محبت مادر, در سنين دو تا سه سالگى شكل پيچيده ترى به خود مى گيرد; زيرا به اعتقاد روان شناسان در اين سنين قسمت عمده شخصيت كودك, شكل مى گيرد.

گفتنى است كه اطفال, نيازمند توجه و علاقه پدر و مادر خود هستند, بگونه اى كه كودك هرگونه واكنش مثبت و منفى پدر و مادر و بخصوص مادر را به عنوان تشويق و تنبيه خود قلمداد مى كند. بنابراين, بايد در تمام زمينه ها از جمله تغذيه كودك, روشهاى صحيح و مناسب (مانند تشويق) را به كار بست تا نتيجه مفيد حاصل شود.

كودكى كه با امتناع از غذا خوردن در صدد جلب توجه است, بايد در مقابل او هيچ گونه واكنشى نشان ندهيم; زيرا اگر به زور متوسل شديم, او عذا را نمى جود و چه بسا اين اقدام (توسل به زور) خطراتى را به بار آورد, چرا كه كودك در حال گريه و مقاومت ممكن است ذرات غذا در تواشه اش (راه تنفس) بيفتد و به عفونت تنفسى و گاهى خفگى منجر شده يا دچار استفراغ گردد و بتدريج در مقابل اين روش شما دچار بى اشتهايى دائمى شود.

گاهى مشاهده مى شود كه پدر و مادر براى اينكه كودك خود را به خوردن غذا تشويق كنند, براى او شكلك در مىآورند, مادر به كودكش مى گويد: اگر يه لقمه ديگه بخورى ميگم بابات يه معلق برات بزنه يا اينكه گاهى پدر چهار دست و پا راه مى رود و كودك را بر پشت خود سوار مى كند و مادر نيز با بشقاب غذا به دنبال او راه مى افتد تا بلكه فرزندش چند لقمه غذا بخورد. كودك وقتى تا اين حد بر عقل و احساس پدر و مادر خود حاكم شود با قدرت تخيل قويش به امپراتور بلامنازع خانواده تبديل مى گردد. او نسبت به غذا بى اشتها مى شود, در حالى كه در بهانه گيرى و سو استفاده از عواطف پدر و مادر, مهارت زيادى پيدا كرده است. او در واقع, دچار انحراف اشتها شده است.

به پدر و مادرها توصيه مى شود كه اگر فرزندشان دچار بيماريهاى تب دار و عفونى است يعنى دچار بى اشتهايى, استفراغ, تب, كسالت و بيحالى است بايد بى درنگ به پزشك مراجعه كنند. همچنين اگر كودكى در طول چند روز بى اشتها بوده و در ((جاده سلامتى)) حركت نمى كند, يعنى اندازه وزن, قد و دور سر او بطور طبيعى رشد نمى كند, بدون معطلى به پزشك مراجعه شود, چراكه هر گونه تاخير در رشد كودك, عواقب وخيمى به بار مىآورد. چنانچه كودك از نظر علايم ظاهرى مشكلى ندارد, ولى چند روزى است كه دچار بى اشتهايى شده است, بايد براى بازگشت به اشتهاى طبيعى موارد زير را در نظر داشت:

1- به هيچ عنوان, كودك را مجبور به خوردن چيزى نكنيد و براى اين منظور متوسل به زور و ترساندن نشويد.

2- اگر كودك از غذا خوردن امتناع مى كند, در حضور او اظهار نگرانى نكنيد, چون از اينكه احساس مى كند شما بدين وسيله بيشتر به او توجه مى كنيد سو استفاده كرده و هر روز بر شدت امتناع خود مى افزايد.

3 - براى غذا خوردن طفل, جايزه تعيين نكنيد; بخصوص اگر تعداد اين جوايز زياد شود و شما قادر به تهيه آنها نباشيد, كودك ديگر به شما اعتماد نخواهد كرد. بنابراين, هم به بدآموزى او كمك كرده ايد و هم او را دچار بى اشتهايى عصبى ساخته ايد.

4 - براى كودك سفره كوچكى تهيه كنيد. همچنين يك دست كاسه, بشقاب, قاشق, چنگال و ليوان مخصوص برايش خريدارى كنيد تا او ضمن احساس شخصيت و غرور, رغـبــت بيــشترى بـه خوردن غذا داشته باشد.

5 - اگر دو كودك داريد, سعى كنيد براى هر دو يك نوع غذا تهيه نماييد تا ضمن يك رقـــابت سالــم غـذاى بـيـشـتـرى مـيـل كنند.

6 - اگر كودك در ضمن غذا خوردن, لباس يا دست و صورتش را كثيف كرد يا غذا به لبا سش ريخت او را مواخذه و سرزنش نكنيد. درست است كه كودك در دو سالگى مى تواند به تنهايى شروع به خوردن غذا كند, اما هنوز بطور كامل بر اوضاع مسلط نشده است.

7 - در غذا دادن به كودك عجله نكنيد زيرا او كمى كند غذا مى خورد. اگر مرتب به او بگوييد زودباش بخور! چرا كم مى خورى؟ چرا يواش مى خورى؟ كودك دچار بى اشتهايى مى شود. بگذاريد به ميل خودش غذا بخورد.

8 - براى كودك خود برنامه غذايى هفتگى داشته باشيد. سعى كنيد غذاى او متنوع, مقوى و لذت بخش باشد تا ضمن تحريك اشتهاى طفل, انرژى لازم جهت رشد او تامين شود.

9 - كودكان سه تا چهار ساله اى را كه دچار بى اشتهايى هستند در خريد مواد غذايى, تــهيه و آماده كردن آن دخالت دهيد, زيرا او با عــــلاقه بـــيشتــرى از آن غـــذا مى خورد.

10 - با در نظر گرفتن نكات ياد شده, اگر كودك شما گاهى به اندازه كافى غذا نخورد يا از خوردن غذا امتناع كرد به او اعتماد كنيد و بدون هيچ گونه واكنشى (تنبيهى يا تشويقى) سفره غذاى او را جمع كنيد و بگذاريد تا خودش در موقع گرسنگى با ولع و اشتهاى كامل عذايش را بخورد.