غدير در نگاه شاعران

جواد محدثى

آنچه در «غديرخم» در سال حجة‏الوداع اتفاق افتاد، سرفصل تازه‏اى در تاريخ اسلام شد و مسأله «نصب امام» و آيه «ابلاغ» و «اكمال دين»، قلمرو جديدى در انديشه مسلمين و افكار پيروان محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و به تبع در آثار ادبى و تأليف‏ها و سروده‏هاى محبّان اميرالمؤمنين عليه‏السلام و مدافعان ولايت علوى گشود.

آنچه مى‏خوانيد، نگاهى گذرا و كوتاه به «غدير در نگاه شاعران فارسى زبان» است، از گذشته‏هاى دور، تا عصر حاضر و شاعران معاصر.

غديريّه بلند مرحوم «آية‏اللّه غروى اصفهانى» (كمپانى) كه با اين بيت آغاز مى‏شود:

نصب حضرت على عليه‏السلام را به پيشوايى امت، وزيدن نسيم رحمت و جوان شدن دهر كهن سال و دميدن نهال حكمت مى‏شمارد و آن را رسيدن مسند حشمت به «خسروخسروان» مى‏داند و غدير را تجليگاه اراده الهى توصيف مى‏كند. در يك بند چنين مى‏سرايد:

دربند ديگرى به بيانى شاعرانه از وصايت مولى چنين مى‏گويد:

در بندهاى ديگر، به فضايل و مناقب آن حضرت اشاره مى‏كند و حديث «من كنت مولاه...» را تضمين كرده و از وصىّ پيامبر، با اوصافى چون طور تجلّى، سينه سينا، آيت كبرى، درّه بيضا، شافع عقبى، سلسله جنبان حلقه افلاك و آينه ذوالجلال ياد مى‏كند.

«صادق سرمد»، يكى ديگر از شعراى متأخّر است. سروده‏هاى ولايى خوبى دارد. در يكى از قصايدش به فضايل بى‏شمار حضرت على عليه‏السلام اشاره‏هاى لطيف دارد و سوابق درخشان مولا و جانفشانى‏هاى او را در راه اسلام بيان مى‏كند. به چند بيت نخست اين غديريّه اشاره مى‏كنيم:

از شاعران معاصر «مصطفى جوادى مقدم» مثنوى ناتمام عشق را به ياد على عليه‏السلام سروده است و در آن از دل خود مى‏خواهد تا وقار و اقتدار شيعه را در شكوه ولاى على عليه‏السلام ببيند. در شعر خود اين چنين آورده است:

هم در اين سروده، هم در اشعار فراوان ديگر، مسأله «الهى بودن خلافت على عليه‏السلام » مطرح است و اين كه به امر پروردگار اين نصب مقدس انجام گرفت و رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مجرى پيام آسمانى بود و «اكمال دين» كه در آيه قرآن از سوى خدا بيان شده، امضاى اين سند جاودانه است.

در شعر «سيدمصطفى اورنگ» به اين حقيقت اين گونه اشاره شده است:

در شعر سراينده ياد شده، سخن از «مستى از باده غدير» هم مطرح است:

همچنان كه خوانديد، در شعر مرحوم كمپانى هم (باده بده ساقيا ولى زخُمّ غدير) همين مفهوم لطيف آمده است. در شعرهاى حبيب اللّه چايچيان (حسان) نيز اين تعبير شاعرانه آمده است. حسان در شعر خويش مى‏گويد:

«روحانى كرمانى» نير در غديريه خويش، عاشقانه با مولى از همين قلمرو سخن مى‏گويد. دو بند از غديريّه او چنين است:

از «غدير» دور نشويم كه هرچه جوشش فيض است، از آن و در آن است. شعرى با عنوان «دريا در غدير» از شاعر معاصر «جواد جهان آرايى» است كه به مفهوم «دريا و غدير» نگاهى شاعرانه كرده و غدير را (كه به معناى بركه آب است.) در مقايسه با دريا وسيع‏تر دانسته است. در شعر ياد شده مى‏خوانيم:

كار «علامه امينى» در نگارش كتاب «الغدير»، از همين زاويه ديد، به تعبير برخى از شاعران نوپرداز معاصر، عبارت است از «از درون بركه‏اى، درياى پنهانى برآوردن، هفت دريايى چنين را از دهان بركه‏اى كوچك برآوردن... گرچه اين زانگاره‏هاى طاقت انسان برون باشد!»

«اخوان ثالت» نيز قصيده بلندى دارد، نثار مرحوم علامه امينى، با عنوانِ «سلام قطره به دريا دل غديرى». در آنجا از جمله كارسترگ علامه امينى را چنين مى‏ستايد:

در شعر «اميرى فيروزكوهى» نيزكه بيان به ستايش صاحب الغدير گشوده است، همين تقابل «دريا و غدير» ديده مى‏شود:

تا آنجا كه در آخرين بيت همين قصيده، مى‏گويد:

استاد «محمدرضاحكيمى» در كتاب حماسه غدير (چاپ نخست كه آثارى از ديگران را نيز دربردارد.) قصيده بلندى در وصف علامه امينى و كتاب الغدير دارد. وى نيز به اين نكته تقابل «دريا و بركه» اشاره دارد:

«غدير»، عيد بزرگ اسلامى است و ما مكلّف به تكريم و ارج نهادن به آنيم كه عيد ولايت و رهبرى و عدالت و انسانيت است. جنبه عيد بودن اين روز خجسته نيز در سروده‏هاى شاعران مورد توجه بوده است.

در قصيده مفصلى از «سرمد»، كه مطلع آن «اگر هزار بشيرآمد و نذير آمد...» است، مى‏خوانيم:

«مؤيّد» نيز در اين زمينه چنين سروده است:

از آنجا كه «غدير و ولايت» ، رمزبقاى دين و جوهره ناب اسلام است، اولياى الهى برآن تأكيد كرده و پاى فشرده‏اند. توجه دادن به اين رمزبقا، در آثار برخى شاعران ديده مى‏شود. در سروده «عبدالعلى نگارنده» چنين آمده است:

يكى از شاعران متعهّد و متأخّر، مرحوم «دكتر قاسم رسا» است. سروده‏اى در مدح مولا و غديرخم دارد كه ابياتى از آن را مى‏خوانيد. (به صورت برگزيده):

عيدغدير، به مفهوم حكومت يافتن شايسته‏ترين فرد پس از پيامبر است. شايسته سالارى ريشه در غدير دارد كه رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله لايق‏ترين فرد را براى تداوم خطّ رسالت و حفظ كيان دين برگزيد. «ناظرزاده كرمانى» در سروده‏اى با عنوان «مژده جان پرور» در اين مضمون چنين سروده است:

«ملك الشعراى بهار»، مخمّسى زيبا در مدح على عليه‏السلام و ياد غدير دارد كه به چند بند آن اشاره مى‏شود:

با هيولى توحيد، در لباس انسانى

«غديرخم»، جلوه فضايل علوى است. شاعران بى‏شمارى درطول قرون، به نشانه ابراز ارادت و محبت به ساحت مولا، در اين وادى طبع آزمايى كرده‏اند. پرداختن به همه مضامين ولايى و غديرى كه در سروده‏هاى شاعران آمده است، كارى دشوار بلكه ناشدنى است. از اين رو اين نگاه گذرا به «غدير در نگاه شاعران» را فرو مى‏بنديم و مقاله حاضر را با يك بند از تركيب بند بلند شاعر معاصر، مرحوم «مهرداداوستا» ـ كه درباره حضرت على عليه‏السلام و غدير و ولايت و فضايل اميرمؤمنان عليه‏السلام است.ـ به پايان مى‏بريم:

به اين اميد كه پرداختن به فضايل اهل‏بيت عليهم‏السلام و گنجاندن مدايح علوى در سروده‏ها و آثار هنرى و ترسيم جايگاه غدير و ولايت در هندسه فكر و نظام و زندگى بشر، در دستور كارشاعران معاصر، بويژه جوانانى قرار گيرد كه از آبشخور زلال ولايت سيراب شده‏اند و جان در گرو عشق مولا دارند.