لطفا منتظر باشید ...
دايرةالمعارف قرآن: گامي در حفظ و ترويج ميراث تفسيري
تنوع و گستردگي اطلاعات در عصر جديد بهناچار قالبهاي جديدي را براي عرضه اطلاعات اقتضا ميكند. يكي از اين قالبهاي نوين براي عرضه سريع و انبوه اطلاعات دايرةالمعارف است كه در علوم و گرايشهاي مختلف به شكل تخصصي مورد توجه است. در دايرةالمعارف كوشش ميشود همه وروديها و مدخلهاي دستيابي به اطلاعات، شناسايي شده و به ترتيب الفبا كه آسانترين شيوه دسترسي است عرضه شود.
بدون شك يكي از عرصههايي كه از اطلاعات حجيم و فراواني برخوردار است، معارف و موضوعات قرآن كريم است. زيرا اين كتاب آسماني پس از نزول، همواره در كانون توجه و تحقيق پژوهشگران مسلمان بوده و هريك به فراخور دانش، توانايي و تلاش خود از اين منبع فيض بهره گرفته و دلدادگان قرآن را در اعصار مختلف از چشمهسار زلال معرفت قرآن سيراب ساختهاند و مجموعه كمنظيري از معارف را به جهان علم و فرهنگ تقديم كردهاند. غيرمسلمانان نيز آنگاه كه بدون تعصب و با ديده انصاف به سراغ قرآن آمدهاند آن را با احترام نگريسته و با اعجاب فراوان براي درك معاني بلند آن كاويدهاند و آثار بسياري پديد آوردهاند. از همينرو بر قرآنپژوهان عصر حاضر است كه با استفاده از ابزار نو به ساماندهي مطالعات قرآني بپردازند و ضمن پاسخگويي به نيازهاي امروزه، نتيجه پژوهشهاي پيشينيان را نيز با شكل امروزين و مطلوبي عرضه كنند.
مركز فرهنگ و معارف قرآن وابسته به دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم كه نزديك به دو دهه فعاليت قرآني دارد براي تحقق هدف مذكور و دستيابي سريع و آسان به رهآورد علمي قرآنپژوهان پيشين و عصر حاضر و كوتاهكردن راه پژوهش، با همكاري دانشوران قرآني و بهرهگيري از تجربيات و انبوه پژوهشهاي انجام شده براي نخستينبار در جهان اسلام اقدام به تأليف دايرةالمعارفقرآن كريم كرده است. اين دايرةالمعارفدر قلمرو موضوعات و مفاهيم قرآن، اعلام قرآن و علوم قرآني حدود سه هزار مقاله خواهد داشت.
از آنجا كه در مقالات دايرةالمعارفي سير تطور مبحث مورد تأكيد است توجه به تراث اسلامي و آثار برجاي مانده از سلف صالح اعم از مفسران، فقيهان و متكلمان كه حاصل تحقيق و تدقيق خود را در قالب تفسير، فقه و اعتقادات عرضه كردهاند الزامي است. از همينرو در آييننامه تشكيل پرونده علمي اين دايرةالمعارف، قدمت و كهن بودن منابع از معيارهاي اساسي در استفاده از آن است.
همچنين در چينش منابع در پرونده علمي بر قدمت زماني تأكيد شده است: «پژوهشگر پس از گردآوري اسناد، آنها را به ترتيب اهميت و اولويت ميچيند و در چينش اسناد بهطور معمول چنين ترتيبي رعايت ميشود: كتابهاي راهنماي آيات، فرهنگها و واژهنامهها، تفاسير، منابع فقهي، مجامع روايي، مآخذ تاريخي و رجالي، تكنگاريها، دايرةالمعارفها. چينش در مجموعههاي موضوعي مذكور براساس تاريخ وفات موءلفان صورت ميپذيرد1».
در تأليف مقالات، استفاده از منابع دست اول و معتبر به موءلفان توصيه شده است: «منابع مقالات، منحصر به كتابهاي چاپ شده نيستند و هنگام لزوم از كتابهاي خطي، مقالات، رسالهها و پاياننامههاي حوزهاي و دانشگاهي نيز بهره گرفته شده است. بنا بر آن است كه منابع مقالات دايرةالمعارفكاملاً معتبر باشند؛ يعني از جنبه كتابشناسانه، از متون مرجع، اصيل و دست اول به شمار آيند.
فقط در مواردي به متون درجه دوم از جمله منابع معاصر استناد ميشود كه ضرورتي در ميان باشد بهطور مثال موضوع مورد بحث در منابع اخير، تازه و ابتكاري يا مشتمل بر ديدگاه و تحليلي نو باشد. گرچه در هر مقاله، كوشيده شده از عمده منابع علمي و معتبر در قلمرو آن مقاله استفاده شود، در استفاده از آثار دانشوران غيرمسلمان و نيز در مراجعه به آثار مسلمانان غرضورز و متعصب، نكتهسنجي و درك مواضع حساس همواره مدنظر است2».
در اين دايرةالمعارف سعي بر آن است كه اهل تحقيق را در موضوعات ارائهشده از منابع فرعي بينياز كند و در كنار آن سعي شده تا دانشجويان و عموم دانشپژوهان آشنا به مباني قرآن نيز به فراخور توان و در عرصه مطالعات عمومي يا تخصصي خود بتوانند از مقالات استفاده كنند و از همينرو انتظار ميرود مخاطباني گسترده در سطوح مختلف را به خود جلب كند و در نتيجه تراث تفسيري ما را بيش از پيش احيا كند. ميراثي گرانبها كه از مفسران حقيقي وحي يعني رسول اكرم(ص) و امامان اهلبيت(ع) و نيز از صدها مفسر و محقق به ما رسيده و بر چهره معرفت دين همچنان ميدرخشد.
در اين ميان تفاسير شيعه كه در اثر عوامل مختلفي بيشتر در جهان تشيع مطرح بوده و بهگونهاي شايسته مورد توجه قرآنپژوهان اهلسنت و خاورشناسان نيستند ميتوانند جايگاهي مناسب بيابند بهويژه آن كه مركز فرهنگ و معارف قرآن بر آن است تا پس از انتشار جلدهاي نخست دايرةالمعارف، به ترجمه آن به عربي و انگليسي اقدام كند. همچنين اين مركز مصمم است كه برخي از مقالات را با زباني ساده و روان براي كودكان و نوجوانان نيز عرضه نمايد.
1 - دايرةالمعارف قرآن كريم، جلد اول، بند 4، تشكيل پرونده علمي.
2 - همان، بند 6، اصول و ضوابط تدوين دائرةالمعارف.
