نرگس پروازيايزدي والموءمنون والموءمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عنالمنكر و يقيمونالصلوة و يوءتونالزكوة و يطيعونالله و رسوله اولئك سيرحمهمالله إنالله عزيز حكيم (توبه، 71).در شماره پيشين با نگاهي گذرا به كتاب "النساءالداعيات" (بانوان در عرصه دعوت و تبليغ) نمونههايي از بانوان دستپرورده مكتب قرآن را معرفي كرديم. در اين شماره نيز با بهرهگيري از عناوين و مضامين كتاب "المرأة في موكب الدعوة" نوشته استاد مصطفي محمد الطحّان - كه در دست ترجمه به فارسي ميباشد و با كتاب قبلي در يك راستاست - برخي از مطالبي را كه موءلف در جهت بيان تبيين لزوم مشاركت اجتماعي زنان با استناد به آيات قرآني و سنت پيامبر اكرم(ص) طرح و شرح نموده است به اختصار ميآوريم.
مشاركت زنان و مردان مسلمان در سازندگي جامعه
همواره زن و مسائل او ذهن اسلامگراياني را كه دغدغه سازندگي جامعه اسلامي را دارند، مشغول گردانيده است. اينان به لحاظ ديدگاههايشان نسبت به زن به دو گروه تقسيم ميشوند: گروهي كه معتقدند زن مسلمان بايد اهتمام خود را در برابر خانهداري و شوهرداري و تربيت فرزندان و امثال آن به كار گيرد و هرگاه از او كاري خواسته شد، انجام دهد. هرگاه همسر يا يكي از فرزندانش بيمار شد، از آنان پرستاري كند. هرگاه موردتوجه و تحسين قرار گرفت سپاسگزار باشد و هرگاه نسبت به او كوتاهي صورت گرفت و قدر او را نشناختند صبر و شكيبايي كند. در مقابل اين گروه، عده ديگري از اسلامگرايان به اين موارد اكتفا نميكنند و اصرار دارند همه حقوقي را كه شريعت اسلام براي زن قائل شده است به او داده شود و زنان دوشادوش مردان در سازندگي جامعه اسلامي مشاركت مستقيم داشته باشند.اگر محققانه به سيره و سنت پيامبر اكرم(ص) بنگريم، خواهيم ديد كه پيامبر(ص) چگونه و تا چه اندازه زنان را در خانهها، كوچه و خيابان در مسير دعوت و هجرت، در جنگ و جهاد، در بيعت و سياست، در مملكتداري، در امر به معروف و نهيازمنكر در مسائل ازدواج و طلاق و در تمامي امور و زواياي جامعه مشاركت ميدادهاند و حضور زنان در جامعه نوپاي اسلامي در عهد رسول اكرم(ص) كاملاً "فعال "بوده و هرگز "منفعل" نبوده است.
مشاركت فعال بانوان مسلمان
در عهد پيامبر اكرم(ص) بانوان مسلمان در همه مراسم عبادي از قبيل نمازهاي جماعت يوميه، نماز آيات، نماز ميت و حتي در مراسم اعتكاف و مناسك حج حضور و مشاركت فعال داشتند. پيامبراكرم(ص) نهتنها خودشان مشوق حضور زنان در مساجد بودند بلكه همواره به مردان مسلمان تذكر ميدادند كه مبادا مانع حضور همسران و دخترانشان در مسجد بشوند. زيرا مسجد در آيين اسلام علاوهبر محل برگزاري نماز جماعت، بهعنوان مركز تعليم و تربيت و انواع فعاليتهاي اجتماعي و سياسي تعريف شده بود و حضور نيافتن زنان در مسجد ميتوانست به معناي ممنوعيت حضور آنان در فعاليتهاي سياسي و اجتماعي محسوب شود.
تأكيد بر حضور بانوان در عرصههاي علمي و فرهنگي
پيامبر اكرم(ص) بهويژه در عرصههاي علمي و فرهنگي بر حضور و مشاركت فعال زنان مسلمان تأكيد داشتند چنانكه يكي از احاديث مشهور نبوي خاطرنشان ميسازد كه "طلبالعلم فريضة علي كل مسلم و مسلمة" دانشطلبي براي هر مرد و زن مسلمان يك واجب شرعي است. به همين جهت، زنان مسلمان بهزودي دريافتند كه در زمينههاي علمي و فرهنگي هرگز نبايد نسبت به مردان در درجه دوم قرار بگيرند و معارف اسلام و قرآن و ديگر دانستنيهاي لازم و موءثر در زندگي خودشان را به صورت دستدوم از طريق مردان دريافت كنند. زنان مسلمان در پرتو تعليمات نظري و عملي پيامبر گرامي اسلام به خوبي دريافته بودند كه با حضور فعال در عرصههاي فرهنگي و در جامعه اسلامي ميتوانند جايگاه والايي را به خود اختصاص دهند و نهتنها در اين راستا از مردان عقب نيفتند بلكه در بسياري موارد بتوانند از مردان مسلمان سبقت بگيرند و با آنان رقابت كنند.در يكي از تابلوهاي بسيار زيبا و چشمگير سيره نبوي ملاحظه ميكنيم كه يكي از زنان مسلمان خدمت رسول خدا ميآيد و ميگويد: يا رسولالله، مردان بيشتر اوقات پيرامون شما حلقه زدهاند و به اين ترتيب، از محضر شما بيشاز ما زنان بهره ميبرند. جا دارد كه روزي را براي ما زنان تعيين كنيد تا در محضر شما به فراگيري علوم و معارف اسلام بپردازيم. آن حضرت بيدرنگ پيشنهاد وي را ميپذيرد. و زمان و مكان معيني را براي تجمع زنان مسلمان تعيين ميفرمايند و همانگونه كه معارف اسلام و قرآن را بيدريغ در اختيار مردان مسلمان قرار ميدادند در اختيار زنان مسلمان نيز قرار ميدهند. در نتيجه همين توجه و عنايت پيامبراكرم(ص) مشاهده ميكنيم كه تاريخ صدر اسلام آكنده از آثار گسترده حضور علمي و فرهنگي زنان مسلمان ميباشد.
موضوعيت داشتن مشاركت بانوان
مسئله مهمي كه عليرغم روشني و وضوح آن لازم به تذكر است اين است كه تعاليم پيامبراكرم(ص) و پيشوايان دين و همچنين تأكيدات و تصريحات قرآن كريم هرگز به اين اندازه محدود نبوده است كه مشاركت زنان را در عرصههاي مختلف جامعه اسلامي ممنوع نگردانند يا جايزبودن آن را اعلام كنند بلكه همواره تصريح و تأكيد بر اين بوده است كه مشاركت فعال زنان موضوعيت دارد و چنانكه در زمينه تحصيل علم ملاحظه كرديم و در مباحث قرآني شمارههاي پيشين صفحه بانوان مكرر به آن پرداختيم، از ديدگاه قرآن كريم، در آيين مقدس اسلام زنان همانند مردان موظف به مشاركت در همه امور جامعه اسلامي هستند. شاخصتر از همه زمينهها كه هم در قرآن و هم در احاديث اسلامي و سيره معصومينعليهمالسلام بيش از عرصههاي ديگر بر آن تأكيد شده است يكي "امر به معروف و نهي از منكر" و ديگري "بيعت" است.
امر به معروف و نهي از منكر
خداوند متعال در آيه 71 سوره توبه ميفرمايد: والموءمنون والموءمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عنالمنكر و يقيمونالصلاة و يوءتونالزكوة و يطيعونالله و رسوله. خداوند در اين آيه شريفه همان مسئوليت متقابلي را كه براي مردان مسلمان در جامعه اسلامي وجود دارد و هر مرد مسلمان از ديدگاه اسلام ولي و سرپرست ديگر مردان مسلمان شناخته ميشود عيناً براي زنان مسلمان نيز تثبيت و تبيين كرده است و از ديدگاه قرآن كريم، برادري، مودت و انواع تعاون و همكاري اجتماعي و مشاركت در امور نظامي و سياسي و تصميمگيري و ساماندهي همه امور در جامعه اسلامي براي زنان مسلمان در كنار مردان مسلمان مقرر گرديده است. بنابراين، مشاركت زنان در امر به معروف و نهيازمنكر به نوعي همه زمينههاي مشاركت اجتماعي را پوشش ميدهد. چنانكه در متن همين آيه شريفه دو مورد از مهمترين موارد آن يعني اقامه نماز و اداي زكات بهعنوان، قيد شده و با عبارت ويطيعونالله و رسوله بهطور كامل جمعبندي شده است. زيرا، بدون ترديد اطاعت خدا و رسول همگي وظايف فردي و اجتماعي مسلمانان را شامل ميگردد.امر به معروف و نهي از منكر بهعنوان وظيفهاي مشترك براي زنان و مردان مسلمان هرگز مقولهاي جدا از دعوت و تبليغ به حساب نيامده است و بانوان مسلمان به موجب عهدهدار بودن وظيفه امر به معروف و نهي از منكر از همان دوران حضور و رهبري مستقيم حضرت رسول اكرم(ص) خود را موظف به دعوت و تبليغ نيز ميدانستهاند پژوهندگان و محققان در لابهلاي صفحات تاريخ صدر اسلام گزارشهاي فرواني از مشاركت فعال و موءثر بانوان مسلمان در عرصه دعوت و تبليغ خواهند يافت.
مشاركت سياسي - اجتماعي بانوان مسلمان
"بيعت" در اسلام مظهر مشاركت جدي و فعال مسلمانان در حكومت اسلامي، جنگ و صلح، تصميمگيري در مسائل داخلي و روابط خارجي جوامع اسلامي و بهطور كلي تمامي امور و شئون جامعه اسلامي تعريف شده است و بيعت - با چنين تعريفي - هرگز به مردان مسلمان اختصاص نداشته است.خداوند متعال در آيه 12 سوره ممتحنه، پيامبر اكرم(ص) را موظف ميگرداند كه با زنان مسلمان همانند مردان مسلمان بيعت كنند و از آنان تعهد بگيرند تا در جهت احياي ارزشهاي اسلامي و مبارزه با ضدارزشهاي جاهليت در كنار مردان مسلمان مشاركت همهجانبه و تأثيرگذار داشته باشند: يا ايهاالنبي اذا جاءك الموءمنات يبايعنك علي أنلايشركن بالله شيئا ولايسرقن ولايزنين ولايقتلن اولادهن ولايأتين ببهتان يفترينه بين أيديهن و أرجلهن ولايعصينك فيمعروف فبايعهن واستغفرلهنالله إنالله غفور رحيم: «اي پيامبر! هنگاميكه زنان موءمن پيش تو بيايند و بخواهند با تو بيعت كنند و پيمان بندند بر اينكه چيزي را شريك خدا نسازند و دزدي نكنند و مرتكب زنا نشوند و فرزندانشان را نكشند و به دروغ فرزندي را به خود و شوهر خود نسبت ندهند كه زاده ايشان نيست و در كار نيك از تو نافرماني نكنند. با ايشان بيعت كن و پيمان ببند و برايشان از خدا آمرزش بخواه، مسلماً خدا آمرزگار و مهربان است».يكي از نمودهاي عيني اين اصل مسلم در شريعت اسلام شركت فعال زنان در حوزههاي رأيگيري و شركت آنان در انتخابات مختلف در جمهوري اسلامي است. همچنين حضور نمايندگان زن در مجلس شوراي اسلامي و ديگر شوراهاي مردمي و نهادهاي انقلابي و سازمانهاي دولتي، از ديگر مظاهر آن به حساب ميآيد. لازمه تحقق حضور هرچه بيشتر و فعال بانوان مسلمان در عرصههاي مختلف جامعه اسلامي، افزايش روزافزون بانوان فرهيخته و انديشمند و گسترش افق ديد و نگرش آنان خواهد بود.صفحه بانوان گلستان قرآن همچنان مانند گذشته از مطالب و نوشتهها و مقالات و رهيافتها و تذكرات سودمند شما خوانندگان گرامي استقبال ميكند و پيوسته ترجيح ما بر اين است كه حتيالامكان مندرجات اين صفحه هرچه بيشتر و هرچه مستقيمتر با نوشتهها و گفتههاي شما آراسته گردد. مشتاقانه در انتظار دريافت نامهها و مطالب شما هستيم.
لطفا منتظر باشید ...
