ازآغاز تا قرن پنجم

آنچه كه از لحاظ شيوه كار بايد بدان توجه داشت اين كه پيدايش آثار تاريخى در دو مرحله متفاوت زمانى به دوصورت عرضه شد. نخست شيوه اى بود كه از قرن اول ودر قالب تك نگاريهايى بود كه هر كدام به مبحثى خاص اختصاص داشت. عنوانهاى كلى كه براى اين قبيل تك نگاريها برگزيده مىشد عبارت بود از اخبار، وقعه، مقتل، ومانندآن. اين شيوه اى است كه مورخانى مانند امومخنف، مدائنى و كلبى در قرن دوم انتخاب كردند.

شيوه بعدى كه شيوه اى پيشرفته تر بود واز اواخر قرن اول و بيشتر در قرن سوم و چهارم مطرح شد، نوشتن آثار تاريخى به صورت تاريخ عمومى و دوره اى بود. اين كتابها، يا بر اساس ترتيب خلفا و يا به صورت سالشمار مسائل تاريخى را عرضه مىكرد.طبعا در تدوين آنها از بسيارى از تك نگاريها استفاده شده و مطالب آنها در تاريخ عمومى درج مىشد. مورخان برجسته نسل دوم عبارتند از خليفة بن خياط، يعقوبى، دينورى و در نهايت طبرى كه با بهره گيرى از بسيارى تك نگاريها تاريخ عظيم خودرا پديد آورد.

روشن است كه اين دوشيوه متفاوت، با يكديگر بوده و هر كدام امتيازات خاص خودرا داشته ودارد.بسيارى از مباحث جزئى كه در تك نگاريهامطرح مىشد، به كار تواريخ عمومى نمى آمد و طبعا با انقطاعى كه در تاءليف تك نگاريها در دوره بعد صورت گرفت.حجم زياد آگاهى هاى تاريخى، به ويژه تاريخ و فرهنگ و اجتماعى از بين رفت. نگاهى به تك نگاريهاى از بين رفته مدائنى و ابومخنف، مىتواند عمق اين فاجعه فرهنگى را نشان دهد.

بايد توجه داشت كه برخى از مورخان اين دوره، شيوه خاص خود را دارند. مانند زبير بن بكار كه در تاءليفات الموفقيات روشى خاص را برگزيده است.يامحمد بن حبيب كه در المنمق والمحبر خود بسيارى از تك نگاريهاى پراكنده را به بهانه اى كنار هم فراهم آورده واز محتواى آنها مىتوان حدس زد كه تا چه اندازه اين تك نگاريها اهميت داشته است.