قرآن و راهکارهای مبارزه با مفاسد اخلاقی نسخه متنی

قرآن و راهکارهاي مبارزه با مفاسد اخلاقي

قرآن و راهكارهاي مبارزه با مفاسد اخلاقي عوامل بازدارنده از گناه وفساد

سيدجواد حسيني

بحث مفاسد اخلاقي با شدت و ضعف آن در همه جوامع بشري وجود دارد. اينكه چگونه مي توان با ناهنجاري ها و مفاسد در جامعه مقابله و آنها را يا ريشه كن و يا به حداقل رساند مكاتب مختلف هر كدام ديدگاه ها و ساز و كارهاي خاص خود را ارائه داده اند به اعتقاد نويسنده اين مقاله قرآن كريم بهترين راهكارها را در جهت مبارزه با مفاسد اخلاقي و اجتماعي مطرح كرده است كه در بخش نخست آن نگارنده ضمن بررسي ابعاد و آثار ويرانگر فساد به راهكارهاي پيشگيري از فساد و تهاجم فرهنگي پرداخت. اينك قسمت پاياني آن را از نظر مي گذرانيم.

حجاب حافظ عفت و پاسدار كرامت

بدحجابي و بي حجابي از دستاوردهاي شوم استعمار جديد و حربه مهم تهاجم فرهنگي است، در مقابل حجاب و پاسداري از آن يكي از مهم ترين عوامل صلاح و سداد جامعه شمرده مي شود هر جامعه كه حجاب و عفاف خود را حفظ كرده دين و فرهنگ خود را نيز نگهداشته است و هر جامعه كه حجاب در آنها كم رنگ شده است به همان نسبت دين و فرهنگ و آداب در آنجا رنگ باخته است، قرآن درباره حجاب دستورات اكيدي دارد كه به نمونه هايي اشاره مي شود.

1- «به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را فروگيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است آشكار ننمايند، و روسري هاي خود را بر سينه خود افكنند ]تا گردن و سينه پوشيده شود[ و زينت خود را آشكار نسازند، مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسر برادرانشان، يا پسر خواهرانشان يا زنان هم كيششان، يا بردگانشان (كنيزان) يا افراد سفيه كه تمايلي به زن ندارند، يا كودكاني كه از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند و به هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نكوبند تا زينت پنهانشان دانسته شود ]و صداي خلخال ها به گوش رسد[ و همگي به سوي خدا برگرديد تا رستگار شويد.»40 شأن نزول آيه فوق طبق سخن امام باقر(ع) مربوط به جواني است كه براثر چشم چراني صورتش به استخواني بيرون آمده از ديوار اصابت كرد و مجروح شد، و علت جذب جوان مراعات نكردن حجاب از طرف آن زن بود41.

2- «اي پيامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنانت بگو، جلبابها(روسري هاي بلند) خود را بر خويش افكنند، كه اين كار براي اين كه آنها ] به عفت و حريت[ شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، بهتر است؛ و خداوند همواره غفور و رحيم است.»

42 در شأن نزول آيه فوق آمده كه شب هنگام زنان براي نماز مغرب و عشاء به مسجد مي رفتند برخي از جوانان هرزه بر سر راه آنها مي نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار مي دادند و مزاحم آنان مي شدند. آيه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را به طور كامل رعايت كنند تا بخوبي شناخته نشوند و كسي بهانه مزاحمت نداشته باشد43.

دو نكته در آيه باتوجه به شأن نزول قابل دقت است: 1- براي جلوگيري از مزاحمت هاي خياباني دستور حجاب كامل به زنان مي دهد هرچند در آيه بعدي مزاحمان را نيز تهديد كرده است، معلوم مي شود حجاب در ريشه كني هرزگي و مزاحمت ها نقش دارد.

2- با حجاب، زنهاي باشخصيت و متدين شناخته مي شوند لذا با عمل خود به هرزگان اجازه نمي دهند كه به حريم حرمت آنها اهانت نمايند.

مسائل ريز حجاب و حد و حدود آن در جاي خود مطرح شده است و در حوصله اين مقال نيست، آنچه از آيات حجاب بدست مي آيد اين است كه براي پيشگيري و حتي دفع فساد حجاب نقش مهم و كليدي دارد.

ب: عوامل مشترك

قرآن برخي عوامل ديگري را طرح نموده كه به صورت عميق تر و با دوام بيشتر هم در پيشگيري و بازدارندگي نقش دارد و هم در رفع و برداشتن گناهان و آلودگي ها، جهت اختصار به صورت فهرست وار به آنها اشاره مي شود.

1- عبادت و دعا

اعمال عبادي مانند نماز و روزه و حج و... نقش مهمي در بازدارندگي از گناهان دارند، قرآن درباره نماز مي فرمايد: «ان الصلوه تنهي عن الفحشاء و المنكر؛44 براستي نماز انسان را از زشتي ها باز مي دارد.» و درباره روزه فرمود: «كتب عليكم الصيام... لعلكم تتقون؛45 روزه بر شما واجب شده... شايد پروا پيشه شويد.»

در يك كلام درباره هر عبادت و پرستش حق مي گويد: «يايها الناس اعبدوا ربكم... لعلكم تتقون؛46 اي مردم پروردگارتان را عبادت كنيد شايد پروا پيشه شويد.»

2- انتخاب الگوهاي صحيح

انسان فطرتاً عاشق كمال و از نقص و عيب گريزان است، همين امر باعث مي شود كه به دنبال الگوي مطلوب و كاملي باشد الگوپذيري چون سازگار با فطرت انسان است از مؤثرترين روش هاي پيشگيري و رفع گناهان شمرده مي شود در اين روش انسان نمونه اي عيني را مطلوب خويش قرار مي دهد و به شبيه سازي دست مي زند و گام در جاي او مي نهد. به همين جهت قرآن الگوهايي را معرفي مي كند. در يك آيه مي فرمايد: «لقد كان لكم في رسول الله اسوه حسنه ؛47 و مسلماً براي شما در زندگي رسول خدا سرمشق نيكويي است» و همين طور ابراهيم(ع) برخي افراد ديگر را به عنوان الگو معرفي مي كند48. كه در رأس آن افراد ائمه اطهار(ع) قرار دارند.

3- دوري از دوستان ناباب

يكي از عوامل توسعه فساد و بي بند و باري مخصوصاً در بين قشر جوان، رفقاي ناباب و نامناسب است قرآن براي جلوگيري از اين عامل تذكراتي دارد كه به برخي از آنها اشاره مي شود.

يك. حسرت دائمي: «و ]به خاطرآور[ روزي را كه ستمكار دست خود را ]از شدت حسرت[ به دندان مي گزد و مي گويد «اي كاش» رسول(خدا) راهي برگزيده بودم! اي واي بر من، كاش فلان ]شخص گمراه[ را دوست خود انتخاب نكرده بودم.»

49 دو. دوستي باتقوا پيشگان: «الاخلاء يومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقين؛ 50 دوستان در آن روز دشمن يكديگرند مگر پرهيزگاران»

نار خندان باغ را خندان كند

صحبت مردانت از مردان كند

ج. عوامل بردارنده و از بين برنده گناه و فساد

اين عوامل نيز خود به سه دسته تقسيم مي شود:

1-عوامل فردي

عوامل فردي دوري از گناه و فساد و رهاشدن از دام اين بخش از تهاجم فرهنگي متعدد است كه به برخي از آنها اشاره مي شود.

توبه و بازگشت:

قرآن در بيش از 90 آيه توبه را در قالب هاي مختلف مطرح و بيان نموده است و آن را مهم ترين عامل رهائي از دام گناهان و فساد، و باعث رستگاري انسان مي داند. در آيه مي خوانيم: «توبوا الي الله جميعا ايه المؤمنون لعلكم تفلحون؛51 و همگي به سوي خدا باز گرديد اي مؤمنان تا رستگار شويد.»

ياد خدا و نعمت هاي او

ياد خدا و نعمت هاي او، با اين ديد كه نعمت دهنده در همه جا حاضر است و تمام هستي حتي خطورات قلبي و تخيلات انسان را زير نظر دارد انسان را از پليدي و زشتي نگه مي دارد و به خوبي و نيكي وا مي دارد.

علي(ع) فرمود: «هركس قلبش را به دوام ياد خدا آباد كند كردارش در نهان و آشكار نيكو گردد.»

52 در قرآن بيش از دويست بار كلمه «ذكر» و مشتقات آن به كار رفته است، از جمله مي فرمايد: «فاذكرواء الاءالله ولاتعثوا في الارض مفسدين؛53 بنابراين، نعمت هاي خدا را متذكر شويد، و در زمين، به فساد نكوشيد.» آيه مي رساند كه ياد نعمت ها جلوي فساد را مي گيرد.

و در آيه اي ديگري فرمود: «واذكروا الله كثيرا لعلكم تفلحون؛54 خدا را زياد ياد كنيد تا رستگار شويد» ياد مرگ و قيامت

عامل ديگري براي برخورد با گناه و فساد، ياد مرگ و قيامت است. علي(ع) مي فرمايد: «پس هرگاه شهوت ها به شما روي آورند، مرگ را بسيار ياد كنيد كه ياد مرگ براي پندآموزي كافي است و رسول خدا(ص) اصحاب خود را پيوسته به ياد مرگ سفارش مي كرد و مي فرمايد: مرگ را بسيار ياد كنيد كه همانا مرگ نابودكننده لذت ها و جداكننده شما از شهوت ها است.»

55 عبرت گيري و پندآموزي

انسان با ملاحظه تاريخ و سرگذشت آنهايي كه در فساد و بي بند و باري فرو رفتند و در مقابل تهاجم فرهنگي تسليم شدند، و آبروي دنيا و آخرتشان را از دست دادند مي تواند خود را از فرو رفتن در دام ها و تكرار خطاها و يا رها نمودن از آن، خود را بيمه كند.

علي(ع) فرمود: «و هركس عبرت گيرد خود را ]از فرورفتن در خطاها و فسادها[ دور نگهداشته و هركس خود را ]از بدي ها[ دور نگهداشت سالم مي ماند56.»

قرآن در هشت آيه با صورت هاي مختلف دستور به عبرت گيري داده است و گاه صريحا فرمان داده است: «فاعتبروا ياولي الابصر؛57 پس عبرت بگيريد اي صاحبان بصيرت.»

2-عوامل خانوادگي

سهم بزرگي از مفاسد اجتماعي، و پذيرش تهاجمات فرهنگي معلول سوءتربيت خانواده ها است، و چنانچه پدر و مادر خودشان وارسته و منزه باشند، و به فرزندان خويش توجه نموده، و در تربيت آنان كوتاهي ننمايند، بدون ترديد كمك شاياني به اصلاح جامعه بشري نموده زيرا مفسدين و معتادان، سارقين و قاتل ها، منحرفين و شرابي ها... معمولا ريشه خانوادگي دارند.

پيامبر اكرم(ص): «هر مولودي براساس فطرت ]پاك و پاكيزه[ متولد مي شود تا اين كه پدر و مادر او را يهودي يا نصراني مي نمايند.»

58 قرآن با صراحت تمام به مردان و سرپرستان خانواده ها دستور مي دهد كه هم خود را و هم فرزندان خود را در مقابل گناهان و فساد و بي بند و باري نگهدارند و حفظ كنند.

«يأيها الذين امنوا قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودها الناس و الحجاره 59 اي كساني كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده خويش را از آتشي كه هيزم آن انسان ها و سنگهاست نگه داريد.»

آيه خطاب به مؤمنان است از اين مي فهميم كه خانواده هاي مؤمن و مسلمان هميشه در معرض تهاجمات گناه و فساد قرار دارند، بايد به گونه اي برنامه ريزي شود كه بتوان جلوي آن تهاجمات را گرفت.

و پيامبر اكرم(ص) فرمود: «خداوند هر مسئولي، از مسئوليتي كه به وي سپرده شده است، سؤال خواهد نمود، كه آيا آن را بدرستي به انجام رسانيد يا ضايع كرد حتي از مرد نسبت به خانواده اش سؤال خواهد شد.»

60 اما راهكارهاي هدايت خانواده و فرزندان و جذب آنها درجاي خود بايد بررسي شود، آنچه اينجا مي توان گفت اين است كه پدر و مادر در مقابل رفتار فرزندان، رفقايي كه دارند، و همين طور نوار مبتذل و يا سي دي هاي انحراف كننده كه استفاده مي كنند و يا نماز را كه ترك مي كنند مسئوليت دارند.

پيامبر اكرم(ص) فرمود: «همراهي و دقت و مراقبت كنيد در امور فرزندانتان، و نيكو گردانيد تربيت آنها را؛ چرا كه اولاد شما هديه هاي خداوند به شما مي باشند.»61 3- عوامل اجتماعي

قرآن افراد جامعه را واحدهاي جدا افتاده بي ارتباط به هم نمي داند، بلكه همگي را پيكري مي شمارد كه به همديگر مرتبط و متصل و داراي ولايت بر يكديگرند، لذا وظائفي برعهده دارند كه برخي از آن ها از اين قرار است:

1- امر به معروف و نهي از منكر: مردان و زنان مؤمن برخي سرپرست برخي ديگرند، امر به معروف مي كنند و از زشتي ها باز مي دارند، نماز را به پاي داشته زكات مي پردازند و خداوند و پيامبرش را اطاعت مي كنند. ايشان هستند كه خداوند برايشان رحمت مي آورد و بدرستي كه خداوند صاحب اقتدار و حكيم است.»

62 امام باقر(ع) فرمود: «در آخر الزمان عده اي مورد اطاعت قرار مي گيرند، كه رياكارند و به عبادت تظاهر مي كنند ولي كم خردان و كوتاه فكرانند. آنان امر به معروف و نهي از منكر را واجب نمي شمارند، مگر آن هنگام كه ايمن از هرگونه ضرري باشند. همواره به دنبال عذرتراشي و بهانه گيري و راه گريز از اين واجب الهي هستند به دنبال لغزش هاي علما و فساد عمل آنان مي باشند. آنان به سوي نماز و روزه و هر عملي كه ضرري مالي يا جاني را متوجه آنان سازد، آنها را ترك مي گويند، همان گونه كه برترين و شريف ترين واجبات؛ يعني امر به معروف و نهي از منكر را ترك گفته اند. بدرستي كه امر به معروف و نهي از منكر واجبي است كه ديگر فرائض به واسطه آن به پا داشته مي شود آنگاه كه جامعه اي اين گونه شد خداوند بر آنها غضب كرده و غضب وي عموميت خواهد يافت پس نيكاني كه در جامعه همراه اشرارند، و نيز كوچكترها با بزرگترها هلاك خواهند شد بدرستي كه امر به معروف راه همه انبياست... پس با قلب هايتان به مخالفت گناه برخيزيد و با زبانهايتان آنها را رد كنيد. و ضربه هاي سخت خود را به پيشاني گنهكاران وارد سازيد و در راه خداوند از سرزنش ملامت گران نهراسيد.»

63 2- دولتمردان و حكومت اسلامي: حاكم و دولتمردان اسلامي در گام اول به عنوان الگوهاي جامعه وظيفه دارند، كارها و رفتار خويش را اصلاح نمايند، چرا كه مردم به رفتار و اعمال آنها اقتدا مي كنند، در گام بعدي وظيفه دارند حدود تعزيرات اسلامي را براي جلوگيري از مفاسد اجتماعي قاطعاً و بدون ترس از اعتراض ابرقدرت ها و وابستگان آنها اجرا نمايند، قرآن اجراي حدود را باعث حيات جامعه انساني مي داند آنجا كه فرمود: «ولكم في القصاص حيه ياولي الالبب لعلكم تتقون»64 و براي شما در قصاص حيات و زندگي است، اي صاحبان خرد! شايد شما تقوا پيشه كنيد.»

امام هفتم(ع) درباره اين آيه «فيحي به الارض بعد موتها: زنده مي گرداند زمين را پس از مرگ آن» فرمود: «اين آيه زنده شدن زمين به واسطه باران را نفرموده است، بلكه مقصود آيه اين است كه خداوند مرداني برمي انگيزد تا عدالت را زنده كنند و به واسطه زنده شدن عدالت و اقامه حدود، زمين زندگي را از سر مي گيرد. هر مجازات اسلامي كه در زمين اجرا شود نفع آن بيشتر از چهل روز باران است.»

65 نه تنها اجراي حدود بركاتي دارد و باعث جلوگيري و ريشه كني فساد مي شود، كه اجرا نكردن آن از گناهان بس بزرگ است. علي(ع) هنگام اجراي يك حد از حدود الهي فرمود: «خدايا! تو به پيامبرت هنگامي كه از دينت خبر مي داد فرمودي: اي محمد هر كس يك حد از مجازات هاي مرا تعطيل كرده و اجرا نكند، با من دشمني كرده و بدين وسيله خواستار مخالفت با من شده است.»

66 در گام سوم دولتمردان، صدا و سيما، روزنامه ها، نويسندگان و كلاً دستگاه هاي تبليغاتي، وظيفه دارند، مردم و جوانان را از مفاسد و زيانهاي تهاجم فرهنگي آگاه نمايند، چرا كه امروز وسيله اصلي براي تهاجم فرهنگي به جوامع انساني و اسلامي، همان تبليغات وسيع و گسترده است.

پانوشتها در دفتر روزنامه موجود است .