آستانه مبارکه بی بی هیبت (علیها السلام)، خواهر حضرت معصومه (علیها السلام) در جمهوری آذربایجان (1) نسخه متنی

تعدادي از تخته سنگهاي مربوط به اين مقبره ها كه از مرمر و ديگر سنگهاي قيمتي بود، در موزه آركئولوژي باكو: «آذربايجان تاريخ موزه سي» محافظت مي شود.

در برخي از تابلوهاي موجود، تاريخ 700 هجري ثبت شده و نام «محمود بن سعد» به عنوان معمار آمده است.

در تخته سنگي كه به زبان عربي، در دروازه واقع در شمال زيارتگاه نصب شده بود، تاريخ تأسيس اين درگاه به سال 1018 ه . به فرمان شاه عباس كبير ثبت شده است. عكس نگاتيو يكي از كتيبه هاي حرم بي بي هيبت در آرشيو علمي «انيستيتو تاريخ رسپوبليكا EA » شماره 9017 محافظت مي شود.

در كتيبه ديگري از «سيدفضل اللّه » پسر سيد لطيف نيشابوري ياد شده، كه به سال 977 ه . اقدام به تأسيس مسجدي در كنار حرم بي بي هيبت نموده است.

در اين منابع از شخص ديگري به نام «حاجي شريف» پسر شيخ عابدين گفتگو شده، كه اصلاً اهل نيشابور بوده، براي ارشاد خلق و ترويج مذهب به باكو آمده، در حرم بي بي هيبت انجام وظيفه نموده، سرانجام در حجره اي كه خود به سال 1046 ه . ساخته بود، مدفون شده است.

در آثار تحقيقي فراواني پيرامون حرم مطهّر بي بي هيبت و ساختمانهاي وابسته آن گفتگو شده، كه عمدتاً به زبان روسي مي باشد، ما در اينجا تعدادي از اين آثار تحقيقي را معرّفي مي كنيم:

1- كتاب «تاريخ قرون وسطاي باكو» از: س. ب. آشوربيلي،چاپ 1964 م.

2- كتاب «تاريخ مناسبات فئودالي آذربايجان و ارمنستان، در قرنهاي

16- 19» از: اي. پ. پتروشوسكي، چاپ 1949 م. لنينگراد.

وي در اين كتاب متن كامل فرمان شاه عباس دوم و فرازي از فرمان شاه عباس كبير را در مورد مقبره «بي بي هيبت» همراه با ترجمه روسي آن آورده است.

3- رساله «روستاي شيخلر» از: ق. صادقي، چاپ 1925م. باكو.

او در اين رساله از نسب بي بي هيبت و نام گرامي او و همچنين ساختمانهاي وابسته به آستانه بي بي هيبت گفتگو كرده است.

4- كتاب «سفري به شمال ايران» از: اي. برزين، چاپ 1852م. مؤلف به سال 1841م. به باكو سفر كرده، برخي از كتيبه هاي حرم بي بي هيبت را خوانده، آنها را رونويس كرده، همراه ترجمه روسي آنها در كتاب خود آورده است.

5- كتاب «سكّه هاي قرن چهاردهم ايلخانيان» از: م. آ.

سيف الدّيني، نشريه شماره 5012 انيستيتوي علم تاريخ.

وي در اين كتاب نظرات پژوهشگران گذشته، چون: دُرن، سيسو، پاخُمُو، عليزاده و حقّي را بر اساس يافته هاي سكّه شناسي تكميل كرده، نكات مبهمي را به دست آورده است. از جمله اين كه: «ابوالفتح فرّخزاد» كه در كتاب سفري به شمال ايران به عنوان بانيِ مسجد متصل به حرم بي بي هيبت ياد شده، يكي از حكمرانان ايلخاني بوده، كه در حدود 665ـ699ه. حاكم شيروان بوده است.

6- رساله «كاسپي يه» از: ب. آ. دُرن، چاپ 1875 م.

وي در اين كتاب معتقد شده كه محل حرم بي بي هيبت قبلاً قلعه بوده است.

7- مقاله «ع. ك. علي اكبر اوف» چاپ 1960م. باكو.

وي در اين مقاله مناره اي را كه در كنار حرم مطهر بي بي هيبت بود، به عنوان يك اثر مربوط به دوران شكوفائي معماري سلجوقيان دانسته است.

8- كتاب «بارگاههاي آذربايجان» از: م. نئومام، چاپ 1992 م. باكو.

وي در اين كتاب از حرم مطهر بي بي هيبت و ساختمانهاي پيرامون آن به تفصيل بحث كرده است.

9- كتاب «اسناد مربوط به تاريخ قرون وسطاي باكو»از:ت.م.موسوي،چاپ1967 م.باكو.

وي در اين كتاب اسناد مربوط به حرم مطهر بي بي هيبت را با شرح و تفصيل آورده است.

10- اسناد گرد آمده در «آرشيِو علوم آكاديميك شوروي» كه در بخش ب. آ. دُرن، در «لنينگراد» محافظت مي شود.

در اين ميان تعداد ده فرمان از سلاطين صفويّه، در مورد املاك و رقبات موقوفه بي بي هيبت و نصب متولّيان حرم مطهر آن حضرت در دست است، كه ان شاء اللّه متن آنها را در آينده، از نظر خوانندگان گرامي خواهيم گذراند.

1- ارشاد: ج 2، ص 244؛ دلائل الامامه، ص 309؛ اعلام الوري، ج 2، ص 36؛ تاج المواليد، ص 47؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 324؛ كشف الغمّه، ج 3، ص 26؛ المستجاد، ص 200؛ حبيب الّسير، ج 2، ص 81؛ تاريخ برگزيده، ص 204؛ الفصول المهّمه، ص 242؛ اعيان الشيعه، ج 2، ص 5؛ جامع الانساب، ج 1، ص 85؛ موسوعة العتبات المقدّسه، ج 9، ص 58، تواريخ النّبي والآل، ص 125 و غيره

2- تذكرة الخواصّ، ص 315.

3- برابر شهريور 1315 ش. و رجب 1355 ه ق.

4- برابر 21/4/1377ش. و 12/7/1998 م.

5- تحفة العالم، ص 37.

6- مرآت البلدان، ج 1، ص 255.

7- از آستارا تا استراباد، ج 2، ص 180.

8- لغتنامه دهخدا، حرف ب، ص 518.

9- حياة الامام موسي بن جعفر(ع)، ج2،ص439.