نگاهي به «القرآن الكريم و روايات المدرستين» - نگاهی به «القرآن الکریم و روایات المدرستین» نسخه متنی

نگاهي به «القرآن الكريم و روايات المدرستين»

محمد اعتضادي

اثر گران‏سنگ «القرآن الكريم و روايات المدرستين» نوشته علاّمه سيدمرتضي عسكري، نگرش‏هاي غلطي را كه از ناحيه پاره‏اي روايات و اخبارِ دو مكتب شيعه و سني به قرآن نسبت داده شده، شناسايي، بررسي و تصحيح كرده است.

اين اثر مانند ديگر آثار علاّمه، با بررسي‏هاي علمي و بي‏طرفانه و به دور از تعصب فرقه‏اي راه فهم سيره، حديث و قرآن را هموار ساخته و موانع موجود را از ميان برداشته است.

كتاب «القرآن الكريم و روايات المدرستين» در سه جلد سامان يافته كه مهم‏ترين سرفصل‏هاي آن، به اين شرح است:

جلد اول

نخستين جلد اين كتاب، به مباحث مقدماتي پرداخته و فصل‏هاي گوناگوني را در برمي‏گيرد كه از اين قرار است:

1. ويژگي‏هاي جوامع عرب جاهلي در زمان نزول قرآن؛ مؤلف با بررسي دقيق ويژگي‏هاي جامعه‏شناختي عرب جاهلي، اين امكان رابه تحليل كنندگان و پژوهش‏گران امروزين مي‏دهد كه با نظام قبيلگي، اقتصادي، اجتماعي، طبقات مردم، وضعيت فرهنگي و جايگاه شعر و ادب در عرب جاهلي به خوبي آشنا گردد و با اين پشتوانه علمي بتواند راستي يا كجي احاديث، روايات و گزارش‏هاي تاريخي را به راحتي تشخيص داده، علّت آن را به دست آورد و سره را از ناسره جدا سازد.

2. ارائه گوشه‏هايي از تاريخ قرآن؛ چگونگي نزول قرآن در مكه و ويژگي‏هاي آن، دوران تبليغ پنهان و نقش قرآن در پيدايش، شكل‏گيري و انسجام جمعيت‏هاي پنهاني مسلمانان، روش پيامبر(ص) در آموزش قرآن به اين گروه‏ها، چگونگي مبارزه قريش با اين كار، سياست پيامبر(ص) در امر «قرائت قرآن»، معناي واقعي اصطلاح «قرائت قرآن» و دگرگوني آن در روزگار خلفا از موضوع‏هاي مهمي است كه در اين فصل بررسي شده است.

3. جامعه مكّه و مدينه پس از ظهور اسلام؛ بررسي جامعه‏شناسانه مكّه و مدينه پس از پيدايش اسلام و ارائه ويژگي‏هاي آن، معيار ديگري است كه علاّمه دراختيار محقق مي‏گذارد تا به وسيله آن، درستي يا نادرستي احاديث و گزارش‏هاي تاريخي را بتواند تشخيص دهد.

4. آيه‏هاي مدح و ذم در قرآن؛ علاّمه عسكري با بررسي آيات مدح و ذم در قرآن، اين نكته را به خوبي دريافته كه تأكيد پيامبر(ص) بر حفظ و كتابت قرآن و سخنان ايشان باعث گرديد در زمان حيات پيامبر(ص) وقايع مهم از جمله آيه‏هايي كه در مدح و ذم افراد يا گروه‏ها نازل شدند، ثبت و ضبط شوند و در ميان مسلمانان گسترش يابند. علاّمه با تكيه بر اين نكته، انحراف‏ها و جعليات بسياري را كه پس از پيامبر(ص) ـ به ويژه در امر خلافت و امامت ـ پديدار گرديد، برملا ساخته است.

5. بررسي اصطلاحات؛ بر اساس ديدگاه علاّمه عسكري، نفهميدن معناي اصطلاحات باعث گرديده فهم بسياري از منابع تغيير يافته، بر ميزان جعليات و تحريف بيفزايد. ايشان با درك اين مطلب، به بررسي دقيق و عميق اصطلاحاتي كه در اين موضوع به كار مي‏آيند، پرداخته و با تلاش محققانه خود معناي حقيقي اصطلاحات: وحي، قرآن، كتاب، مصحف، سوره، آيه، جزء، حزب، تلاوت، قرائت، قرائت در اصطلاح محدّثان، جامع، حافظ، تجويد، ترتيل و نَسخ را نمايان ساخته است.

جلد دوم

علاّمه عسكري بر مبناي مباحث مقدماتي جلد نخست، جلد دوم را به نقد و بررسي روايت‏هاي مدرسه خلفا در زمينه قرآن كريم اختصاص داده است. مباحثي كه در اين جلد آمده، به اين شرح است:

1. تحريف؛ برخي دانشمندان با استناد به حديثي از پيامبر(ص) كه: «هرگونه تحريفي در امت‏هاي پيشين در اين امت نيز رخ خواهد نمود.» گفته‏اند: چون كتاب‏هاي امت‏هاي پيشين تحريف گرديده، پس قرآن نيز تحريف شده است. آنان اين مطلب بي‏اساس را به احاديثي از معصومان(ع) تقويت كرده و گفته‏هايي را نيز از صحابه ـ در وجود آيات و سور بلند و كوتاه ـ آورده‏اند. علاّمه عسكري در اين فصل با بررسي اين روايت‏ها، سستي و سخافت بسياري از آن‏ها را روشن ساخته و دليل به جودآمدن چنين باورهاي غلطي را نفهميدن معناي روايت و منظور پيامبر(ص)، امام و صحابي مي‏داند.

2. بررسي روايات «بسمله» و دلايل تاريخي به وجودآمدن آن‏ها؛

3. بررسي روايات «جمع‏آوري قرآن» و تناقض‏هاي موجود در آن؛

4. بيان اصطلاح «تجريد قرآن»؛

5. بررسي روايت‏هاي «اختلاف مصاحف»؛

6. بررسي روايت‏هاي «سبعة احرف»؛

7. بررسي و نقد چگونگي «قرائت قرّاء»؛ علاّمه در اين فصل، اشتباه‏هاي قرّاء را در تغيير آيه‏هاي قرآن برشمرده و كار آن‏ها را عقلاً تقبيح كرده است.

8. بررسي موضوع «نَسخ»؛ مؤلف در اين فصل با انكار نَسخِ آيه‏اي به آيه‏اي ديگر، نَسخْ در قرآن را به نسخ شريعت‏هاي ديگر و نسخ حكمي موقت كه داستانش در قرآن آمده، معنا كرده است.

بخش پاياني اين جلد، سرگذشت قرآن را در روزگار خلفاي سه‏گانه، دوران حكومت حضرت علي(ع) و عصر حكومت امويان و عباسيان مفصلاً شرح داده و از نقش مخرب مستشرقان در ايجاد بينش‏هاي غلط نسبت به قرآن، پرده برداشته است.

جلد سوم

علاّمه سيدمرتضي عسكري در اين جلد، به بررسي روايت‏هاي مدرسه اهل‏بيت(ع) درباره قرآن پرداخته و در اين راه كتاب فصل الخطاب حاجي نوري را كه تمام اين روايات را جمع‏آوري كرده و دستاويزي براي ضربه‏زدن به مكتب اهل‏بيت(ع) از سوي مخالفان شده، به دقت ارزيابي كرده است. هم‏چنين تهمت‏هايي را كه نويسنده كتاب الشيعة والقرآن به مكتب تشيّع روا داشته، موشكافانه بررسيده و به نقد كشانيده است. علاّمه در بررسي اين دو كتاب، نخست ويژگي‏هاي آن دو را برشمرده، سپس اشتباهاتي را كه در نُسخ مختلف منابع و مصادر اسلامي وجود دارد، بررسيده، آن گاه روش اصولي‏ها و اخباريان را در مدرسه اهل‏بيت(ع) معرفي و تاريخ تحول احاديث را نزد ايشان بيان كرده و در پايان عمل‏كرد و روش اهل‏بيت(ع)، پيروان و شاگردان ايشان را در شناسايي احاديث صحيح از سقيم شرح داده است.

سخنان و ديدگاه‏هاي دانشمندان مكتب اهل‏بيت(ع) پيرامون قرآن، در فصل ديگري از اين جلد آمده و ديدگاه و ادله حاجي نوري در كتاب فصل الخطاب هم‏چنين كتاب‏هايي كه اصل و ريشه درستي از آن‏ها در دست نيست، همانند دبستان المذاهب به دقت بررسي و نقد گرديده است.

علاّمه عسكري در تدوين اين كتاب، با بهره‏گيري از تعاليم بلند مكتب اهل‏بيت(ع) و با دلايل قاطع، علمي، منطقي و به دور از تعصب‏هاي فرقه‏گرايانه و با طراحي و ساخت ابزاري دقيق ثابت نموده كه از نظر مكتب اهل‏بيت(ع) قرآن امروزي با آن‏چه بر پيامبر(ص) نازل شده، ذره‏اي تفاوت ندارد.