كتابنامه حضرت معصومه(س) - کتابنامه حضرت معصومه (س) نسخه متنی

كتابنامه حضرت معصومه(س)

علي صدرايي خويي

نزول با كرامت حضرت معصومه(س) در شهر قم رحمتي بود از جانب پروردگار كه ساكنان اين شهر را تا به امروز نورباران ساخته است. شيعيان شيفته اهل بيت(ع) در اين شهر به پاس اين رحمت در شادي و سوگ آن اهل بيت آفتابي شعرها سروده و كتابها نگاشته‏اند. در اين نوشتار، رساله‏ها، كتابها و مقالات مستقلي كه به زندگاني حضرت معصومه(س)، تاريخچه حرم و ذكر احاديث و زيارات آن حضرت نگارش يافته را براي شما شيفتگان معارف آل‏الله به معرفي مي‏نشينيم.

تاريخچه زندگاني حضرت معصومه(س)

حضرت فاطمه معصومه(س)، دختر امام موسي بن جعفر(ع)، بنا به گفته معروف اول ذي‏قعده سال 173 ق چشم به جهان گشود. تاريخ تولد آن حضرت براي اولين بار در كتاب وسيلة المعصوميه، ص 65 به نقل از كتاب نزهة الابرار نسب اولاد الائمة الاطهار ذكر شده است. رشد و بالندگي آن حضرت در مدينه بوده تا آنكه در سال 201 ق كه برادر بزرگوارشان حضرت امام رضا(ع) در خراسان بسر مي‏برد، مسافرت تاريخي خود را براي ديدار آن حضرت آغاز ولي در نيمه راه در شهر قم بيمار شد و در 12 ربيع‏الثاني 201 ق به ندالي رب لبيك گفت.

كتابهايي كه در باره تاريخچه زندگاني آن حضرت به ترتيب تاريخ منتشر شده عبارتند از:

احوالات حضرت فاطمه معصومه(س)

از: شيخ محمدحسين بن‏محمدحسن قمي متخلص به مفلس و ملقب به اردشير، (متوفاي 1367ق)

از اين كتاب اطلاعي در دست نيست و مؤلف در مقدمه كتاب تحفة الفاطميين في احوال القم و القميين خود در ذكر آثارش از آن ياد نموده است. مرحوم خياباني صاحب علماي معاصرين كتاب تحفة الفاطميين را ملاحظه كرده و در كتاب ذخاير الاسفار خود بخش كوتاهي از آن را نقل نموده است.1

در اين بخش چند قصيده و غزل در مدح حضرت معصومه(س) از جمله اين قصيده از شاعري به نام زكي باغبان اهل قم و معاصر شاه سلمان صفوي نقل شده است:

خود را كشيد و رفت به قم يا جوار قم

وسيلة المعصوميه

از: حكم مير ابوطالب، مشهور به بيوك‏آقا واعظ حسيني تبريزي.

اين كتاب را تا به حال به عنوان اولين كتاب مستقل در باره حضرت معصومه(س) شناخته مي‏شود، مؤلف در يك مقدمه و هفت فصل تنظيم كرده است. عنوان مقدمه و فصول آن عبارتند از:

مقدمه: در فوائد توسل

فصل اول: وصف دارالامان قم

فصل دوم: اجر و ثواب زيارت آن حضرت

فصل سوم: كرامات آن حضرت

فصل چهارم: عبادت آن مخدره

فصل پنجم: مصائب آن جليله

فصل ششم: فضل زيارت حضرت عبدالعظيم حسني و حضرت امامزاده حمزه و امامزاده طاهر

فصل هفتم در فضايل زيارت عموم سادات

خاتمه: در توسل به حصرت حجت(عج)

مؤلف در اين كتاب به نقل از كتاب نزهة الابرار في نسب اولاد الائمة الاطهار نقل نموده است كه ولادت حضرت معصومه(س) در اول ذي‏قعده 173 و وفاتش در 12 ربيع‏الثاني 209 واقع شده و در هنگام رحلت 27 سال عمر داشتند. متأسفانه كتاب نزهة الابرار در هيچ جايي معرفي نشده و مؤلف آن نيز مجهول است.

مؤلف، كتاب ديگري به نام وسيلة الزائرين دارد كه در تبريز به چاپ رسيده است.

ـ چاپ سنگي، تهران، كاتب احمد زنجاني، ربيع‏المولود 1371ق، قطع رقعي، 106ص.

حضرت معصومه(س) و شهر قم

محمد حكيمي، مشهد، آستان قدس رضوي، 1365ش.

زندگاني حضرت معصومه(س) و تاريخ قم

سيد مهدي صحفي، قم، كتابفروشي صحفي

سيدة عُش آل محمد

سيد ابوالحسن هاشم، قم، مطبعه علميه، 1416ق، وزيري، 137ص

اين كتاب در ده فصل با اين عناوين تنظيم شده است:

1 ـ ولادتها و نشأتها 2 ـ القابها 3 ـ هل تزوجت السيدة المعصومة عليها السلام؟ 4 ـ معاناتها 5 ـ هجرتها 6 ـ الجنة لمن زارها 7 ـ يا فاطمة اشفعي لي في الجنة 8 ـ المعصومة تحدّثنا 9 ـ معجزاتها و كراماتها 10 ـ الشعراء في رحاب السيدة المعصومة. خاتمه: زيارة السيدة المعصومة.

فاطمة بنت الامام موسي الكاظم

محمدهادي الاميني

اين كتاب با اين عناوين تنظيم شده است:

1 ـ المدخل 2 ـ بواعث تأليف الكتاب 3 ـ بنات الامام موسي الكاظم(ع) 4 ـ فاطمة المحدثة 5 ـ فاطمة تتحسس عن أخيها 6 ـ وفاة فاطمة و مدفنها 7 ـ زيارة مشهد فاطمة 8 ـ مزار السيدة فاطمة عليها السلام 8 ـ كرامات فاطمة 9 ـ في جوار فاطمة 10 ـ مصلي فاطمه 11 ـ وقفة مع اين واضح يعقوبي

قم، مطبعة مهديه، 1393 ش / 1405ق، قطع وزيري، 160ص.

نگين قم (آشنايي با شخصيت حضرت معصومه عليها السلام)

از: جواد محدثي (فارسي)

اين كتاب براي آشنايي جوانان و زائران با زندگاني حضرت معصومه عليها السلام نوشته و در يازده بخش كوتاه با اين عناوين تنظيم شده است:

قم حرم ائمه(ع)، كريمه اهل بيت، در سايه تربيت رضوي، فاطمه راوي حديث، رحلت، فضيلت زيارتش، سازندگي زيارت، ادب و آداب زيارت، زيارتنامه حضرت معصومه(س)، ترجمه زيارتنامه، نگين قم (شعر) از مؤلف.

قم، نشر معروف، چاپ اول، پاييز 1374ش، قطع پالتوي كوچك، 48ص.

كريمه اهل بيت عليهم السلام (فارسي)

از: علي‏اكبر مهدي‏پور

كتاب بدون فصل‏بندي است و اهم مطالب آن عبارتند از:

دارالايمان قم، شخصيت و القاب حضرت معصومه(س)، احاديثي كه حضرت معصومه(س) روايت نموده‏اند، احاديث در فضيلت زيارت حضرت معصومه(س)، حركت تاريخي حضرت معصومه(س)، تاريخچه حرم حضرت، كرامتهاي حضرت، سيماي تابناك حضرت در ادب فارسي، چهل حديث پيرامون قم، مسجد جمكران و تاريخ و آداب آن، ازدواج نكردن حضرت معصومه، نامه امام هشتم به حضرت معصومه، كتابشناسي قم و حضرت معصومه.

اين كتاب در قطع رقعي در 53 ص در قم توسط مؤسسه نشر و مطبوعات حاذق در 1414ق / 1374ش به چاپ رسيده است.

زندگاني حضرت معصومة عليها السلام (حيات الست)

از: مهدي منصوري

قم، كتابفروشي صحفي، 1380ق، رقعي، 32ص.

حضرت معصومه فاطمه دوم (فارسي)

از: محمد محمدي اشتهاردي

اين كتاب در 3 فصل بدين ترتيب تنظيم شده است:

1 ـ تاريخچه قم و برخاستگان آن و حوزه علميه 2 ـ زندگينامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت ـ چند كرامت از ديدگاه حضرت معصومه(س) ـ سير تاريخي بارگاه حضرت معصومه(س) به طور كوتاه 3 ـ مسجد جمكران، امامزادگان و مكانهاي ديدني قم

چاپ: قم، انتشارات علامه، تابستان 1375ش، قطع رقعي، 236ص.

همچنين تلخيصي از اين كتاب در 96ص به قطع جيبي در قم چاپ شده است.

چكامه شرح مسافرت حضرت معصومه(س) از مدينه تا قم (شعر فارسي)

از: عباس‏خان افشار متخلص به پريشان

شرحي است به نظم از آغاز حركت تاريخي حضرت معصومه(س) از مدينه تا رحلت در قم. اين منظومه در حدود سيصد بيت است.

نسخه‏اي كه به حرم حضرت معصومه(س) تايپ شده، اصل است كه توسط مؤلف به كتابخانه حرم در اربعين سال 1375ق / 1335ش اهدا شده است. قطع رقعي، 23ص، هر صفحه 14 سطر.

آغاز چكامه به اين صورت است:

پايان چكامه:

حيات حضرت معصومه قم

از: سيد حيدر مهدي

حيدرآباد پاكستان، 1983م، قطع جيبي، 100ص.

در حريم حضرت معصومه(س)

از: علي‏اكبر مهدي‏پور

قم، 1415ق.

زندگاني حضرت معصومه(س)

از: محمد شيرين كلام

چاپ قم.

حضرت معصومه را بهتر بشناسيم

از: علي‏اكبر مهدي‏پور

مقاله: مكتب اسلام، سال 30ش، 2 چاپ، 1410ق.

فاطمه بنت الامام موسي بن‏جعفر

از: سيد محمدباقر ابطحي

اين كتاب از مستدركات جلد 17 عوالم است.

قم، 1409ق، 40 صفحه وزيري

ب: احاديث حضرت معصومه (س)

حديث‏هاي گهرباري كه از حضرت نقل شده متأسفانه تعداد اندكي از آنها بدست ما رسيده است كه تعدادشان از پنج عدد تجاوز نمي‏كند. در باره احاديث آن حضرت اين كتابها تأليف شده است.

* مسند فاطمه معصومه(س)

از: سيد علي‏رضا سيدكباري

مؤلف در اين كتاب با تلاش در خور تقدير پنج حديث را كه از طريق فاطمه بنت موسي‏بن‏جعفر عليها السلام روايت شده نقل نموده و كاوشهايي پيرامون متن احاديث و روايات آنها نموده است.

قم ـ انتشارات زائر ، 1375 ش، قطع رقعي، 108 ص.

* همچنين در كتاب كريمه اهل بيت ص 65 ـ 77 روايات نقل شده از طريق آن حضرت تحت عنوان محدثه آل طاها (سه روايت) نقل شده‏اند.

ج: زيارت و تعزيه و مدايح حضرت معصومه(س)

زيارت حضرت معصومه(س) و فضيلت زيارتش اولين بار در كامل الزيارات از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است.2

* تعزيه حضرت معصومه(س)

از صادق همايوني

مقاله‏ايست كه در مجله كاوه شماره 41 و 42 (چاپ 1351 ش) در مونيخ به چاپ رسيده است.

* زيارتنامه حضرت معصومه

تا كنون جزوات و كتابهاي متعددي به اين نام منتشر شده است.

* در حريم حضرت معصومه(س) يا زيارتنامه كريمه اهل بيت

از: علي اكبر مهدي‏پور

قم ـ 1415 ق.

* لمعات عشق

از: حيدر آقا تهراني متخلص به معجزه

شامل مدايح و قصايدي كه در باره حضرت معصومه(س) سروده شده است.

قم ـ 1369 ش، قطع خشتي، 131 ص.

* وديعه آل محمد فاطمه معصومه

از: محمد صادق انصاري

قم ـ 1413 ق، قطع وزيري، 32 ص.

د: بارگاه حضرت معصومه(س)

مزار فيض آثار حضرت هميشه مورد توجه اهل دل و دردمندان بوده و به همين جهت شيعيان هميشه تمام سعي و تلاش خود را در آبادي و تزيين آن به كار برده‏اند و در هيچ زماني با مرور ايام و تكرار حوادث مرقد منور آن حضرت بدون بارگاه نبوده است. در تاريخچه بارگاه آن حضرت اين كتابها نگاشته شده است.

كتابهاي حرم مطهر حضرت معصومه(س) و خطيره‏هاي اطراف آن(فارسي)

از: دكتر منوچهر ستوده

در اين كتاب، كتيبه‏ها و كتابهاي مربوط به ضريح حضرت معصومه(س) و درهاي آن و مسجد بالاسر و ايوان‏ها و صحن‏هاي اطراف حرم و مقبرهاي خانوادگي داخل صحن‏ها همراه با 92 عكس از كتيبه‏ها معرفي شده است.

قم ـ كتابخانه حضرت آية‏الله العظمي مرعشي نجفي، 1375 ش، قطع وزيري بزرگ، 188 ص.

* بارگاه حضرت معصومه(س)

بيژن سعادت

چاپ ايتاليا، فلورانس چاپ 1977 م

اين كتاب در سه جلد تنظيم شده: 1 ـ تاريخچه حرم مطهر و بناهاي وابسته 2 ـ همان مطالب به زبان انگليس 3 ـ عكسهايي رنگي از حرم و آستانه حضرت معصومه.

* بارگاه حضرت معصومه(س)

نشريه شهرداري قم

شامل تاريخچه حرم مطهر و زيارتگاه قم همراه با تصاوير.

* تربت پاكان

از: سيد حسين مدرسي طباطبايي

اين كتاب در دو جلد است و در آن تاريخ آستانه مقدسه، بناهاي تابعه، اسناد، مدارك وقفنامه‏ها و ... معرفي شده‏اند.

قم ـ 1355 ش، دو جلد، 1228 ص.

* راهنماي قم

به قلم گروهي از دبيران و صاحب‏نظران

شامل تاريخچه قم، توصيف حرم و ابنيه وابسته، نفايس آستانه، آيين‏نامه داخلي حرم، تأسيسات جديد و قدم و اسامي مدفونين اطراف آستانه، شامل 64 عكس و يك نقشه با مقدمه‏اي از رشيد ياسمي استاد دانشگاه تهران.

تهران، چاپخانه مجلس، قطع رقعي، 172 ص + 64 ص عكس.

* كتيبه‏هاي آستانه مقدسه قم

از: منوچهر ستوده

مقاله: در مجله معارف اسلامي نشريه سازمان اوقاف ش 2 (مسلسل 16) منتشر شده است.

* نشريه آستانه مقدسه قم

شامل گزارشي از گذشته و حال حرم و بقاع تابعه با تعدادي عكس و تفصيلات

قم ـ 1347 ش، 48 ص، قطع وزيري.

هـ: كتابخانه حضرت معصومه(س)

در كنار مزار مبارك آن حضرت هميشه كتابخانه‏اي داير بوده كه كهن‏ترين سند آن وقفنامه‏اي است هم اكنون در يكي از قرآنهاي حرم موجود است و طبق آن، قرآن را در سال 594 ق بر مرقد منور آن حضرت وقف نموده‏اند. كتابخانه فعلي حاصل تلاش چند تن از شخصيتهاي مذهبي و ديني معاصر است و هم اكنون در آن قريب 400 قرآن نفيس خطي و 2000 نسخه خطي، 3400 نسخه چاپ سنگي و 65000 كتاب چاپي و آرشيو مجلات متعدد نگهداري و مورد استفاده محققين است. در باره كتابخانه حرم تا بحال كتابهاي زير منتشر شده است:

* فهرست نسخ خطي كتابخانه آستانه مقدسه قم

از: محمد تقي دانش‏پژوه

در اين فهرست حدود سيصد جلد قرآن كريم دستنويس آستانه و 800 نسخه خطي معرفي شده و مقدمه مفصلي دارد در تاريخ قم.

قم ـ 1355 ش، قطع وزيري بزرگ.

* فهرست نسخ خطي كتابخانه آستانه مقدسه قم جلد اول

از: حسن نقيبي

در اين فهرست 400 نسخه از نسخه‏هاي خطي كه به كتابخانه آستانه افزوده شده‏اند معرفي شده است.

قم، انتشارات زائر، 1373 ش.

* فهرست نسخ خطي كتابخانه آستانه مقدسه قم جلد دوم

از: علي صدرايي‏نيا

در اين فهرست 364 نسخه خطي از نسخه‏هاي جديد كتابخانه آستانه معرفي شده است.

* نسخه‏هاي خطي دفتر پنجم (1346 ش) ص 397 ـ 398، از انتشارات دانشگاه تهران. در آن كتابخانه آستانه قم معرفي شده است.

* گنجينه هزار ساله (معرفي كتابخانه آستانه مقدسه) مقاله، مجله كوثر، ش 1.

1 ـ ذخاير الاسفار، مولا علي خياباني تبريزي، به تصحيح و تحقيق نگارنده، چاپ شده در ميراث اسلامي ايران، سال سوم (1374 ش)، ص 621 ـ 653، سال چهارم (1375 ش)، ص 81 ـ 130، قم، انتشارات كتابخانه حضرت آية‏الله مرعشي نجفي.

2 ـ كامل الزيارات، ابي‏القاسم جفعر بن‏محمد بن‏قولويه قمي (متوفاي 368) قم، مؤسسه نشر اسلامي، 1417 ق، ص 536.