اين سوره مباركه در شمار، چهل و چهارمين سوره از سوره هاى قرآن كريم است، كه پيش از پرداختن به ترجمه آيات و تفسير آنها، براى آشنايى با اين سوره به نكاتى در باره شناسنامه آن مى نگريم.
1- فرودگاه اين سوره
همه مفسّران و محدثان بر اين باورند كه همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ترين پايگاه توحيد و تقوا و در سرزمين وحى و رسالت بر قلب مصفاى پيامبر انديشه و خرد فرود آمده، و آن حضرت به تدريج مفاهيم و معارف بلند و انسان پرور آن را به مردم بيان فرموده و دل هاى آماده و جان هاى پذيراى حق از اين مشعل پرفروغ و روشنگر، شمعى براى خانه دل و جان و براى زندگى افروخته اند.
2- نام اين سوره
اين سوره پربركت، دو نام دارد كه هر دو نام بلند آن از آيات روشنگرى برگرفته شده است:نام نخست آن «حم والكتاب» است، كه از آغازين آيات آن برگرفته شده، و نام ديگرش «دُخان» مى باشد كه از آيه دهم اين سوره اقتباس گرديده است كه مى فرمايد: «فارتقب يوم تأتى الناس بدخان مبين.»پس در انتظار روزى باش كه آسمان دودى نمايان برمى آورد؛
3- شمار آيات و واژه ها و حروف آن
در باره شمار آيات اين سوره مباركه ديدگاه ها متفاوت است:1- براساس قرائت قاريان پيشين كوفه اين سوره داراى 59 آيه است.2- امّا اهل بصره همين واژه ها و همين سوره اى را كه در برابر ماست، داراى 57 آيه مى دانند.3- و گروهى ديگر داراى 56 آيه، بى آنكه واژه اى از همين واژه هاى موجود را كم و يا زياد كنند.دليل اين تفاوت آن است كه برخى از قاريان برخى از آيات را، دو آيه شمرده اند.گفتنى است كه اين سوره مباركه از 344 واژه و 1431 حرف ساخته شده است.
4- پاداش تلاوت شايسته و هدفدار آن
در باره پاداش پرشكوه تلاوت اين سوره روايات نويدبخش و برانگيزاننده اى روايت شده است كه به پاره اى از آنها مى نگريم:1- از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:«و من قراء الدّخان فى ليلة الجمعه غفر له»(95)هركس شب جمعه سوره مباركه «دخان» را تلاوت كند و آن گونه كه شايسته و بايسته است به آيات آن براى شناخت و عمل و آراستگى به ارزش هاى مورد نظر حق بنگرد، گناهان و لغزش هاى او آمرزيده مى شود.2- و نيز آورده اند كه فرمود:«من قراء سورة الدّخان فى ليلة اصبح يستغفر له سبعون الف ملك»هركس شب هنگام سوره مباركه «دخان» را تلاوت كند و حق آن را بشناسد، در حالى آن شب را به سحر مى رساند كه هفتاد هزار فرشته برايش آمرزش مى طلبند.3- و نيز آورده اند كه فرمود:«من قراءها ليلة الجمعة اصبح مغفوراً له»(96)هركس سوره «دخان» را شب جمعه تلاوت كند، در حالى به بامداد وارد مى گردد كه آمرزش خدا او را فرا گرفته است.4- و نيز آورده اند كه فرمود:من قراء سورة الدخان ليلة الجمعه و يوم الجمعه نبى الله له بيتاً فى الجنةكسى كه سوره «دخان» را شب و روز جمعه تلاوت كند، خدا براى او سرايى پرشكوه در بهشت پرطراوت و زيبا بنياد مى كند.5- و «ابوحمزه ثمالى» از پنجمين امام نور آورده است كه:«من قراء سورة الدّخان فى فرائضه و نوافله بعثه الله من الامنين يوم القيامه، واظلّه تحت عرشه و حاسبه حساباً يسيراً و اعطى كتابه بيمينه.»(97)هركس سوره دخان را در نمازهاى واجب و مستحبى خويش بخواند، خدا او را در روز رستاخيز در ميان امان يافتگان از عذاب و كيفر برخواهد انگيخت؛ و زير سايه عرش خود او را جاى خواهد داد، و از او حسابى سهل و آسان خواهد كشيد، و نامه عمل وى را به دست راست او خواهد داد.
5- دورنمايى از مفاهيم و معارف اين سوره
گذشت كه اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب نورانى پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است؛ و بر اين اساس حال و هوا و شرايط و جوّ آن نشانگر آغازين سال هاى بعثت پيامبر است و بيش از هر چيز در انديشه ايجاد دگرگونى فكرى و فرهنگى و عقيدتى و بنيادى در گستره مغز و جان و دستگاه انديشه و خرد انسان هاست، تا آنان را از اسارت بافته ها و يافته هاى خرافى و موهوم، رها كند و زنجير شرك و استبداد، و داغ و درفش خشونت و جاهليت و جزم انديشى و خمودى زيانكاران و سوداگران و فريبكارانِ عوامباز نجات داده و به فراخناى انديشه و عقيده و اخلاق انسانى و اسلامى اوج بخشد.در اين سوره و آيات پنجاه و نه گانه آن، از جمله اين مفاهيم و معارف انسان پرور و جان بخش به تابلو مى رود:وصفِ شكوه و عظمت قرآن،چگونگى فرود آن در شب قدر،زنجيره اى از نشانه هاى يكتايى و قدرت و حكمت خدا در آفرينش،موضوع توحيدگرايى و يكتاپرستى و اخلاص به بارگاه او،شيوه هاى ناجوانمردانه شرك گرايان و اصلاح ستيزان در برابر دعوت هاى توحيدى و اصلاحى پيامبران،پرتوى از سرگذشت موسى و فرازهايى از پيروى هاى درخشان و شكست هاى عبرت انگيز بنى اسرائيل و فرعون و فرعونيان،درس هاى عبرت انگيز و عبرت آموز براى استبدادگران و خودكامگان،موضوع رستاخيز و پاداش پرشكوه شايسته كرداران و عذاب مرگبار ستمكاران و زشت كرداران،هدفمندى و هدفدارى آفرينش،و ده ها نكته ظريف و پند و اندرز جالب و درس آموزى كه خواهد آمد.
لطفا منتظر باشید ...
