شصتمين سوره از قرآن شريف را سوره مباركه «ممتحنه»، يا بانوى آزموده شده و امتحان شده تشكيل مى دهد؛ سوره اى كه نامش يادآور زنان نوانديش و فداكار و مبارز و خداجويى است كه براى آزادى خويش از اسارت شرك و استبداد و رسيدن به حقوق و آزادى و امنيت و كرامت انسانى، رنج هجرت را برگزيدند و ننگ تن سپردن به خفت و خوارى در سايه سنگين استبداد و اختناق را تحمل نكردند.به جاست كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات گران قدر آن، به شناسنامه اش بنگريم:
1 - نام اين سوره
در اين سوره مباركه از زنان آزادى خواه و كمال جو و ستم ستيزى سخن رفته است كه خانه و كاشانه خويش را در قلمرو استبداد رها كرده و رنج سفرى دور و دراز را برگزيدند تا از سويى اركان ستم و تاريك انديشى و استبداد را به لرزه درآورند و از دگرسو خود را برهانند و به سوى اسلام و يارى رسانى به آن بشتابند.در اين مورد مى فرمايد:يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَ هان اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هر گاه زنانى با ادعاى ايمان و اسلام از قلمرو شرك و استبداد خارج شده و با هجرت به سوى مدينه از شما تقاضاى پناهندگى مى كنند، آن ها رااز خود نرانيد، بلكه امتحانشان كنيد تا دريابيد به راستى در انديشه توحيد و تقوا و آزادى هستند، يا انگيزه اى جز انگيزه هاى دينى و اخلاقى و انسانى، آنان را به سوى شما آورده است.(310) و نام اين سوره از اين آيه برگرفته شده است.پاره اى از مفسران نام آن را «ممتحنه» به فتح «حا» خوانده اند، چرا كه زنان مهاجر به بيان اين آيه، مورد آزمون قرار گرفتند و پاره اى نيز اين واژه را به كسر «حا» خوانده اند، چرا كه اين سوره را وسيله آزمون و امتحان شمرده اند.پاره اى نيز آن را سوره «مودّت» و دوستى خوانده اند، چرا كه به دوستى شايسته كرداران فرمان مى دهد و از دوستى تاريك انديشان هشدار. به هر حال نام اين سوره از اين آيه برگرفته شده است.
2 - فرودگاه آن
به باور همه مفسران و محدثان، همه آيات روشنگر اين سوره در سال دهم از هجرت نبوى، در مدينه بر قلب پاك پيامبر آزادى و مهر فرود آمده است و در اين مورد ديدگاه ديگرى نيامده است.
3 - شمار آيه ها و واژه ها و حروف آن
در شمار آيه هاى اين سوره نيز برخلاف بسيارى از سوره هاى قرآن اختلافى ميان محدثان و مفسران نيست و همگان بر آنند كه اين سوره داراى سيزده آيه است. گفتنى است كه اين سوره از 348 واژه و 1510 حرف ساخته شده است.
4 - پاداش تلاوت آن
در فضيلت و برترى اين سوره و پاداش تلاوت خالصانه و حق طلبانه آن روايات متعددى رسيده است، براى نمونه:1 - از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:و مَنْ قراء سورة الممتحنة كان المؤمنون و المؤمنات لهُ شفآء يوم القيامة.(311)هر كس سوره مباركه «ممتحنه» را تلاوت نمايد و به آن ايمان داشته باشد و معارف آن را برنامه عمل قرار دهد، همه زنان و مردان باايمان در روز رستاخيز شفاعتگر او خواهند بود.2 - و از چهارمين امام نور آورده اند كه فرمود:من قراء سورة الممتحنة فى فرائضه و نوافله امتحن الله قلبه للايمان، و نور له بصره، و لا يصيبه فقر ابداً، و لا جنون فى بدنه، و لا فى ولده.(312)هر كس سوره مباركه «ممتحنه» را با اخلاص و ايمان در نمازهاى واجب و نافله اش تلاوت نمايد، خدا قلب او را براى فرود ايمان خالص و آماده مى سازد و نور بصيرت و ژرف نگرى به او ارزانى مى دارد، و هرگز فقر و تهيدستى دامان او را نمى گيرد و خود و فرزندانش به آفت جنون گرفتار نمى گردند.بارها يادآور شده ايم كه اين پاداش پرشكوه و اين همه ثواب و افتخار تنها براى تلاوت بى روح و يا براى تلاوت تشريفاتى و آغاز مراسم و براى مسابقه ها نيست، بلكه در گرو ژرف نگرى و ايمان به حق، آزادگى و آزادمنشى و حق طلبى و رعايت حقوق بندگان خدا و آزادى و امنيت آنان و رعايت مقررات خداست.
5 - دورنمايى از مفاهيم آن
در يك نگرش گذرا مى توان چنين دريافت كه محتواى اين سوره را دو اصل كلّى و اساسى، كه ناظر بر كران تا كران زندگى فرد، خانواده، جامعه و نظام آن است، تشكيل مى دهد:1 - نخست تشويق و ترغيب انسان هاى كمال جو و هدفدار به دوستى خدا و هر آنچه در آن راستا قرار دارد، و آن گاه جوشيدن با آن ها و پيوند گسست ناپذير با آنان، و ديگر هشدار از دوستى و گرايش به تاريك انديشان و تيره بختانى كه انديشه دشمنى با خدا و ارزش ها و مقررات عادلانه او را در سر مى پرورند.2 - و بخش ديگر در مورد زنان نوانديش و كمال جو و ترقى خواهى است كه ننگ زيستن در قلمرو شرك و استبداد و اختناق و ستم را نپذيرفته و با شجاعت و شهامتى تحسين برانگيز، رنج هجرت را به جان خريدند و با الهام از برترين مهاجران تاريخ، على (ع) و فاطمه، دخت ارجمند پيامبر، راه مدينه را در پيش گرفتند.امّا اگر با اندك دقت و فرصتى به آيات سيزده گانه اين سوره بنگريم، با معارف جالب و مفاهيم متنوع و انسان ساز ديگرى روبه رو مى گرديم كه هر كدام سخت در خور تعمّق و تفكّر است؛ با مفاهيم بلند و آموزنده اى چون: زشتى جاسوسى و جاسوس پرورى براى كمك به استبداد،زشتى گزارش از برنامه هاى مردم توحيدگرا به شرك گرايان،هشدار از طرح دوستى با ظالمان،توجه دادن به آرزوى پليد ستمكاران،هشدار از روز رستاخيز و جدايى از ثروت و قدرت و امكانات،الگوهاى زنده و بالنده در جاذبه ها و دافعه ها،توجه عميق به خداى بى نياز،دو اصل اساسى در دين خدا...،اصل همزيستى و زندگى مسالمت آميز با مسالمت جويان و قانون گرايان،اصل آزمون و امتحان و ره آورد درخشان آن،حمايت از زنان آزادى خواه و توحيدگرا،عدالت و دادگرى در حق دوست و دشمن،اعطاى حق پناهندگى به حقجويان و ستم ستيزان،بيعت با زنان يا احياى شخصيت و حقوق سياسى و اجتماعى زن،اطاعت از زمامداران دادگر تنها در قلمرو قانون نه فراتر...
لطفا منتظر باشید ...
