لطفا منتظر باشید ...
ج ـ يكنواختى و موضوع گرايى
اصطلاح «يك پارچه» يا «يك نواخت» از اين لحاظ براى اين نوع تفسير به كار مى رود كه اين شيوه تفسيرى بين تجربه انسانى و قرآن كريم، وحدت، يك پارچگى و يك نواختى ايجاد مى كند; به اين معنا كه مطالب قرآنى را با تجربه هاى بشرى و انسانى در بستر يك بحث و در سياق يك پژوهش و بررسى واحد قرار مى دهد و آن مفهوم قرآنى را كه مبيّن نظريه اسلام در برابر تجربه بشرى يا مقوله فكرى مورد بحث است، پديدار مى سازد. شهيد صدر(ره) در جاى ديگرى فرموده اند: «مايه هاى اين تفسير تجارب بشر است و اين تجارب هر چه بيش تر شود و بر مواد خارجى آن افزوده گردد، تفسير پربارتر مى شود.»«وظيفه مفسر در تفسير موضوعى ـ در هر حال و در هر عصرى ـ با خود برداشتن كليه دستاوردهاى بشرى است. مفسر بايد افكار عصرش را همراه داشته باشد تا از تجارب بشرى آنچه به دست آمده، همه را در برابر قرآن نهد... تا بتواند از مجموع آيات مربوط به موضوع، نظر قرآن را دريابد.»
توجه به اين نكته لازم است كه اين سخن درباره موضوعاتى است كه با پيشرفت زمان مطرح شده و پيش از آن مطرح نبوده و دستاوردهاى تجربى بشر در فهم آن مؤثر است، نه موضوعاتى كه فراتجربى بوده و پيش از اين درباره آن كاوش هاى خوبى صورت گرفته است; مثلاً، آيات مربوط به خداوند و صفات او، معاد و جهان پس از مرگ، معجزات پيامبران: يا آيات الاحكام پيشرفت تجربه بشرى تغييرى در فهم آن ها پديد نخواهد آورد، بر خلاف مباحثى مانند جامعه و تاريخ كه در پرتو آن، آيه هاى مربوط به آن گويا شده و افق هاى جديدى فراسوى مفسّر گشوده مى شود.
د ـ تنها راه دست يافتن به ديدگاه هاى بنيادين اسلام
بيان و تعيين و احراز ديدگاه هاى زيربنايى در مكتب اسلام، اصلى ضرورى است و نمى توان نسبت به آن احساس بى نيازى كرد و تنها راه دست يافتن به آن ها مراجعه به قرآن و بهره گيرى از تفسير موضوعى است.ميراث ارزشمند شهيد صدر(ره) در تفسير موضوعى
شهيد صدر(ره) به دنبال بيان ديدگاه خود درباب تفسير موضوعى ـ كه بدان اشاره شد ـ نمونه عملى آن را به قرآن پژوهان و تشنگان معارف ناب قرآنى ارائه كرده است و چنانچه فرصتى بيش تر مى يافت، موضوع هاى بيش ترى از قرآن را مورد بحث قرار مى داد.
نمونه عملى تفسير موضوعى شهيد صدر(ره) به يكى از بحث هاى زنده و مورد توجه محافل علمى و دانشگاهى پرداخته است; بحث فلسفه تاريخ و سنّت هاى اجتماعى در قرن معاصر مورد توجه انديشمندان علوم اجتماعى قرار گرفته و ديدگاه هاى مختلفى درباب جامعه و تاريخ را برانگيخته است. اما ديدگاه هاى ياد شده همه بر اساس جهان بينى خاص همان انديشمندان (اروپايى) است كه با زيربناهاى فكرى اسلام بسيار متفاوت مى باشد. براى فهم ديدگاه اسلام در اين باره و مقايسه تطبيقى آن با ديدگاه هاى رايج در مكاتب فكرى ديگر، لازم است با نگاهى نو به منابع اسلامى نگريست. پيش از آن، شهيد مطهرى(ره) در كتابى به نام جامعه و تاريخ به برخى از اين مباحث پرداخته بود. شهيد صدر(ره) نيز براى تبيين فنى ديدگاه قرآن در اين باب، اثرى گران بها از خود به يادگار گذاشته و راه عملى استخراج ديدگاه هاى قرآن را به قرآن پژوهان نشان داده است.
شيوه شهيد صدر(ره) در تفسير خود
شهيد صدر(ره) در تفسير خود، المدرسة القرآنية، اين شيوه ها را در پيش گرفته است:1ـ طرح پرسش هاى بحث
همان گونه كه در بيان ويژگى هاى تفسير موضوعى گذشت، مفسّر در تفسير موضوعى پرسشگر است و تلاش مى كند به پاسخ پرسش هاى مورد نظر خود از زبان قرآن نايل آيد و آيه ها را به سخن وادارد. بر اين اساس، شهيد صدر(ره) نخست به طرح سؤال هاى مورد نظر خود در موضوع مطرح شده مى پردازد; مثلاً، در ابتداى بحث از سنّت هاى تاريخ در قرآن، هفت سؤال مطرح كرده است:1. آيا از نظر مفاهيم قرآنى، تاريخ بشرى سنّت هايى دارد؟
2. آيا تاريخ بشر داراى قوانينى حاكم بر سير حركت و تحوّل آن است؟
3. تاريخ بشرى چگونه آغاز شده است؟
4. رشد و تحول اين تاريخ چگونه صورت گرفته است؟
5. عوامل اصلى ديدگاه تاريخ چيست؟
6. انسان در كار تاريخ چه نقشى دارد؟
7ـ مفاهيم الهى و آسمانى يا پديده پيامبرى در صحنه زندگى بشر داراى چه موقعيتى است؟
و سپس فرموده است: تمام مسائل مزبور را ما تحت عنوان «سنّت هاى تاريخ درقرآن كريم» موردبحث وبررسى قرارخواهيم داد.
2ـ دسته بندى آيه هاى مربوط به موضوع
آيه هاى گوناگون در موضوعات متفاوت را نمى توان بدون دسته بندى و تفكيك و قراردادن در يك تقسيم منطقى مورد بحث قرار داد. بر اين اساس، پس از جمع آورى آيه ها، نخستين قدم براى بررسى آن ها، تفسيم و دسته بندى صحيحشان است. آيه هاى مربوط به بحث سنّت هاى تاريخ نيز در اثر شهيد صدر به صورت ذيل تفكيك شده اند:ـ آيات كلى كه مدلول كلى آن ها اين است كه تاريخ داراى سنّت هاى ويژه خود است;
ـ آياتى كه مفهوم كلى را در چارچوب مصداق و نمونه ها بيان كرده است;
ـ آياتى كه به بهره گيرى از سرگذشت پيشينيان تأكيد و تشويق مى كند و به استقراى شواهد تاريخى وامى دارد.
3ـ بحث و بررسى آيه هاى مطرح شده
شهيد صدر(ره) براى پاسخ گويى به پرسش هاى مطرح شده، به آيه ها استشهاد مى كند، اما پيش از آن، به شيوه مرسوم مفسران كارى تفسيرى درباره آيه انجام نمى دهد. اين كار دو توجيه مى پذيرد:نخست آن كه به نظر ايشان، مفاد و مدلول آيه ها روشن بوده و نيازى به بحث هاى لغوى، قرآنى، روايى و مانند آن درباره آن نيست.
دوم آن كه شايد در جاى ديگر (بيرون از جلسات بحث) بحث هاى مقدماتى (تفسيرى) آن را انجام داده باشند.
به هر حال، در اين كار، نظريه وى در باب مكمّل بودن شيوه موضوعى ناديده گرفته شده است; زيرا مكمّل را زمانى مى آورند كه در اصل، چيزى وجود داشته باشد، حال آن كه در اين جا، تفسيرى نيست تا اين بحث موضوعى كمال بخش آن قرار گيرد.
