لطفا منتظر باشید ...
يادها و خاطرهها
نويسنده: محمد حسن رحيمياندعاي توسل در مسجد بالاسر
بعد از دستگيري و تبعيد حضرت امام(ره) به تركيه، تا مدّتي شبها بعد از نماز مغرب و عشاء، جلسات دعاي توسّل براي سلامتي و آزادي امام در رواق بالاي سر حضرت معصومه(س) برگزار ميگرديد و در راستاي احياي مجدّد اسلام ناب و با پيروي از شيوه امام سجّاد(ع) بعد از حادثه دلخراش عاشورا، اين جلسات در قالب دعا و گريه و با محتوايي سياسي، عبادي، برگهايي زيبا از تاريخ مبارزه با ستم و طاغوت را رقم ميزد.به ويژه هنگامي كه در دعاي توسّل نوبت به حضرت موسي بن جعفر(ع) ميرسيد و ذكر مصائب و زندانها و هجرانهاي آن حضرت به ميان ميآمد، ياد امام و مظلوميتش را تداعي ميكرد و شعله عشق و سوز هجران را در دل شيفتگان پاكباختهاش ـ كه تا آن زمان از او بيخبر بودند ـ برافروختهتر ميكرد و همهمه نالهها و هايهاي گريهها بود كه به رساترين شعار تبديل ميشد و همه رهگذران و زائران حضرت معصومه(س) را به خود جذب ميكرد.و آنگاه كه نوبت به نام حضرت مهدي(عج) ميرسيد، حجةالاسلام شيخ رضا مطلبي يكي از بهترين مجرياني كه برنامه دعاي توسّل را با عرض ارادت و شكايت به محضر امام زمان(ع) ادامه ميداد و اشعاري را با صداي خوبش ميخواند كه هرچند مخاطب آن امام غايب بود، ولي در آن شرايط با نائب غايب او نيز منطبق بود:
ما را به جهان بيگل روي تو صفا نيست
پوشيده ز خفّاش بود چشمه خورشيد
يعقوب صفت منتظر ديدن رويت
تا كي رسد از يوسف گم گشته نشاني
زيرا كه جهان جسم و تو چون «روح» رواني
با آن كه منوّر ز رخش گشته جهاني
تا كي رسد از يوسف گم گشته نشاني
تا كي رسد از يوسف گم گشته نشاني
سينه را طوفان غم درهم شكست
كشتي دل در ميان خون نشست
كشتي دل در ميان خون نشست
كشتي دل در ميان خون نشست
شعار براي امام و دستگيري
در همين ايام برخي از طلاب هرگاه تجمعي را در مسجد اعظم يا صحن حضرت معصومه(س) مييافتند، مترصد بودند تا در فرصتي مناسب با اوج صداي بلند براي سلامتي امام از جمعيت صلوات بگيرند و معمولاً اين جمله را به كار ميبردند: «براي سلامتي و پيروزي زعيم اعظم مرجع تقليد شيعيان حضرت آية الله العظمي خميني صلوات» و مردم نيز با تمام فرياد و محكم صلوات ميفرستادند. البته از همان اوائل نهضت هرگاه روي منابر و به هر مناسبتي در مجالس نامامام برده ميشد، مردم متفاوت از شرائط عادي با صداي بسيار بلند و قوي صلوات ميفرستادند. به گونهاي كه اين صلواتها و ميزان بلندي و محكمي آن به يكي از شعارهاي كوبنده تبديل شده بود.حقير هم كوچكترين همين افرادي بودم كه در جلسات مختلف ميرفتم و با صداي بلند براي سلامتي امام صلوات ميگرفتم. يك روز در صحن كوچك حضرت معصومه(س) مراسم و تجمعي بود و اينجانب چند بار شعار صلوات دادم و بلافاصله به طرف مدرسه فيضيه فرار كردم و ساعتي بعد از اطمينان از آرام شدن وضعيت به اتفاق آقاي سيد مرتضي موسوي اصفهاني مجددا از فيضيه خارج شديم، هنوز در آستانه در و پيادهرو بوديم كه دوست همراهم گفت اوضاع خطرناك است. برگرديم داخل. ممكن است ساواكيها تو را ديده باشند كه شعار دادي و اتفاقا در همان لحظه يكي از مأموراني كه سبيلهاي زردي داشت و او را ميشناختيم، متوجه شديم در كنار ما ايستاده و همان جمله را شنيد، و بلافاصله مچ دستم را گرفت. دوست همراهم دست پاچه و مضطرب و ناراحت شد ولي كار از كار گذشته بود.وضعيت خاصي در سطح ميدان آستانه بود. كاميونهاي پر از كماندوهاي مسلح و سپر به دست در ضلع شمالي ميدان ايستاده بودند، افسران و فرماندهان بلند پايه پليس و شهرباني در كنار كيوسك وسط ميدان مراقب اوضاع بودند، و فضا آكنده از رُعب و وحشت بود و گويي مردم در انتظار حادثه جديدي بودند، با دستگيري اينجانب و حركت به طرف مركز ميدان نگاه مردم از اطراف متوجه اين دستگيري شد، يكي از افسران از بقيه جدا و مرا تحويل گرفت و با هم وارد كيوسك شديم. افسر مزبور شروع كرد به سؤال كردن:ـ اهل كجائي؟ـ اصفهان!ـ كجاي اصفهان؟ـ بخش 5!ـ بخش 5 كه جواب نشد، درست جواب بده كدام محل؟ـ فكر كردم شما از محلات آنجا اطلاع نداشته باشي!ـ كارت نباشد درست جواب بده.ـ دستگرد خيارـ آيا سروان الشريف را ميشناسي؟ـ ميشناسم، از بستگان ما است!در حالي كه هيچ گونه اميدي نداشتم، و در عين حال به خاطر همراه داشتن عكس و اعلاميه در جيبم در هراس بودم كه با تفتيش بيشتر لو بروم، بين خوف و رجا پاسخ ميدادم و او ادامه داد:ـ تو صحن شعار دادي؟ـ نه، اصلاً در صحن نبودم.من الآن از فيضيه خارج ميشدم و در حالي كه ژست خشني به خود گرفته بود آرام گفت: ميدانم چه كردهاي اما سلام مرا به سروان الشريف برسان او دوست من است! و در ادامه و به گونهاي كه صداي او را همكارانش از بيرون بشنوند با فرياد گفت قسم ميخوري كه شعار ندادهاي؟گفتم: بله و گفت پس برو برو بيرون ديگر نبينمت!
بازداشت در زندان شهرباني
متعاقب يكي از همين مراسم كه شعارهاي زيادي در صحن براي امام داده شد و درگيري پيش آمد چند نفر از دوستان دستگير شدند و آنها را به زندان شهرباني در خيابان باجك بردند، حقير با آن كه در آن مراسم بودم بدون توجه به اين كه ممكن است خودم همشناسائي شده باشم، به عنوان ابراز حمايت از دستگيرشدگان اول شب به همراه مرحوم شهيد حجةالاسلام شيخ مصطفي انصاري به در شهرباني رفتيم و به مأمور نگهبان ورودي گفتيم دوستان ما را دستگير كردهاند آمدهايم كه اگر پتو يا لباس و غذا لازم دارند، براي آنها بياوريم، در همين اثناء يك سيد روحاني ديگر كه اهل همدان بود، و نان سنگك در دست به طرف خانهاش عازم بود وقتي ما را آنجا ديد ايستاد و جوياي مطلب ما بود كه در همان لحظه در بزرگ را باز كردند و اتومبيلي خارج شد، ظاهرا رئيس شهرباني بود.شيشه را پايين كشيد و گفت چه كار داريد؟ ما همان جمله را تكرار كرديم و او مأموري را صدا زد و چيزي به او گفت و رفت. مأمور ما را به همراه سيد همداني به داخل هدايت كرد و سيد هر چه گفت من كار خاصي ندارم، مصرانه او را هم آورد و ما در حالي كه گمان ميكرديم دنبال درخواست ما هستند، بعد از چند دقيقه متوجه شديم كه در بازداشت هستيم!عليرغم ناراحتي شديد سيد، به خاطر انتظار خانوادهاش، هر سه نفر را بدون بازجويي روانه زندان كردند. وضع زندان بسيار بد بود، تنگي جا و سرما بسيار آزار دهنده بود. در آنجا خبري از دوستان نبود، آنها را جاي ديگر برده بودند، اما در مرحله نهايي كار همه دستگيرشدگان را به اتاقي آوردند و يكي از مسئولين مربوطه سخنان مبسوطي مبني بر موعظه و هدايت ما ايراد كرد از جمله اين كه شما پدر و مادر داريد و بعضي زن و فرزند هم داريد، سزاوار نيست با اين كارهايتان موجب آزار آنها شويد، بهتر است دنبال درس خواندن و زندگي خودتان باشيد و خود را با اين دعواها قاطي نكنيد، اين قضايا بالاخره بين آقاي خميني و... حل ميشود ولي رنج و گرفتاريش براي شما و خانوادهتان ميماند و.... اما نهضت امام كار خود را كرده بود و اين مغالطهها ديگر نميتوانست هيچ گونه تأثيري بر پيروانش بگذارد.زمستان سال 1343، باز هم با قم بدون امام، بسيار سرد و غمانگيز بود، اما يكي از شبهاي سرد آن سال فيضيه شاهد صحنه شورانگيز و پرحرارتي بود.
نصب عكس امام بالاي كتابخانه
طلبهاي به نام آقاي منصوريان خراساني از مشهد به قم آمد كه نقاش زبردستي بود، بزرگترين تصويري كه از امام تا آن زمان تهيه شد، عكسي بود كه ايشان از چهره امام كشيد و خط زير آن را نيز حقير نوشتم. عكس را قاب كرديم و در انتظار فرصت مناسب براي نصب، چند روزي در حجره نگهداشتيم در آن روزها حجره ما به يك زيارتگاه تبديل شده بود، دوستان مثني و فرادي براي زيارت عكس امام از نزديك ميآمدند و بعضا هم عكاس ميآوردند براي اين كه در كنار تصوير امام عكس يادگاري بگيرند.سرانجام شب موعود فرا رسيد، بعد از بسته شدن در مدرسه و اطمينان از خالي بودن مدرسه از اغيار اقدامات براي نصب تابلوي عكس امام در بالاي پيشاني كتابخانه معروف فيضيه آغاز شد.چند نردبان قراضه را با تكههاي طناب به هم بستيم اما وضعيت لرزان نردبانها كشش كافي براي بالارفتن روي آن را نداشت لذا طناب ديگري را از بالاي بام به پايين آويزان و از زير بغل دور كمر شخصي كه داوطلب بالارفتن از نردبان بود، گره زديم و در حالي كه دو نفر از روي پشت بام او را بالا ميكشيدند از نردبانهاي به هم پيوسته بالا رفت، ميخهاي بزرگي كه بايد زير عكس را نگهدارد زده شد و با آماده شدن جاي عكس تابلو نيز با طناب به بالا كشيده شد و به بهترين وجه ممكن و با محكم كاري نصب گرديد.انجام مراحل كار تقريبا تا نزديك صبح طول كشيد. دهها نفر از طلاب مشتاقانه در حال كمك يا تماشاي صحنه بودند و با پيشرفت كار از خوشحالي در پوست خود نميگنجيدند و آن چنان فضاي فيضيه از شادي و شوخي و نشاط لبريز بود كه هرگز جائي براي احساس سرماي پرسوز آن شب و بيخوابيِ تا سحر باقي نمانده بود.در شرائطي كه عكسهاي امام از هر جا برچيده شده بود اين عكس كه تا آن زمان بزرگترين عكس امام بود، آن هم در فيضيه كه محور توجه و آمد و شد مردم بود روشني بخش ديدهها و دلهاي دوستان و خار چشم رژيم و عوامل آن بود.ماجراي محاصره مدرسه فيضيه و به كارگيري نيروهاي ژاندارمري، شهرباني و ساواك و با تجهيزات گوناگون در فصل تعطيلي حوزه و برداشتن عكس امام در جلد 2 كتاب نهضت امام خميني ذكر شده است.لازم به يادآوري است كه عموم آنچه از بيت امام و جاهاي ديگر غارت شده بود، بعد از انقلاب در مركز ساواك و امثال آن كشف گرديد ولي هيچ گونه اثري از تابلو عكس مزبور تا آن جا كه حقير اطلاع دارم به دست نيامد.ليلة الضرب و تجمّع در منزل آقاي شريعتمداري
مراسمي در مسجد اعظم به مناسبت فوت يكي از علماء برگزار بود، به محض تمام شدن سخنراني آقاي جهانتاب در وسط زير گنبد بلند شد و با صداي رسا براي سلامتي امام شعار صلوات سر داد، هنوز جمله او تمام نشده بود كه شيخ غلامرضا كه از اطرافيان اصلي آقاي شريعتمداري بود و در كنار ايشان در سمت راست ورودي گنبد نشسته بود، با صداي بلند با لهجه خاص خود فرياد زد بزنيدش! و بلافاصله افرادي كه انگار از قبل براي برخورد با شعار براي امام پيش بيني كرده بودند با مشت و لگد به آقاي جهانتاب حمله و صداي او را قطع كردند اما بعد از چند لحظه طرفداران امام وارد صحنه شده و معادله را عوض كردند و ايادي شيخ غلامرضا، مغلوب و فراري شدند و در همين اثناء آقاي شريعتمدارينيز جلسه را ترك كرده بود. خشم و نفرت، تمام وجود طلاب طرفدار امام و نهضت را پر كرده بود از اين كه افرادي روحاني نما به دستور كسي كه مرتبط با رژيم بود و زير سايه انتساب به آقاي شريعتمداري، نقش رسمي عوامل و كماندوهاي شاه را در برخورد با شعار براي امام ايفاء كردند و آن آقا هم بدون هيچ عكس العملي جلسه را ترك كرده بود! با تمام شدن جلسه و فرار ضاربين تصميم گرفتيم به عنوان اعتراض و پيگيري موضوع به منزل آقاي شريعتمداري برويم، در حال خروج از مسجد از دري كه به طرف پل (روبروي بلوار) بود در كنار سقاخانهاي كه در راهروي خروجي مسجد قرار داشت مأمورين شهرباني ايستاده بودند و افسر فرمانده آنها خوشحال از اين كه اين بار درگيري بين طلاب با مأمورين رژيم به درگيري بين طلاب با خودشان تبديل شده در حالي كه نظاره گر صحنه بود اين جمله دعا را ميخواند: «اللهم اشغل الظالمين بالظالمين واجعلنا بينهم سالمين غانمين»!به هر حال به صورت راهپيمايي به خانه آقاي شريعتمداري رفتيم. منزل از جمعيت طلاب معترض پر شد و تا روز بعد مسأله ادامه يافت، همه خواستار پاسخگويي و اخراج شيخ غلامرضا از بيت ايشان بوديم. سرانجام بعد از اين كه براي آنها معلوم شد، طلاب دست بردار نيستند و بدون رسيدن به نتيجهاي پراكنده نميشوند، آقاي شريعتمداري بيرون آمد. يكي از اطرافيان در مقابله با تعرض طلاب از داخل دالاني كه به اندروني منتهي ميشد فرياد زد: شيخ غلامرضا عزيز روحانيت است. متعرضين به طرف او حمله ور شدند و بلافاصله به طرف اندروني مخفي شد و با سخنان آقاي شريعتمداري و قول بررسي و... جمعيت پراكنده شدند و البته معلوم بود كه شيخ غلامرضا آنچنان به بيت مزبور گره خورده بود كه جداشدني نبود ولي آنچه اقدام شد، تأثير خود را در نشان دادن اقتدار و همبستگي طلاب در قبال نهضت به جاي گذاشت.كليشه عكس امام روي مدادپاككن
با آغاز نهضت و درخشش و محبوبيت حضرت امام، چهره ملكوتي ايشان بر صفحه دلها نقشي پايدار يافت و عكس و تصوير سيماي نورانيشان زينت بخش كوي و برزن وبزم ياران شد ولي بعد از دستگيري امام، رژيم تلاشي گسترده را براي محو آثار و تصاوير و نام امام آغاز كرد و متقابلاً عكس و نام امام به يكي از مهمترين شعارهاي نهضت تبديل شد. دستگاههاي اطلاعاتي و پليسي ستمشاهي تمام چاپخانهها و عكاسيها را به منظور جلوگيري از چاپ عكس و آثار امام تحت كنترل شديد قرار دادند و عكسهاي موجود نيز در همه جا به وسيله عناصر رژيم برچيده ميشد. در اين شرايط خداوند متعال، حقير را براي نشر تصوير امام به روشي ديگر رهنمون شد و با توجه به عدم دسترسي به امكانات فني پيشرفته به ساختن كليشه تصوير امام به شيوه ذيل توفيق يافتم.با توجه به اين كه مهارت چنداني در نقاشي صورت نداشتم با استفاده از عكس طبيعي امام، روي عكس را به همانگونه كه بود، با خودنويس رنگآميزي كرده و مداد پاك كني را با همان اندازه بعد از نم زدن روي عكس ميچسباندم و بعد از جدا كردن، عكس امام روي پاككن منعكس شده بود، سپس با نوك تيغ قسمتهايي كه بايد سفيد باشد را حك ميكردم و بدين گونه كليشه نسبتا مطلوب از عكس امام تهيه و با استفاده از استامپ به آساني عكسها تكثير ميشد و البته روي ديوار گچي و سيمان صيقل شده و رنگ روغني خيلي خوب منعكس و محو كردن آن بسيار مشكل بود.با تكرار و تعدد ساخت اين كليشهها كم كم مهارت يافتم لكن مشكل اصلي نداشتن پاك كن بزرگ و پول خريد آن بود كه وقتي مرحوم آية الله رباني شيرازي اطلاع يافت به اتفاق به بزرگترين لوازمالتحرير فروشي قم رفتيم و تمام پاك كنهاي موجود را خريده و در اختيارم قرار داد و تدريجا در اختفاء و به گونهاي كه حتي نزديكترين دوستانم مطلع نشوند، آنها را به كليشه تبديل و جهت بهره برداري و توزيع بين شهرستانها به ايشان تحويل ميدادم و بدينوسيله در سطح كشور تصوير حضرت امام بر در و ديوار و حتي روي اسكناسها و پرچمها نقش بست و متأسفانه در برخي شهرستانها افرادي نيز در اين رابطه دستگير و شكنجه شدند، كه يكي از آنها حجةالاسلام آقاي نجفي كرمانشاهي بود كه در يك شب در كرمانشاه بر تمام پرچم هايي كه عوامل رژيم به مناسبت سالگرد يكي از جشنهاي رژيم در سطح شهر نصب كرده بودند با استفاده از يكي از همين مهرها عكس امام زده بود و روز بعد مجبور شدند تمام پرچمها را عوض كنند و شب بعد كه دوباره براي تكرار زدن كليشه امام دست به كار شده بود دستگير گرديد.«در اينجا تصويري از عكس و كليشه كه از آن زمان به يادگار مانده ملاحظه ميشود.»
عكس امام روي كيوسك پليس
نمونهاي جالب از استفاده از اين روش، اين بود كه در عصر يك روز بحراني در قم كه دهها كماندوي مسلح و سپر به دست سايهاي از رُعب و وحشت در ميدان آستانه گسترده بودند و كيوسك وسط ميدان مقر افسران و فرماندهان انتظامي و امنيتي بود، با مهارت و در يك لحظه به هنگام عبور از كنار كيوسك با همين كليشه كه چند لحظه قبل در دالان مدرسه فيضيه آن را با زدن روي استامپ آماده كرده بودم، ديواره كيوسك را به عكس امام مزيّن كردم و بعد از چند دقيقه كه مأمورين متوجه شدند، جمعيت ناظر بودند كه افسران با چه تلاطمي تلاش ميكردند تا با آب و مواد شوينده، تصوير را محو كنند.در همان ايام در يك شب در فرصتي مناسب، كه شبستانهاي مسجد اعظم تقريبا خالي بود، تمام ستونهاي شبستان را با عكس امام مزيّن كردم، به هر ستون چهار عكس از چهار سو و هم چنين روي درها و ديوار راهروهاي مسجد اعظم و برخي مساجد ديگر و در و ديوار مدرسه فيضيه را با صدها يا هزارها عكس امام آراستم، به گونهاي كه در هر جا سخن از شيوه جديد عكس امام بود و حتي در يكي از سخنرانيهاي حجةالاسلام آقاي مرواريد در مقام بيان عمق محبوبيت امام و ناتواني رژيم از محو ياد و نام امام، از اين كار تمجيد فراوان كردند والبته تقريبا هيچ كساطلاعي نداشت كه چه كسي اين اقدام را به عمل آورده است. اين كار ضمن آن كه دل دوستان امام را مسرور كرده بود، اعصاب دشمنان و مأموران امنيتي شاه را به هم ريخته بود و تا آخر هم نتوانستند رد آن را پيدا كنند.13 مهرماه 1344 حضرت امام به همراه شهيد حاج آقا مصطفي به تبعيدگاه دوم يعني عراق منتقل شدند. با انتقال امام به عراق و استقرار در نجف اشرف، تشرّف به نجف به صورت بزرگترين آرزو برايم شكل گرفت، اما راه عراق بسته بود. سنّم كم بود، گرفتن گذرنامه غيرممكن و التزام به رضايت والدين براي مهاجرتي پرمخاطره و... اين همه آن آرزوي رؤيايي را دست نيافتني مينمود.
