محمد سبحاني نيا خلاصه اى از مطالب گذشتهدر شماره هاى پيش پس از بررسى عوامل اضطراب و نگرانى, راه هاى مقابله با آن و رسيدن به آرامش را بحث كرديم, كه در مجموع با توجه به آيات و روايات معصومين و اصول روان شناسى به پنج مورد از آن ها اشاره كرديم, كه عبارت بودند از: 1. تقويت ايمان; 2. دعا; 3. تحكيم مبانى خانواده; 4. بهبود شيوه هاى تعليم و تربيت; 5. آمادگى روحى. در اين شماره به راه هاى ديگر مقابله با عوامل اضطراب و نگرانى اشاره مى كنيم.
.صبر و خويشتن دارى
يكى از عواملى كه در تحصيل آرامش و رفع اضطراب و نگرانى مؤثر است, استفاده از نيروى بزرگ صبر و شكيبايى در برابر حوادث و مشكلات زندگى است. قرآن مجيد از صبر به عنوان عزم و اراده ثابت ياد مى كند و مى فرمايد: (واصبر على مااصابك ان ذلك من عزم الامور;1 در برابر حوادث و مصايبى كه به تو مى رسد شكيبا باش, كه اين نشانه اراده ثابت در كارها است). على(ع) نيز به فرزندش محمد حنفيه توصيه مى كند: (الق عنك واردات الهموم بعزائم الصبر عود نفسك الصبر فنعم الخلق الصبر واحملها على مااصابك من اهوال الدنيا وهمومها;2 ضربات خردكننده نگرانى را با استقامت و تحمل درهم شكن و آن را از خود دور كن. خويشتن را به بردبارى و صبر عادت ده كه صبر خصلت نيكويى است و نگرانى, ترس و حوادث دنيا را به وسيله آن بر خود هموار ساز.)البته نبايد از اين سخن تحمل, سكوت, تن دادن به ظلم و ستم و سستى و تنبلى برداشت شود; منظور ما از صبر و شكيبايى, تحمل مشكلات علاج ناپذير است, چون در بسيارى از موارد مى توان با تحليل و بررسى مشكلات كه لازمه آن تدبير, دورانديشى, محاسبه و تصميم گيرى است, بسيارى از آن ها را حل كرد.پيشوايان دين نيز بر اين امر تأكيد ورزيده اند تا مفهوم صبر و جايگاه آن روشن گردد. على(ع) مى فرمايد: (اذا نزل بك مكروه فانظر فان كان لك حيلة فلا تعجز وان لم يكن فيه حيلة فلاتجزع;3 هرگاه دچار مصيبت شدى ببين اگر قدرت علاجش را دارى و مى توانى آن را از خود دور كنى, پس كوتاهى مكن و اگر قدرت ندارى بدون جزع و بى تابى, آن را تحمل كن.)قرآن مجيد رمز موفقيت پيامبران الهى را صبر در برابر حوادث مى داند و مى فرمايد: (وكايّن من نبى قاتل معه ربّيّون كثير فما وهنوا لما اصابهم فى سبيل الله وما ضعفوا ومااستكانوا والله يحب الصابرين;4 چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند, پس هيچ گاه در برابر آن چه در راه خدا به ايشان مى رسيد, سست نشدند و ناتوان نگرديدند و تن به تسليم ندادند و خداوند صابران را دوست دارد.)اين آيه درس بزرگى به انسان ها مى دهد, و آن پى بردن به قدرت آفرينى صبر و شكيبايى است. همه مى دانيم كه زندگانى, عرصه جهاد دائمى و پيكار شديدى است كه در طول عمر انسان امتداد دارد و شكيبايى قوى ترين سلاح برنده اين نبرد مى باشد. در اين صحنه پيكار, پيروزى از آن دليرمردانى است كه در هيچ شرايطى تسليم حوادث نمى شوند و هر زمان به زمين خورند, بار ديگر به پا خيزند و تلاش خود را از سر بگيرند. تفاوت اساسى بين افراد كامياب و شكست خورده, در كيفيت فعاليت و ميزان ثبات و استقامت در برابر عوامل نامساعد زندگى است. بى صبرى و احساس ناتوانى نه تنها نگرانى را برطرف نمى كند, بلكه آن را تشديد مى كند و چه بسا ممكن است شخص را به كلّى زمين گير سازد و او را از هر نوع تلاش براى جبران شكست باز دارد. بر اين اساس امام صادق(ع) مى فرمايد: (من لايعد الصبر لنوائب الدهر يعجز;5 كسى كه صبر را براى مصيبت هاى روزگار آماده نكند, ناتوان گردد). امام على(ع) نيز مى فرمايد: (المصيبة واحدة وان جزعت صارت اثنتين;6 مصيبت يكى است و با جزع و بى صبرى دوچندان مى شود.)بعضى گمان مى كنند تنها مسلمان بودن براى موفق شدن كافى است, از اين رو توقع دارند دستى از غيب برون آيد و كارى بكند; در حالى كه اين قانون و سنت الهى است كه پيروزى و كاميابى از راه تلاش و استقامت به دست مى آيد. در جنگ احد كه مسلمانان به علت سرپيچى از فرمان پيامبر(ص) متحمل شكست نظامى شدند, گمان كرده بودند كه مسلمان بودن براى غلبه بر تمام عوامل نامساعد كافى است; از اين رو بر اثر شكست غيرمنتظره در جنگ احد احساس ضعف و حقارت كردند. خداوند متعال در قرآن خط بطلانى بر اين پندار نادرست مى كشند و مى فرمايند: (لتبلون فى اموالكم وانفسكم ولتسمعنّ من الذين اوتوا الكتاب من قبلكم ومن الذين اشركوا اذى كثيراً وان تصبروا وتتقوا فانّ ذلك من عزم الامور;7 به تحقيق شما به مال و جان آزمايش خواهيد شد و از زخم زبان كسانى كه پيش از شما كتاب آسمانى بر آنان نازل شد, آزار بسيار خواهيد ديد. اگر شكيبايى پيشه كنيد و پرهيزكار شويد (البته پيروز مى شويد), كه ثبات و تقوا سبب قوّت اراده در كارها است.)اين آيه مى گويد افراد مؤمن در عرصه اين زندگى مانند ساير مردم دست خوش بسيارى از حوادث ناگوار مى شوند و بايد خود را در برابر انبوه مشكلات آماده سازند. علم امروز به ويژه علم روان شناسى نيز يكى از راه هاى مبارزه با نگرانى را صبر و تحمل در برابر مصايب و وقايع علاج ناپذير مى داند. ويليام جيمز مى گويد: (حوادث را آن طور كه هست بپذيريد و خود را آماده سازيد كه همان طور قبولش كنيد, زيرا پذيرش آن چه اتفاق مى افتد اولين قدم در مغلوب كردن نتايج مصايب و بدبختى ها است.)8در اين جا مناسب است براى آشنايى بهتر و بيش تر با صبر و نتايج مثبت آن به نمونه هايى اشاره كنيم:
لطفا منتظر باشید ...
