حسين سراي پارسي گوي

نگاهي گذرا به زندگاني عمان ساماني

سيد محمد رضا آقاميري

بسم الله الرحمن الرحيم

گرچه سخن از مرثيه سرايي ، در گوي چون عمان، با قلم شکسته و خشکيده چون مني حقير و نالايق در شان و منزلت آن بزرگ نيست، اما، چه کنم که ياد جلالت او با دل جسارت من چنان کرده که برآن شدم تا در وصف او چند کلمه اي بنويسم، گرچه انديشه را، راهي نيست تا مقام بلند او را بنماياند چرا که سخن از عشق فراتر از انديشه است ، اما باشد تا اين حبه در دهان مور تحفه اي باشد مقبول، به بارگاه سرور شهيدان کربلا عليه آلاف التحيه و الثنا، چرا که عمان سامانى نبود، حسينى بود.

ميرزا نور الله عمان ساماني ملقب به تاج الشعرا از شاعران صاحب نام و پر آوازه سالهاي 1258 تا 1322 قمري است ، نياکان او همه از درر سرايان، پارسي گوي و آذري سراي اعصار خود بوده اند، پدرش مرحوم ميرزا عبدلله متخلص به ذره مولف کتاب جامع الانساب و جدش ميرزا عبدالواهاب ساماني متخلص به قطره و عمويش ميرزا لطف لله متخلص به دريا همگي از شاعران عهد ناصري بوده که در دانش هاي ديگر هم دستي داشته اند اما آوازده هيچيک از آنان چون عمان نمي باشد.

در بعضي از گعده هاي دوستانه که هر از گاهي چند اشعار و سروده هاي عمان گوش را نوازش مي داد آنکه مد نظر بود لطافت و حسن و دلنوازي سروده هاي او بود که مورد تحسين آشنا و ناآشنا مي گرديد چرا که جمالي در کمال اشعارش هويدا بود که گاه و بيگاه ناخواسته زبان به زمزمه اشعارش گشوده مي شد.

جالب است بدانيد در محفلي که به ياد او در سالهاي سال قبل توسط انجمن دوستداران ادب شکل يافته بود، مقرر شد لقب تاج الشعراي عمان را به بهترين سراينده محفل بدهند سروده ها را آوردند، داوران به داوري نشستند و همگي متفق عليه سروده اي را برگزيدند و لاجرم ديدند سروده برتر سروده کسي نيست جز محيط ساماني فرزند عمان تولد يافته به سال 1290 قمري و درگذشته سنه 1355.

نقل است که جنازه عمان را در مسجد جامع سامان به خاک سپردند و بعدها به نجف اشرف و غري شريف به دار الاسلام انتقال دادند.

اما سامان مرکز بخش لار يکي از چهار محال بختياري است که سه محل ديگر عبارتند از کيار و گندمان و ميزدج اين چهار محل سابقا جزء استان دهم(اصفهان) بوده، اما بعدا به عنوان استاني مستقل به مرکزيت شهرکرد در آمده است و خوب است بدانيد اهالي سامان به لهجه آذري هم سخن مي گويند علي هذا شاعران آن ديار به لهجه آذري هم شعر مي سرايند.

اما گنچينه الاسرا شاه کار نامه عمان:

آورده اند که مرحوم صغير اصفهاني چون به ديوان عمان نظاره کرد و در اشعار او خوب نگريست، مانع آن شد تا آن ديوان به زيور طبع آراسته شود چرا که بيم آن داشت که چاپ آن اثر از شان والاي ادبي او در گنجينه الاسرار بکاهد و اين نمايانگر اين حقيقت است که عمان در سرودن گنجينه الاسرار از عنايات حضرت اباعبدلله الحسين عليه السلام بهره مند بوده است و به روايت استاد محمد علي مجاهدي ديوان خطي او در خانواده محترم ثقفي اصفهاني نگهداري مي شود و همچنين اشعار و سروده هاي متفاوتي از او در اين سو و آن سو کتابت شده که نه در گنجينه الاسرار است و نه در ديوان شعر او چون قصيده انجمنيه و قصيده لاميه در مدح مولي الموالي علي عالي سلام الله عليه که در زمان خود زبانزد مردمان بوده است.

و آورده اند که معراج نامه و مخزن الدرر هم از آثار عمان است.

باز برگرديم به اين مثنوي جاودان که اوج ادب و عرفان ولايي است تا ببينيم چگونه عشق و معرفت در رقص قلم نمايانگر شده است.

چون به ديباچه گنجينه ي اسرار او بنگري در اشارت هاي او دنيايي بس شگفت دريابي، در آنجا که گويد معشوق مطلقي را حمد و ستايش سزاست جل جلاله که تمام موجودات عاشق مقيد اويند، همه، راه اوست، که مي پويند و وصل اوست که مي جويند و حمد اوست که مي گويند و ان من شي الا يسح بحمده .

سبحان الله! دراز دستي اين کوته آستينان بين! عقل ناقص را چه مايه، که از اين مطلب سخن گويد، وهم عاجز را چه پايه که در تمناي اين، مقصد پويد؟ دانايان اين نشاه همه با حيرت ناداني خفتند بلکه آنانکه لولاک شنيدندي جز، ماعرفناک 1 نگفتند. سبحانک لا نحصي ثناء عليک، انت کما اثنيت علي نفسک و فوق ما يقول القائلون2.

مرحوم استاد حبيب الله فضائلي رحمت الله عليه در وصف گنجينه الاسرار آورده است اين کتاب بحق کنز الاسرار يا چنانچه خود سراينده ناميده گنجينه الاسرار است، اسراري از ظهور عشق و جمال، اسراري از راز و نياز عاشق و جذبه هاي معشوق، اسراري از سير و سلوک و حالات وجد و شوق، اسراري از سوز وگداز و هجران و وصل.

و ذوق را در صحنه اي پر از صفا و صفوت مي نگريم که از خاطري پاک بين و پر ارادت صافي نسبت بمقام ولايـت تراوش نموده است و اينهمه در قالب اشعار از ذهني دور از خار و خاشاک اختلاف، و ضميري آئينه آسا، تهي از گرد و خاک نفاق، سر زده است.

از گفته او پيداست که سراينده با کمال صداقت و خلوص سالک طريقت تصوف و عرفان است که هم خود باور داشته و هم در گفتار و کردار خود بروز و ظهور داده است، لذا همه اشعارش در مذاق اهل ادب و ذوق، شيرين، و لآلي آبدارش در نظر صافي مذاقان دلنشين است بحدي که در شهر بند سخن آرائي، آئينه دار، و در ميدان طبع آزمايي يکه سوار است، و کسي از شعرا بر اين روش که خاص او ست سخن نرانده و پايه نکته سنجي را بدو نرسانده است، انصاف را که در بعض اشعارش سحر بيان و اعجاب همگنان است.

شخصيتي چون حضرت حسين عليه السلام را با خصوصيات مراتب صوري و مجموعه حالات معنوي و مقامات عالي الهي و نبوغ و محوريت اجتماعي آن حضرت، در ذهن خود بياوريد و آنگاه جواني چون علي اکبر را که خلقا و خلقا آئينه تمام نماي پيغمبر عظيم الشان اسلام بوده با تمام آراستگي و شايستگي به آن اضافه کنيد و آنگاه روانه ميدان خونش نماييد، آيآ اين حالات و

تا آنجا که گويد:

و پاسخش را از زبا ن امام چنين مي آورد:

تا اينکه مي گويد:

همچنين حالات و واردات دروني خواهر و برادري همچون حسين و زينب را در چنان موقعيتي بنگريد تا چگونه مجسم ساخته است.

تا آنجا که مي گويد:

تا بدانجا که مي آورد:

تا آنجا که مي سرايد:

تا به اينجا سخن را مي رساند که:

و نيز مي گويد:

هم در وصف حضرت زينب مي گويد:

گاه در بيان اهميت کار شهدا و مقامات و پاداش آنان داد سخن مي دهد و با چند شعر چندين آيه قرآني و حديث را بطور موجز بيانگري مي کند.

كلام مرحوم استاد فضايلى (ره) پايان يافت اما هنز به ياد فضايل صاحب فضيلت عمان سامانى نرسيده ايم ونمى دانيم از خودش بگوييم يا از گنجينه اسرارش ، از سياستش سخن برانيم يا از معرفتش ، به هر حال زبان ما الكن ودست ما كوناه است فقط بهانه اى بود تا نمى از يم فضايلش بر گيريم وغنچه اى از بهارستان عرفاتش برچينيم.

يادشان گرامي و نامشان جاودان

1 - آنانکه لولاک شنيدندي اشاره به حديث لولاک لما خلقت الافلاک است

2 - پاک و منزهي از آنکه در ثناي من بگنجي ، تو هماني که خود را ستودي وبرتر از آنچه گويندگان گوين