مسجد ـ سال سيزدهم، تيرماه 83، شماره 79

بررسي زندگي کريمه اهلبيت حضرت فاطمه معصومه (ع)

حجت الاسلام و المسلمين عزت الله واعظي

اشاره:

آنچه در پي مي­آيد نگاهي است اجمالي و گذرا به زندگاني اسوه زنان عالم و الگوي شايسته انسانيت، فاطمه ثاني، دخت گرامي امام موسي بن جعفر (ع)، حضرت معصومه (س) که تحت عنوان «کريمه اهل بيت (س)» تقديم دانشوران فرهيخته و لب نگران نکته­سنج مي­­گردد. اميد آنکه سعي نگارنده در ارائه اين وجيزه ناچيز مشکور و در ساحت قدسي آن قديسه مطهره، مقبول افتد و خوانندگان اهل دقت و نظر را گامي به معرفت و محبت آن محبوبه حق، نزديک نمايد.

مقدمه

در نگرش اسلامي انوثت يا ذکورت ملاک امتياز و معيار برتري نيست، روي سخن اسلام با انسان است و انسانيت در قالب جنسيت خاص نمي­گنجد. در انديشه اسلامي مرد بودن يا زن بودن انسان، هيچکدام ملاک برتري کمال يا مايه کهتري و نقص نيست. در خطابات قرآني روي سخن با ناس، انسان، مومنين و... است چنانکه مي­فرمايد: يا ايهاالناس اعبدو ربکم الذي خلقکم والذين من قبلکم. (بقره / 21)

يا ايها الانسان انک کادح الي ربک کدحا فملاقيه. (انشقاق /6)

يا ايها­الذين آمنوا استعينو بالصبر و الصلوة ان ا... مع الصابرين. (بقره/ 153)

يا ايها­الذين هادوا ان زعمتم انکم اولياءالله من دون الناس فتمنوا الموت ان کنتم صادقين. (جمعه/6)

و اين مبين همان حقيقت انکارناپذير است که اسلام بين انسانها تبعيض قائل نشده، هرچند در کارگاه آفرينش تفاوت وجود دارد و تفاوت لازمه نظام احسن هستي و ضرورت زندگي جمعي و لازمه تنظيم روابط اجتماعي است. چنانکه مي­فرمايد: ايها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثي و جعلناکم شعوبا و قبايل لتعارفوا ان اکرمکم عندا... اتقيکم. (حجرات/13)

اي مردم ما شما را از مرد و زن آفريديم و آنگاه شما را از شعبه­هاي بسيار و تيره­هاي مختلف قرار داديم تا يکديگر را بشناسيد! ولي گرامي­ترين شما نزد خدا باتقواترين شما مردميد و خدا کاملاً آگاه و داناست. بنابراين همه انسانها صرفنظر از نوع قوميت و نژاد و رنگ و زبان و جنسيت و... مي­توانند بر قله کمالات بايستند و در سايه ايمان و عمل صالح به حيات طيبه و پاداش بزرگ دست يابند. من عمل صالحا من ذکر او انثي و هو مومن فلنحيينه حيوه طيبه و لنجزينهم اجرهم باحسن ماکانوا يعملون. (نحل/97)

هرکس کار شايسته­اي انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالي که او مومن باشد به او حياتي پاکيزه مي­بخشيم و پاداش او را بهتر از اعمال نيکي که کرده به او خواهيم داد.

حضرت معصومه الگوي جويندگان کمال

با توجه به نکات فوق، در نگرش اسلامي همانگونه که مرداني چون پيامبران و امامان معصوم (عليهم السلام) الگوهايي شايسته براي ديگران هستند! (چنانکه خداوند در قرآن با مخاطب قرار دادن مومنين مي­فرمايد: لقد کان لکم في رسول ا... اسوه حسنه لمن کان يرجواا... واليوم الآخر و ذکرا... کثيرا. (احزاب/21)

البته شما را در اقتداي به رسول خدا، چه در صبر و مقاومت در برابر دشمنان و چه در ديگر اوصاف و افعال نيکو، خير و سعادت بسيار است براي کسي که به ثواب خدا و روز قيامت اميدوار باشد و ياد خدا بسيار کند. قد کانت لکم اسوه حسنه في ابراهيم والذين معه. (ممتحنه/4)

براي شما مومنين بسيار پسنديده و نيکوست که به ابراهيم و پيروانش اقتدا کنيد.

... ساير برگزيدگان الهي، از انبيا و اوليا هم همينطور...)

زنان بزرگي همچون آسيه، مريم، خديجه، فاطمه زهرا، زينب کبرا و فاطمه معصومه (سلام ا... عليهن اجمعين) نيز براي همگان بويژه زنان، اسوه و الگوي شايسته­اي بشمار مي­روند. از اين روي مطالعه تاريخ زندگي و سيره علمي و عملي و جلوه­هاي رفتاري آن برگزيدگان الهي سرمشق بسيار مناسبي براي جويندگان سعادت و کمال و حيات برتر انساني است و آشنايي با آنان، مصباح هدايتي در فراراه زندگي همگان خواهد بود.

نگاهي گذرا

نام: فاطمه کبرا (س)

القاب شريف: طاهره، حميده، بره، رشيده، تقيه، نقيه، مرضيه، سيده، رضيه، اخت­الرضا، صديقه، شفيعه روز محشر، کريمه اهل بيت و معصومه (ع) که لقب مشهور اوست.

انوارالمشعشعين/ج1/ص211

والدين: پدرش امام موسي بن جعفر، باب الحوائج (ع) مادرش جناب نجمه (عليهاالسلام)

تاريخ و محل تولد: اول ذيقعده الحرام سال 173 هجري در مدينه ده ساله بود که پدرش شهيد شد.

ورود به شهر قم: 23 ربيع المولود سال 201 هجري، (17 روز قبل از رحلت)

محل عبادتش در قم: بيت النور (مدرسه ستيه واقع در ميدان مير)

هدف از مسافرت: ديدار برادرش امام رضا (ع) در مرو (خراسان)

رحلت: دهم ربيع­الثاني 201هـ.ق به علت بيماري يا در اثر شدت غم و غصه يا بدليل مسمويت!

سن مبارکش: هنگام رحلت 28 سال

پاداش زيارت: بهشت برين است، چنانکه امام صادق و امام رضا و امام جواد (صلوات­ا... عليهم) فرمودند:

ان زيارتها تعادل الجنه. (بحارالانوار.ج 60/ص 219)

همانا پاداش زيارت فاطمه معصومه در قم بهشت است.

امام رضا (ع) به سعد قمي فرمود:

يا سعد عندکم لنا قبر.

قلت: جعلت فداک، قبر فاطمه بنت موسي (ع)؟

قال: نعم، من زارها عارفا بحقها فله الجنه... (بحار / ج102/ ص 265)

اي سعد ما را قبري در نزد شماست. سعد مي­گويد: عرض کردم فدايت شوم! منظورتان قبر فاطمه دختر موسي بن جعفر (ع) است؟ فرمود: آري، هرکس او را زيارت کند در حالي که عارف به حق او باشد، وارد بهشت مي­شود. چنانکه زيارت قبور مطهر و متبرک همه معصومين عليهم السلام چنين است که اگر عارفا بحقوقهم باشد! زائر، شايسته پاداش ورود به بهشت مي­شود. آنگاه امام هشتم (ع) کيفيت زيارت قبر حضرت معصومه (س) را چنين بيان فرمود: چون وارد حرم حضرت معصومه (س) شدي، نزد قبرش رو به قبله بايست و بگو:

السلام عليک يا بنت رسول ا... السلام عليک يا بنت فاطمه و خديجه السلام عليک يا بنت اميرالمومنين السلام عليک يا بنت الحسن و الحسين السلام عليک يا بنت ولي ا... السلام عليک يا اخت ولي ا... السلام عليک يا عمه ولي ا... السلام عليک يا بنت موسي بن جعفر و رحمه ا... و برکاته و در پايان از او چنين بخواه:... يا فاطمه اشفعي لي في الجنه فان لک عندا... شانا من الشان. (بحارالانوار/ ج 102/ ص 266)

اي فاطمه! براي ورود من به بهشت، تو شفاعتم کن زيرا براي تو در نزد خدا اعتبار و مقام والا و بزرگي است.

و امام هشتم (ع) زيارت حضرت معصومه را معادل زيارت خودش دانسته است چنانکه فرمود:

من زار المعصومه بقم کمن زارني. ناسخ التواريخ (امام کاظم). ج 3/ ص 68

کسي که حضرت معصومه (س) را در قم زيارت کند مثل کسي است که مرا زيارت کرده است. امام صادق (ع) فرمود: ستد فن فيها امراه من اولادي تسمي فاطمه فمن زارها و جبت له الجنه. بحار/ ج 60/ ص 216

به زوردي در آنجا (قم) زني از اولاد من دفن مي­شود که نام او فاطمه است. پس هر کس او را زيارت کند بهشت بر او واجب مي­شود.

امام جواد (ع) نيز فرمود:

من زار عمتي بقم فله الجنه کامل الريارات / ص 324

هرکس که قبر عمه­ام حضرت معصومه را در قم زيارت کند بهشت سزاوار اوست.

عظمت و فضيلت حضرت معصومه (س)

طبق نص صريح علماي رجال در ميان فرزندان امام کاظم (ع) بعد از امام رضا (ع) کسي در شرافت و فضيلت همسنگ و همتاي فاطمه معصومه (س) نمي­باشد.

تواريخ النبي والآل/ ص 149

در شان و جلالت و فضيلت او همين بس که وقتي نزد امام صادق (ع) بحث قم و شرافت آن پيش آمد، امام صادق (ع) فرمود: «الا وان قم الکوفه الغيره، الا ان الجنه ثمانيه ابواب، ثلاثه منها الي قم، نقبض فيها امراه هي من ولدي و اسمها فاطمه بنت موسي، و تدخل بشفاعتها الجنه باجمعهم». بحارالانوار/ ج 60/ ص 216

«قم کوفه کوچک است و بهشت هشت در دارد، سه در از آنها به روي قم باز است و بانويي از فرزندان من در آن جا دفن خواهد شد که فاطمه دختر موسي نام دارد و با شفاعت وي همه شيعيان وارد بهشت مي­شوند». شفاعت جميع شيعيان مقام والايي است که به اشخاص عادي، اعطا نمي­شد. چنانکه فراز پاياني زيارتنامه حضرت معصومه (س) طبق نقل امام هشتم (ع) به اين حقيقت اشاره دارد: يا فاطمه اشفعي لي في الجنه فان لک عندا... شان من الشان.

فاطمه ثاني

با آنکه امام موسي بن جعفر (ع) غير از فاطمه معصومه (ع)، دختران ديگري نيز داشت. در ميان همه آنان، تنها اوست که داراي امتيازات والايي بوده است. زيرا او همچون جده­اش حضرت زهرا عليها السلام در علم و عمل و شرافت و قداست و کمالات، گوي سبقت را از ديگران ربود و به راستي حضرت معصومه، فاطمه ثاني و تجلي درباره ام­الائمه و آينه­دار وجود حضرت صديقه طاهره و جلوه­گاه جمال و اوصاف برجسته مادر گراميش فاطمه زهرا (س) بوده است. بويژه آنکه هر دو با رنج زيستند، هر دو چون گل محمدي عمري کوتاه داشتند و هر دو فاطمه بودند. آري فاطمه! نامي مقدس و آشنا و محبوب با خاطراتي جانکاه و حزن­آلود! و يادآور مظلوميت بزرگ اهل بيت پيامبر تا هميشه تاريخ بوده است.

در نگاه پدر

پيامبر گرامي اسلام (ص) در مقام تجليل و قدرداني از دخترش حضرت زهرا عليهاالسلام و مقامات او، بارها درباره­اش، در حضور و در غيابش اين جمله را بر زبان آورده بود که:

فداک ابوک، «فداها ابوها» (پدرش به قربانش) بحارالانوار/ ج43/ص 86

امام کاظم (ع)، پدر بزرگوار حضرت معصومه عليها السلام نيز به مناسبتي درباره وي چنين جمله­اي را فرمود! آن جا که جمعي از شيعيان براي دريافت پاسخ به پرسش­هاي خود، وارد مدينه شدند تا به محضر امام کاظم عليه السلام برسند، آن حضرت در مسافرت بود. آنها ناگزير بودند، از آن سفر مراجعت کنند. از اين روي سوالات خود را نوشتند و به افراد خانواده امام کاظم (ع) تحويل دادند تا در سفر بعد، جواب آن را دريافت نمايند. هنگام خداحافظي، ديدند حضرت معصومه عليها السلام که حدود شش سال سن داشت، پاسخ سوالات آنها را نوشته و آماده نموده است! بسيار شادمان شدند و آن نامه را تحويل گرفتند. هنگام مراجعت، در بين راه با امام کاظم (ع) که از سفر باز مي­گشت، ملاقات کردند و ماجرا را به عرض امام رساندند، امام (ع) آن نوشته را از آنها طلبيد و مطالعه فرمود و پاسخ­هاي حضرت معصومه عليهاالسلام را درست يافت، آن گاه ضمن تمجيد و تجليل از دختر گرامي­اش حضرت معصومه عليهاالسلام وتصديق پاسخ­هاي او، سه بار فرمود: «فداها ابوها» (پدرش فدايش باد).

بحارالانوار.ج43/ص86

اين حادثه شگفت، مبين آن است که حضرت معصومه عليهاالسلام همچون حضرت صديقه طاهره، فاطمه زهرا (س) «عالمه غيرمعلمه» است و در خردسالي از رشد، شناخت، علم و کمال بالايي برخوردار بوده است.

حرم فاطمه معصومه (ع) تجليگاه مرقد حضرت زهرا (ع)

مرحوم آيت­ا... سيد شهاب­الدين نجفي مرعشي رحمه ا... عليه مي­فرمود: پدرم، مرحوم آيت­ا... سيدمحمود مرعشي (ره) که در نجف اشرف مي­زيست، بسيار علاقمند بود محل قبر شريف جده­اش حضرت زهرا عليهاالسلام را بيابد، براي اين مقصود ختم مجربي انتخاب نمود، چهل شب به آن مداومت کرد تا شايد از محل مرقد شريف حضرت زهرا عليهاالسلام آگاه گردد. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان، به بستر خواب رفت، در عالم خواب به محضر امام باقر (ع) (يا امام صادق ع) رسيد. امام عليه السلام به او فرمود: «عليک بکريمه اهل البيت» به دامن کريمه اهل بيت چنگ بزن. ايشان تصور کرد، منظور امام عليه السلام از اين جمله، حضرت زهرا عليهاالسلام است. عرض کرد: «آري قربانت گردم، من نيز ختم را براي همين گرفتم که محل قبر شريف آن حضرت را دقيق­تر بدانم، و زيارتش کنم». امام عليه­السلام فرمود: «منظور من قبر شريف حضرت معصومه عليهاالسلام در قم است». سپس امام (ع) ادامه داد: خداوند به خاطر مصالحي، اراده فرموده که قبر حضرت زهرا براي هميشه مخفي باشد، از اين رو قبر حضرت معصومه عليهاالسلام را تجليگاه قبر شريف حضرت زهرا عليهاالسلام قرار داده است. مرحوم آيت­ا... سيدمحمود مرعشي، وقتي از خواب برخاست، تصميم گرفت به قصد زيارت حضرت معصومه عليهاالسلام به قم مهاجرت کند. او بي­درنگ با همه اعضاي خانواده­اش از نجف اشرف، عازم قم شد و به زيارت مرقد مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام مشرف گرديد.

توسل به حضرت معصومه (س)

حضرت فاطمه معصومه (س) در روز اول ذيقعده الحرام سال 173 هـ. ق در مدينه متولد شد، با تولد او نه تنها نور وجودش، خانه امام کاظم (ع) را روشن و منور کرد، بلکه در شعاع نورانيتش، ستارگان آسمان علم و فقاهت و تقوا در طول قرون متمادي در کنار مضجع منورش استضائه و کسب فيض نموده و مي­نمايند و آنان نيز در پرتو نورافشاني آينه­دار جمال حق و مظهر نورالسموات والارض، با گشودن دريچه­هاي نور در ظل عنايات کريمه اهل بيت (ع)، ظلمت گريزان و جستجوگران نور و هدايت را بي­بهره نمي­گذارند و با توسل و آستان­بوسي دخت باب الحوائج و عرض ارادت و اخلاص، از عنايات آن بزرگوار بي­نصيب نمانده و از اين رهگذر مشکلات بزرگ علمي و غيرعلمي خود و ديگران را حل نموده و مي­نمايند که در ذيل به نمونه­هايي از آن اشاره مي­شود:

صدرالمتالهين شيرازي (ره)

جناب ملاصدرا، از علماي رباني و حکماي متاله قرن يازدهم هـ. ق (1050 هـ.ق، متوفي در بصره) است. او صاحب تأليفات کم نظيري چون: «اسفار اربعه»، «شرح اصول کافي»، «شرح الهدايه» و «شرح حکمة الاشراق» است. وي مدتي از عمر شريف خود را در کهک قم سپري نمود و مشغول تأليف بعضي از کتاب­هاي خود، چون «اسفار اربعه» بود. هر وقت برايش مشکل علمي يا مطلب مبهمي پيش مي­آمد، به قم آمده، به حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام مشرف مي­شد و با توسل و استمداد از آن حضرت، مشکل علمي­اش را حل مي­کرد. فوائدالرضويه/ص 380

چنانکه مرحوم ميرزا علي­اکبر حکمي يزدي در حاشيه کتاب «اسفار اربعه»، در بحث «اتحاد عاقل به معقول» از قول مرحوم صدرالمتالهين نقل مي­کند: يکي از مواردي که با توسل به حضرت معصومه عليهاالسلام مشکل علميش حل شد، بحث اتحاد عاقل به معقول بوده است.

اتحاد عاقل به معقول/ ص 108

علامه طباطبايي (ره)

مرحوم علامه سيد محمدحسين طباطبايي، صاحب تفسير «الميزان» نهايت ارادت و تواضع را نسبت به حضرت معصومه عليهاالسلام ابراز مي­نمود. استاد شهيد مطهري، هرگاه نام مرحوم علامه طباطبايي را مي­برد با جمله «روحي له الفدا» به زبان مي­آورد. شخصي از استاد مطهري پرسيد دليل اين همه تجليل و احترام شما به علامه طباطبايي چيست؟ در پاسخ فرمود: من فيلسوف و عارف بسيار ديده­ام، اما احترام من به علامه طباطبايي به خاطر فيلسوف بودن ايشان نمي­باشد، بلکه از اين جهت است که او عاشق و دلباخته اهل بيت عليهم السلام است.

علامه طباطبايي در ماه رمضان روزه خود را با بوسه بر ضريح مقدس حضرت معصومه عليهاالسلام افطار مي­کرد. آري مرحوم علامه طباطبايي علي­رغم بعد مسافت و کهولت سن، ابتدا پياده از منزل به حرم مطهر مشرف مي­شد، ضريح مقدس حضرت معصومه (ع) را مي­بوسيد، سپس به خانه برمي­گشت و افطار مي­کرد يا غذا مي­خورد.

مجله پيام انقلاب/ شماره123

در همين رابطه ذکر اين نکته خالي از فايده نيست که اشاره شود: از جمله نعمت­هايي که خداوند به مرحوم علامه طباطبايي عنايت فرمود، وجود همسري مهربان و فداکار بود که او را تا رتبه علامه شدن و تأليف کتاب گرانسنگ تفسيرالميزان همراهي نمود. وقتي همسر علامه به ديار باقي شتافت، همگان ديدند که حضرت علامه در فراق او بسيار بي­تاب بود. کساني در مقام سوال برآمدند و پرسيدند: جناب استاد شما که يقين داريد مرگ حق است پس چرا اينقدر بي­تابي مي­کنيد؟ فرمود: شما چه مي­دانيد همسر من که بود؟ ما وقتي به زيارت خانم فاطمه معصومه سلام ا... عليها مشرف مي­شديم حاجيه خانم که سلام مي­کرد، جواب سلام را مي­شنيديم... هفته­نامه شما/ شماره 342

امام خميني (ره)

معمار بزرگ انقلاب اسلامي، حضرت امام خميني (قدس سره) آنگاه که در قم ساکن بودند و يا هر گاه که به قم مي­آمدند، با نهايت حضوع و تواضع نسبت به ساحت مقدس حضرت معصومه عليهاالسلام در کنار ضريح آن بزرگوار حاضر مي­شدند و متواضعانه به او متوسل مي­گشتند و با اشتياقي ويژه ضريح مطهر آن بزرگوار را مي­بوسيدند. امام خميني (ره) مقام آن حضرت را آن قدر ارجمند مي­دانست که در يک قصيده­اي نسبتاً طولاني، شامل 44 بيت، حضرت معصومه عليهاالسلام را با حضرت زهرا عليهاالسلام مقايسه کرده و هر دو را به دليل شباهت­هاي متعدد اين دو برگزيده الهي، مورد تکريم و ستايش قرار داده است.

امام در بخشي از آن اشعار چنين سروده است:

ديوان امام خميني (ره)/ص 25

سوالاتي چند
مقام عصمت فاطمه معصومه (س)

يکي از القاب مشهور حضرت فاطمه، دختر موسي بن جعفر عليهماالسلام، «معصومه» است. ايا اين لقب، به دليل «عصمت» آن بزرگوار است؟

در پاسخ بايد گفت: آري! آن گونه که در روايت آمده، حضرت علي بن موسي­الرضا عليه­السلام فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن زارني».

رياحين الشعريعه/ج5/ص35

هرکس معصومه عليهاالسلام را در قم زيارت کند، مثل کسي است که مرا زيارت کرده است. امام رضا عليه السلام در اين روايت، دو مطلب را بيان فرمود: اول اينکه: آن حضرت را به لقب معصومه ناميد. دوم اينکه: زيارتش را همسنگ زيارت خودش، (يعني امام معصوم) قرار داد. از آن جايي که سخنان امام عليه السلام از پيرايه گزاف و اغراق و غلو منزه است، اين سخن گهربارش بر عصمت حضرت معصومه عليهاالسلام دلالت دارد. چنانکه روايت امام صادق (ع) به نقل از «بحار» که فرمود:... تدخل بشفاعتهم شيعتنا الجنه باجمعهم

بحار/ج60/ص 216

زيرا شفاعت جميع شيعيان مقام انسانهاي معمولي نيست.

روايت امام رضا (ع) به سعد قمي که فرمود: «يا سعد من زارها فله الجنه». «اي سعد هرکس حضرت معصومه را زيارت کند وارد بهشت مي­شود.» گواه و مويد ديگري بر عصمت آن بزرگوار است.

روايات زياد ديگري نيز در اين زمينه وارد شده که انسان مطمئن مي­شود، مقام حضرت معصومه فراتر از مقام انسان عادي است.

البته ترديدي نيست که عصمت نيز مانند کمالات ديگر انساني داراي مراتب و درجاتي است و عالي­ترين درجه آن را پيامبر خاتم (ص) و فاطمه زهرا (ع) و دوازده جانشين پيامبر عليهم السلام دارا هستند.

اتفاق علماي اماميه بر اين است که همه پيامبران و فرشتگان الهي معصوم هستند و هيچ يک از علماي شيعه در مورد حضرت «ابوالفضل» و «حضرت علي­اکبر» و «حضرت زينب» و «حضرت معصومه» ادعا نکردند که آنها معصوم نيستند، بلکه برعکس! شخصيت­هاي بزرگي در مورد عصمت آنها سخن گفته­اند؟! ثارا.../220

تشريف­فرمايي دو شخص ناشناس، براي مراسم تجهيز و نماز اين بانوي بزرگوار که به احتمال قوي امام رضا و امام جواد عليهما السلام بودند، تاييد واضح ديگري بر عصمت وي مي­باشد. زيرا مطابق اعتقاد قطعي شيعه «بر پيکر معصوم، شخص معصوم نماز مي­گذارد و جنازه معصوم را فقط معصوم به خاک مي­سپارد». چناکه در روايتي از مفضل از قول امام صادق (ع) نقل شده که گفت: قلت لابي عبدا... (ع) من غسل فاطمه؟ قال: ذاک اميرالمومنين (ع)... فانها صديقه و لم يکن يغسلها الا الصديق! اما علمت ان مريم لم يغسلها الا عيسي؟

اصول کافي/ج1/ص 382

در زيارتنامه وي که منصوص از امام رضا عليه السلام است، آن حضرت دختر رسول خدا (ص)، دختر فاطمه زهرا، خديجه کبري، اميرالمومنين علي بن ابيطالب، امام حسن، امام حسين، دختر ولي خدا (امام کاظم عليه السلام)، خواهر ولي خدا، حضرت امام رضا (عليهم السلام) معرفي شده است. چنانکه در زيارتنامه آن بزرگوار به نقل از امام هشتم (ع) مي­گوييم. السلام عليک يا بنت رسول ا... السلام عليک يا...

اين مطلب تنها حکايت از شرافت خانوادگي او نيست، بلکه علاوه بر اين، بيانگر آن است که حضرت معصومه از نظر معنوي و مقامات عالي ملکوتي نيز به راستي فرزند روح و جسم و مکتب پيامبر (ص) و فاطمه (س) و ائمه معصومين عليهم السلام مي­باشد که از جمله ويژگي­هاي آن ذوات مقدسه «عصمت» آنان است.

عزيمت به سوي ايران

در سال 200 هجري حضرت رضا (ع) از طرف مامون به مرو دعوت! بلکه فراخوانده شد و به اقامت اجباري در آنجا ناگزير گرديد. حضرت معصومه سلام ا... عليها امام هشتم (ع) را بسيار دوست مي­داشت. يکسال فراق برادر را تحمل کرد، ديگر قدرت شکيبايي نداشت! امام رضا (ع) نيز بيشتر از آن نمي­توانست دوري خواهرش را تحمل کند، از اين روي به حضرت معصومه (س) نامه­اي نوشت و خواهرش را به خراسان دعوت نمود و آن نامه را توسط پيک مخصوصي به مدينه منوره ارسال کرد. من لايحضره الخطيب/ج4/ص 461

با دعوتنامه امام هشتم (ع)، حضرت معصومه سلام ا... عليها به شوق ديدار برادر، مدينه را به قصد مرو ترک نمود. در اين سفر پنج تن از برادران حضرت معصومه (س) به نامهاي: فضل، جعفر، هادي، قاسم و زيد، و تعدادي از برادرزادگان، و تني چند از غلامان و کنيزان، آن حضرت را همراهي مي­کردند. هنگامي که موکب حضرت معصومه سلام ا.. عليها و همراهانش به ساوه رسيد، اهالي ساوه که در آن زمان از دشمنان سرسخت اهل بيت (ع) بودند، به آنها حمله­ور شدند و جنگ سختي درگرفت، و همه برادران و برادرزادگان حضرت معصومه به شهادت رسيدند. به عقيده برخي از مورخان امامزادگاني چون سيداسحاق، سيد ابوالرضا و سيدعلي اصغر در ساوه و هارون بن امام کاظم (ع) در اطراف ساوه، جزو همراهان حضرت معصومه سلام ا.. عليها بودند، که به دستور مامون به شهادت رسيده­اند.

قيام سادات علوي/ ص 166

چگونگي رحلت؟

در اينکه آيا حضرت معصومه عليها السلام به مرگ طبيعي از دنيا رفت يا با شهادت؟ در پاسخ بايد گفت: بيشتر تاريخ­نويسان تصريح نموده­اند به اين که حضرت معصومه در مسير سفر از مدينه به خراسان وقتي به شهر ساوه رسيدند، بيمار شدند و از آن جا او را به قم آوردند و پس از 17 روز، در تاريخ دوازدهم ربيع الثاني سال 201 هـ. ق پيش از آنکه چشم مبارکشان به ديدار برادر گراميشان امام هشتم (ع) روشن شود، در قم در ميان اندوه فراوان محبان اهل بيت (ع)، از دنيا رفتند و شيعيان را در ماتم خود به سوگ نشاندند، مردم قم هم با تجليل فراوان، پيکر پاکش را تشييع کردند و او را در باغ بابلان (محل فعلي حرم) به خاک سپردند. تاريخ قم / ص 41

علت بيماري

کمتر کسي به علت بيماري وي اشاره نموده است! آن گونه که در بعضي از روايات و متون تاريخي آمده، هنگامي که کاروان حضرت معصومه عليهاالسلام و همراهانش به ساوه رسيدند، دشمنان خاندان نبوت، به کاروان حمله کردند، هارون بن موسي بن جعفر عليه­السلام (برادر حضرت معصومه عليها السلام) را که سرپرستي کاروان را به عهده داشت، به شهادت رساندند و جمعي را مجروح و مصدوم نموده، و موجب پراکندگي آنها شدند. در چنين شرايط تلخي، دشمنان توسط زني در غذاي حضرت معصومه (س)، زهر ريختند و به اين ترتيب آن بانوي گرامي مسموم و بيمار شد! از اين روي، آن بزرگوار تقاضا کرد او را به قم ببرند! وقتي به قم رسيد، بعد از چند روز توقف، سرانجام به شهادت رسيد. قيام سادات علوي/ ص 166

بنا به نقل ديگري در اين جنگ نابرابر، هارون بن موسي بن جعفر عليه السلام و ساير برادران و برادرزادگان حضرت معصومه که جمعاً 23 نفر بودند، همگي به شهادت رسيدند و حضرت معصومه عليهاالسلام وقتي که بدن­هاي پاره پاره و غرق به خون آنها را ديد به شدت غمگين شد و سخت بيمار گشت! تقاضا کرد او را به قم ببرند، پس از 17 روز سکونت در قم سرانجام به لقاا... پيوست.

رياض الانساب / ص 160

دليل مهاجرت به قم

هنگامي که حضرت معصومه در ساوه به شدت بيمار شد، چرا در همان جا بستري نگرديد و درخواست کرد که او را به قم ببرند؟

در پاسخ بايد گفت: اين انتخاب دلائل متعددي داشت که به برخي از آنها در ذيل اشاره مي­شود:

الف - محيط ساوه در آن مقطع از تاريخ، به خاندان رسالت بي­ارادت بود.

گنجينه آثار قم/ج1/ص 382

ب - طبق روايات متعددي، قم از ديرباز مرکز شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم­السلام بود. در حدود سال 83 هـ. ق عبدالرحمن بن محمد بن اشعث به همراه هفده نفر از علماي تابعين و شيعيان برجسته و پارسا، مانند کميل و سعيد بن جبير به قم آمدند و همگي در قريه جمکران سکونت نمودند.

پس از آن آل­اشعر که از مسلمانان معروف يمني در کوفه بودند، در دو دهه آخر قرن اول به قم آمدند و از آن تاريخ به بعد، قم پايگاه مهمي براي شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام گرديد. کامل ابن اثير / ج4/ ص82

ج - از حضرت معصومه عليهاالسلام نقل شده که فرمود:

«پدرم امام کاظم (ع) فرمود: قم مرکز شيعيان ما است.» کامل بن اثير/ج4/ص37

د - از اين مهم­تر! قم از زمان پيامبر گرامي اسلام (ص)، يکي از شهرهاي برگزيده ديني و مذهبي معرفي شده بود! چنانکه انس بن مالک مي­گويد: روزي در محضر رسول خدا (ص) نشسته بودم، ناگاه اميرالمومنين علي عليه السلام به حضور آن حضرت آمد، پيامبر (ص) از او استقبال گرمي نمود و پس از معانقه، بين دو چشم آن حضرت را بوسيد، سپس فرمود: «اي علي! خداوند ولايت تو را بر آسمان­ها عرضه کرد، آسمان هفتم براي پذيرش ولايت تو از آسمان­هاي ديگر پيشي گرفت، خداوند آن را به عرش آراست. سپس آسمان چهارم پيشي گرفت، خداوند آن را به «بيت المعمور» آراست. سپس آسمان دنيا پيشي گرفت، خداوند آن را به ستارگان آراست. سپس مکه به پذيرش آن سبقت گرفت، خداوند آن را به «کعبه» آراست. سپس مدينه سبقت گرفت، خداوند آن را به وجود امن آراست. سپس کوفه سبقت گرفت، خداوند آن را به وجود تو آراست. سپس قم سبقت گرفت، خداوند آن را به وجود عرب (شيعه اشعري و...) آراست و از قم دري را به سوي بهشت گشود». دقت در اين روايت اين مطلب را به خوبي نمايان مي­سازد که محور تمام ارزش­ها «ولايت اميرالمومنين علي بن ابيطالب (ع)» است و ارزش قم نيز به برکت وجود سلاله پاک اميرالمومنين (ع) و شيعيان و شيفتگان آن حضرت است.

هـ - در روايت ديگري آمده است که اميرالمومنين علي عليه السلام به اهالي قم درود و سلام مي­فرستد و براي آنها دعا مي­کند.

و - امام صادق عليه السلام، نيز قم را حرم اهل بيت دانسته، خاک آن را پاک و پاکيزه معرفي مي­نمايد.

ز - امام کاظم (ع) نيز قم را عش آل محمد، (آشيانه آل محمد (ص) معرفي مي­کند و يکي از درهاي بهشت را از آن اهل قم مي­داند.

ح - از همه مهمتر اين که! امام صادق (ع) قبل از ولادت امام کاظم (ع) (پدر بزرگوار حضرت معصومه عليهما السلام) خبر مي­دهد که: «بانويي از فرزندان من به نام «فاطمه» دختر موسي بن جعفر عليهاالسلام در آن جا (قم) رحلت مي­کند که به شفاعت او همه شيعيان ما وارد بهشت مي­شوند». بحارالانوار/ج60/ص 216

بنابراين اصرار حضرت معصومه (ص) مبني بر حرکت به سوي قم به عنوان يکي از خبرهاي غيبي در خاندان عصمت و طهارت مطرح بود و براي آن بزرگوار نيز معلوم بود که بايد تا قم بيايد! همچنانکه در خاندان رسالت و امامت، زمان و مکان شهادت اباعبدا... الحسين عليه السلام از قبل معلوم بود. بدين جهت، همان گونه که امام حسين (ع) براي پايداري دين، از مدينه به مکه و کربلا هجرت نمود، حضرت معصومه عليهاالسلام نيز با علم به فرجام کار به قم هجرت کرد. آن بزرگوار نيز وقتي به ساوه رسيد و با آن حوادث تلخ و شکننده مواجه شد، بيمار يا مسموم گرديد و متعاقب آن، از ساوه به قم آمد و پس از مدت کوتاهي در قم به لقاءا... پيوست.

«والحمدا... رب­العالمين»