نشانه‏هاي خدا در قرآن

فرج‏اللّه فرج‏اللهي

(1) نشانه‏هاي خدا در قرآن خداوند متعال در قرآن مجيد، بيش از يكصد و پنجاه بار از نشانه‏هاي عظمت و آفريدگاري خود كه در پهنه آسمانها و زمين و اعماق درياها است، به تعبيرهاي مختلف ياد كرده است.

مفهوم نشانه هر پديده‏اي نشانه و آدرس خاصّي دارد كه انسان با مطالعه آن نشانه و آدرس پي به وجود پديده مي‏برد و آن را از ساير پديده‏ها جدا مي‏كند. همان‏طور كه انسان با ديدن رنگ‏آميزي ساختمان مي‏فهمد كه آن ساختمان را يك نقّاش رنگ‏آميزي كرده نه يك آهنگر و همچنين برعكس وقتي انسان در و پنجره آهني را مشاهده مي‏كند، متوجه مي‏شود كه كار يك آهنگر است نه نقاش.

نشانه‏هائي كه در طبيعت وجود دارد هركدام بيانگر پديدآورنده‏اي است حكيم كه آنها را با نظم و هماهنگي حيرت‏انگيزي آفريده است.

در قرآن مجيد نيز خداوند بزرگ به وسيله نشانه‏ها و معجزات خود، بشر را به سوي شناخت يگانه آفريننده جهان رهنمون مي‏شود چرا كه او خالق تمامي پديده‏ها است و انسان وقتي رنگ‏آميزي جهان آفرينش را مشاهده مي‏كند، به وجود يك خالق حكيم ازلي كه اين جهانِ به اين عظمت را با اين نظم خاص آفريده و آن را به حركت درآورده و سر سوزني از آن نظم تخطّي نمي‏كند، پي مي‏برد. خداوند متعال براي راهنمائي بشر، قرآن و آيات آن را به وسيله امين وحي؛ جبرئيل فرو فرستاده و توسّط پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله آن را به جهان ابلاغ كرده است. قرآن، همواره آيات و نشانه‏هاي آفريدگار جهان را كه در عالَم هستي وجود دارد؛ ياد كرده توجه بشر را به آنها جلب مي‏كند.

موارد استعمال آيه در قرآن خداوند متعال در قرآن مجيد علاوه بر ساير آيه‏هاي قرآن كه همه آنها خود نشانه عظمت خداست، يكصد و پنجاه و دوبار سخن از نشان و نشانه‏ها(آيه و آيات) به ميان آورده و آن را در حالتهاي مختلف (رفع، نصب و جرّ) و با صيغه‏هاي (مفرد، تثنيه و جمع) آورده و در موارد مختلف و متعدد بكار برده است. به اين ترتيب كه هفتاد و نه(79) بار با تعبير «آية»، دو بار «آيتك»، يك بار «آيتين»، هشت بار «الآيات»، سي و شش بار «و آياته»، يك بار «و آياتها»، چهارده بار «و بآياتي» و يازده بار «و من آياته».

معناي لغوي «آيه»

ريشه «آيه» از «تَأَيَّ» است كه به معني تثبيت كننده و بپا دارنده يك شي‏ء است.

«آيه» در لغت عرب در معاني گوناگوني بكار رفته است:

«آيه» يعني علامت و نشانه؛ و در نوشته‏اي وقتي جمله‏اي از جمله ديگر جدا مي‏شود، به آن «آيه» گفته مي‏شود و همچنين به معني عبرت هم آمده است.

«آيه» يعني عبرت و عجائب.

«آيه» يعني نشانه واضح و روشن.

و گاهي به معناي كلام مفيد نيز آمده مانند: «بَلِّغُوا عَنِّي و لوْ بآيةٍ».

همچنين راغب اصفهاني مي‏نويسد:

«آيه» يعني علامت و نشانه آشكاري كه انسان بامشاهده آن به حقيقت چيزي پي ببرد آنچنانكه آن پديده و نشانه؛ لازم و ملزوم يكديگرند كه هر وقت يكي از آنها را انسان درك بكند، آن ديگري را نيز درك كرده است. و اين؛ هم در محسوسات و هم در معقولات آشكار است چنانكه اگر كسي پديده‏اي را مشاهده كرد، فورا به پديدآورنده آن پي مي‏برد.

همو مي‏نويسد: به بناي مرتفع و برج بلند و هر جمله‏اي از قرآن كه دلالت بر حكمي كند، آيه گفته مي‏شود.

معناي آيه در قرآن هر يك از جمله‏هاي قرآن مجيد بر اساس تعيين پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، «آيه» ناميده مي‏شود و همان‏طوري كه هر پديده‏اي از طبيعت، آيت و نشانه‏اي از خداست، هر جمله‏اي از قرآن نيز نشانه‏اي از قدرت و حكمت بالغه الهي است.

«آيه» در قرآن به معاني مختلف در موارد گوناگون بكار رفته است كه ما به عنوان نمونه به چند مورد از آنها اشاره مي‏كنيم:

«آيه» به معناي «كتاب اللّه» يعني قرآن بكار رفته است.

«آيه» به معناي معجزه آمده است. چنانكه مرحوم طبرسي «آيات» را به معناي معجزه گرفته و مي‏نويسد: «آيات يعني (خدا به پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد) غير از قرآن، معجزات ديگري نيز براي حقانيت تو نازل كرده‏ايم».

و نيز به معناي حجّت و بيّنه آشكار آمده، مانند: انشقاق قمر، و آيات قرآن و ساير معجزات.

و همو مي‏نويسد:

«آيه» نشانه‏اي است كه در آن عبرت و حجّت باشد، حجّت و بيّنه‏اي كه جدا كننده و آشكار كننده قضيّه صادقه از كاذبه و جدا كننده حق از باطل باشد.

مرحوم شيخ طوسي نيز مي‏نويسد: «آيه» به معناي عبرت است.

«آيه» يعني نشانه‏ها و حجّتهاي آشكار مانند: حجرالأسود، مقام ابراهيم و حطيم. و همچنين آيه 101 و 108 سوره اسراء كه اشاره به يد بيضاي حضرت موسي عليه‏السلام و عصاي آن حضرت و.... دارد.

و به معناي عجائب و عبرت نيز آمده مانند: آيه «لَقَدْ كانَ فِي يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسّائِلِينَ». «در (داستان) يوسف و برادرانش، نشانه‏ا[يِ هدايت] براي سؤال‏كنندگان بود!».

گاهي به معناي ساختمان مرتفع و برجهاي بلند نيز آمده است مانند آيه: «أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ» كه در مورد قوم عاد خداوند به كژيها و اعمال نادرست آنها اشاره كرده مي‏فرمايد: «آيا شما بر هر مكان مرتفعي نشانه‏اي از روي هوا و هوس مي‏سازيد».

خلاصه اين كه در تمامي موارد يك معنا حتمي است و آن اين است كه معناي «آيه» همان «نشانه و آدرس و تابلوئي» است كه انسان و هر بيننده ديگري را به پديده‏اي رهنمون مي‏شود.

علت اين كه باتعبير «آيه و آيات و ...» جمله‏هاي قرآن را «آيه» گفته‏اند، اين است كه طبق آيه پنجاه و سه(53) سوره فصّلت (سَنُرِيهِمْ آياتنا فِي الآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ)، سيّارات و كهكشانها و درياها و آسمان و زمين و موجودات آنها و خود انسان كه شاهكار خلقت و تمامي جهان به طفيلي وجود او پا به عرصه وجود گذاشته، همه و همه نشانه‏اي از قدرت‏نمائي آفريدگار جهان است به منظور تصديق پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و نهايتا شناخت خداي هستي‏بخش.