نقش سيره نگاران در تحريف

ابن هشام در آغاز تهذيبى كه سيره ابن اسحاق صورت داده، گفته است كه مطالب چندى را حذف كرده است از جمله: واءشياء بعضها يشنع الحديث به و بعض يسوء بعض الناس ذكره آنچه روايت آنها قبيح بوده ويا برخى مردم از ذكر آنها كراهت دارند را حذف كرده است. (210) همين موضع گيرى سبب شده تا وى اشعارى از ابوطالب عليه السلام را كه دلالت وشنى بر ايمان وى به نبوت رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم دارد و ابن اسحاق آنها رويات كرده از سيره خود حذف كند. (211)

گزينش آنچه كه نقل شده بعدها در قرن سوم و پس از آن گرفتار شديدترين سانسورهاى فكرى و فرقه اى شد. نگاهى به آنچه كه در بخش مغازى كتاب بخارى آمده، نشان مىدهد كه آنچه به عنوان روايت صحيح پذيرفته شده رواياتى است كه با نگرشهاى تند و متعصبانه مذهبى تصفيه شده است. راوى اين اخبار افرادى شناخته شده و از صحابه و تابعين هستند، كسانى كه به هيچ روى در مخالفت با امويان اقدامى نكردند و نه تنها سوابق عدالت خواهانه ندارند بلكه همچون ابن شهاب زهرى سالها در خدمت آنها بوده اند. زمانى كه همه چند هزار نفر صحابه، عادل باشند، روشن است كه نبايد هيچ روايتى كه عدالت آنان را خدشه دار كند نقل شود و يا اگر ديگران نقل كرده اند لا جرم بايد كنار گذاشته شود.

علاوه برآنچه مربوط به منافع امويان و يا ناشى از معيار قرار دادن عقايد وافكار بود. منافع خاندان زبيرى ها نيز تاءثيراتى در سيره نگارى داشته است. كسانى از سيره نويسان از خاندان آل زبير بوده و در بخش هايى به آنان مربوط بود؛ از جمله اخبار مربوط به ورقه بن نوفل ويا نقش بن زبير است كه از جمله استادان شهاب بن زهرى بوده واخبار سيره را از پدرش عروه نقل كرده ويا از برخى از موالى آل زبير، منشاء اخبار عروه نيز عايشه است كه خاله وى بوده و به دليل نفوذى كه در چند دهه نخست هجرى داشته، تعداد زيادى روايت درباره اخبار سيره گزارش كرده است.

درباره اخبار خاندان عباس و نقش خود وى درعصر نخست اسلامى نيزبايد احتياط لازم را داشت. بنابر آنچه كه برخى محققان اشاره كرده اند، ابن اسحاق مهمترين سيره نويس، تعديلاتى را درسيره خود به نفع آل عباس به وجود آورده است. (212) اين بدان دليل است كه وى سيره خودرا به منصور ويا فرزند وى مهدى عباسى تقديم كرده است.