معصومان و فهم ويژه آنان از قرآن‏ - معصومان و فهم ویژه آنان از قرآن نسخه متنی

مقالات و بررسيها، دفتر 74، زمستان 82، ص 83-96

معصومان و فهم ويژه آنان از قرآن‏

سيد رضا مؤدب[1]

چكيده‏

فهم و معرفت قرآن، لازمه بهره‏مندى از هدايت آن است، اما اين كتاب آسمانى از دو گونه معرفت برخوردار است: معرفت ظاهرى و معرفت درونى و نهانى. معرفت ظاهرى قرآن با استفاده از شيوه تعليمى معصومان و با فراهم آوردن شرايط آن براى همگان ميسور است، ولى معرفت درونى و نهانى آن، به صورت كامل، در اختيار همگان نيست؛ بلكه مراحلى از آن در انحصار پيامبر و امامان معصوم(ع) است و به تعبير ديگر، معرفت معصومان از قرآن با غيرآنان يكسان و همسان نيست. غيرمعصوم، از معرفت ظاهرى قرآن، در صورت فراهم آوردن شرايط آن، مى‏تواند بهره‏مند شود و معرفت باطنى قرآن را نيز در مواردى و در منزله نازلترى به دست مى‏آورد، ولى مراحلى از معرفت درونى و نهانى قرآن را مى‏بايد از معصوم(ع) فراگرفت. تنها آنان از مراتبى از فهم قرآن برخوردارند كه ديگران را از آن نصيب و سهمى نيست و اين امر از متن برخى از روايات و مطالعه دلايل ديگر قابل دريافت است .

كليد واژه‏ها

معرفت قرآن، معرفت ظاهرى، نهانى، درونى، باطنى، تفسير، تأويل .

طرح مسأله‏

خداوند متعال، قرآن، كتاب آسمانى خود را براى بشر فرستاد تا به واسطه آن، او را به سرمنزل مقصود برساند و انسان از معرفت آن بهره‏مند گردد. از اين رو، فهم و چگونگى راهيابى بر معرفت كامل قرآن، از ديرباز مورد بحث صاحب‏نظران بوده است؛ اما چه كسى مى‏تواند ادعا كند كه از معرفت كامل قرآن بهره‏مند است؟ آيا همه انسانها، پس از مراجعه به قرآن، مى‏توانند از همه مفاهيم و محتواى نهانى آن بهره برند يا ممكن است هر كسى در حد توان خود، تنها از بخشى از معارف بلند قرآن بهره‏مند گردد؟ آيا معرفت صحابيان و تابعيان و همچنين معرفت ديگر مفسران با معرفت پيامبر(ص) و معصومان از قرآن يكسان است؟ آيا پيامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) از معرفت ويژه‏اى نسبت به قرآن برخوردار نيستند كه ديگران از آن محرومند؟

اين پژوهش بر آن است تا روشن كند كه پيامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) از مراتبى از فهم و معرفت باطنى قرآن برخوردارند كه ديگران از آن مرتبه معرفت باطنى محروم بوده‏اند و توان درك آن را نداشته‏اند و آن مرحله از معرفت باطنى، در انحصار آنان است و ديگران، در صورت لزوم، مى‏بايد آن معرفت ويژه قرآنى را، از معصومان(ع) فراگيرند. آن مرحله از معرفت باطنى را مى‏توان «ويژه و انحصارى» ناميد كه خداوند متعال، مخصوص پيامبر(ص) و ديگر معصومان قرار داده است .

براى تبيين موضوع، لازم است اقسام معرفت قرآن، آسان و يا دشواربودن فهم و معرفت قرآن، انحصارى‏بودن معرفت قرآن و دلايل آن، مراتب معرفت درونى، عدم يكسانى معرفت‏ها و ملاك معرفت برتر، اصول و مبانى معرفت قرآن، مورد بررسى واقع شود .