مسعود نصرتي مسجد جامع ورامين از بناهاي با شكوه دوره ايلخانان مغول است كه بنا بر كتيبههاي آن، بناي اوليه و اصلي آن در زمان حكومت سلطان محمد خدابنده آغاز شده و در زمان حكومت ابوسعيد بهادرخان به پايان رسيد. اين مسجد در عهد شاهرخ تيموري بازسازي شده و بر طبق كتيبههاي موجود، تزئينات گچبري و نيز ساخت محراب، شبستان و رواقها در سالهاي 821 ـ 845 هـ. انجام شده است. اين مسجد از نمونههاي كامل مساجد چهار ايواني است كه نه تنها از لحاظ ساختمان عظيم و گنبد عالي آجري داراي مقام و منزلت مهمي است بلكه به واسطه داشتن تزئينات فراوان، كاشيكاري معرق و گچبري و كتيبههاي تاريخي و انواع خطوط، جزو آثار مهم هنري ايران به شمار ميرود و ميشود گفت كه از لحاظ تزئينات و اشكال هندسي و ريزه كاري و ظرافت نقش، كم نظير است. نقشه مسجد به شكل چهار ايواني و شامل سر در ورودي در سمت شمال، شبستان در سمت جنوب، رواقهاي غربي و شرقي، ميانسرا و گنبد است. سردر ورودي بلند و با شكوه مسجد در ضلع شمالي، با طاق نماهاي دو طرف آن كه از ويژگيهاي معماري دوره ايلخاني است، ديده ميشود. داراي تزئينات بسيار زيباي كاشيكاري و مقرنسكاري است.گنبد مسجد كه مهمترين بخش اين بناست، برفراز اتاقي مربع شكل به كمك فيلپوشها به هشت قسمت و در بالا به شانزده قسمت تقسيم شده و داخل آن را با آجر و گچ تزئين كردهاند. صحن مسجد داراي حوض آبي قديمي است. در ضلع جنوبي اين صحن ايوان بزرگي ديده ميشود كه داراي تزئينات سير زيباي كاشيكاري، گچكاري، آجركاري و مقرنس كاري است و در قسمتهاي جانبي ايوان با آجر نقشهاي زيباي ستاره هشت پر و صليبي بوجود آوردند. سقف اين ايوان را با كاشيكاري معقلي و مقرنس كاري ترئين كردهاند. در ضلع شمالي و شرقي، ايواني كوچكتر وجود دارد كه طرفين آنها چهار رواق طاقدار ديده ميشود. ايوان شرقي داراي تزئينات گچبري بسيار زيبايي است. ايوان ضلع غربي كه به قرينه ايوان شرقي بوده، متأسفانه از بين رفته است. كتيبه هاي مسجد آيات قرآني و اسامي بزرگان دين در بخشهاي گوناگون مسجد مانند رواقها به صورت كتيبههاي گچي و آجري از تزئينات برجسته اين مسجد به شمار ميرود. مدخل ورودي سر در در بالاي مدخل ورودي سردر، كتيبهاي به خط ثلث با كاشي معرق فيروزهاي بر زمينهاي لاجوردي كه بخش عمده آن از بين رفته به شرح زير در كتاب مرآت البلدان اعتمادالسلطنه آمده: «ذكر القديم اولي بالتقديم ولي هذه العمارة الجامع و ساير المنازل الاعلي مولي السلطان المعظم و الخاقان الاعظم و مالك الرقاب الامم و السلطان السلاطين العرب و العجم ابوسعيد بهادرخان خلد الله سلطانه العبد الضعيف محمد بن محمد بن منصور القوهدي تقبل الله لمرضاته بسعي ولده الخلف الصالح الحسن بن محمد سلمه الله تعالي و سعيد في شهور سنة 722» كتيبه ايوان سردر مسجد در ايوان سردر، كتيبهاي از سفال بدون لعاب بر زمينه لاجوردي به خط كوفي تزئيني ديده ميشود كه متأسفانه بيشتر اين كتيبه از بين رفته است. كتيبه ايوان جنوبي در ايوان جنوبي كتيبهاي به خط ثلث وجود دارد كه در آن سوره جمعه قرآن آمده است. كتيبه ورودي ايوان جنوبي به گنبد خانه ضلع جنوبي ايوان كه با درگاهي به گنبد خانه راه مييابد، در اطراف اين ورودي، در درون كادرهاي مستطيل شكل، چهار كتيبه كه مربوط به تعمير مسجد در زمان شاهرخ تيموري است به خط ثلث احتمالاً با تاريخ 821 يا 851 هـ.ق. ديده ميشود كه بيشترين قسمت آن از بين رفته است. كتيبه گنبد خانه در بالاي بخش چهار ضلعي گنبد خانه، كتيبهاي به خط ثلث با تاريخ 726 هـ. ق. كه شامل آيههاي قرآني است، ديده ميشود. كتيبه گنبد بر سطح عرقچين گنبد، در داخل كادرهاي مربع شكل، كلمات «الله»، «محمد» و «علي» آمده است. كتيبه محراب در ضلع جنوبي گنبد خانه، محرابي وجود دارد كه 6 متر ارتفاع داشته كه 3 متر تحتاني محراب از بين رفته است. اين محراب داراي كتيبههايي به خط ثلث و كوفي و نقوش تزئيني گياهي و اسليمي كه شامل آيههاي قرآني و جملههاي مذهبي است. Golestan Quran Weekly, Serial 148, N 104
لطفا منتظر باشید ...
