اخلاق در قرآن کریم جلد 3

مى دانيم كه يكى از حربه هاى ناجوانمردانه مشركان و دشمنان لجوج پيامبر (صلّى الله عليه وآله) انواع هتك و توهين ها و دشنام ها و نسبت هاى ناروايى بود كه به پيامبر اسلام (صلّى الله عليه وآله) مى دادند كه قلب مبارك آن حضرت را سخت آزار مىداد، ولى با اين همه، خداوند به او دستور مىدهد كه در برابر آن شكيبايى كند و همه را ناديده بگيرد، و هجر جميل نمايد.

منظور از «هَجْرِ جَميل» (دورى شايسته) به معنى هجران آميخته با محبت و حسن خلق و دلسوزى و دعوت به سوى حق است، و اين يكى از روش هاى تربيتى در برابر افراد لجوج و نادان مىباشد، كه اگر در برابر آنها بايستند بر لجاجت آنها افزوده مىشود، لذا دستور داده شده است كه در برابر هتّاكى و بدگويى آنها بى اعتنا بگذرد. بعضى تصور كرده اند كه اين دستور، قبل از نزول دستور جهاد است و آن را با نزول دستور جهاد منسوخ دانسته اند، در حالى كه چنين نيست; زيرا جهاد جايى دارد، و هجر جميل جاى ديگر.

به هر حال اين آيه، عفو و گذشت را مخصوصاً در برابر گروه خاصى كه زبان آنها قيد و بندى ندارد و بر اثر جهل و نادانى از گفتن هر كلام ناپسند و زشتى ابا ندارند توصيه مىكند; چرا كه هجر جميل بدون عفو حاصل نمى شود.

به گفته مرحوم طبرسى در مجمع البيان اين آيه پيامى است به تمام مناديان راه حق و مبلغان اسلام (در هر زمان و مكان) كه در برابر خشونت هاى جاهلان و بدگويى هاى متعصبان نادان، بر آشفته نشوند، و خونسردى را از دست ندهند و حسن اخلاق و مدارا را پيشه خود سازند. (1)

آيات فوق كه مخاطبش گاه همه مسلمانان هستند، و گاه شخص پيامبر اسلام (صلّى الله عليه وآله) به عنوان رهبر مسلمين است به خوبى مقام والاى عفو و گذشت را در برابر حوادث تلخ و ناملائمات روشن مىسازد، و اساس و پايه كار مسلمين را در

1.مجمع البيان جلد 10، صفحه 379.