دو جبهه حق و باطل در كربلا - دو جبهه حق و باطل در کربلا نسخه متنی

دو جبهه حق و باطل در كربلا

على اصغر الهامى‏نيا

على اصغر الهامى‏نيا

داستان كربلا نمايشگاهى است كه از يك سو بيان‏گر عظمت، شجاعت و حق‏خواهى و حق‏پرستى و تمام فضائل و مكارم انسانى است كه در سرور شهيدان و ياران فداكار وى تبلور يافته و در سخت‏ترين شرايط از آن روى‏گردانى نشده است و از سوى ديگر مبين دنائت، سنگدلى و خونخوارى امويان و سپاهيان يزيد كه حاكى از آلودگى‏هاى روحى و اخلاقى آنان و نشان دهنده عاقبت باطل‏گرايى و بى ايمانى است.

در اين مقاله از ميان فضائل بى‏شمار، غيرت و حماسه، ژرف انديشى، عرفان، پرستش و نيايش و جانبازى در حق‏پويان از يك سو، و پستى و زبونى، چند چهره‏گى، حرام‏خوارى، فساد و فحشاء، بى حرمتى به مقدسات، پرخاشگرى و بحران هويت از جمله رذائل جبهه باطل شمرده شده است كه در صحنه عاشورا به ظهور رسيده‏اند.

تهذيب و تزكيه اخلاقى انسانها از رذايل و آراستن ايشان به فضايل اخلاقى از اصول شرايع آسمانى و اهداف غايى انبياى الهى عليهم السلام به شمار مى‏رود و قرآن مجيد نيز در چندين مورد از چنين رسالتى براى پيامبر اسلام(ص) ياد مى‏كند؛ از جمله مى‏فرمايد:

«هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى اْلاُمّيينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ اِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفى ضَلالٍ مُبينٍ؛1 او كسى است كه در ميان جمعيت درس‏نخوانده، رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنان مى‏خواند و آنان را تزكيه مى‏كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت مى‏آموزد هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.»

رسول گرامى اسلام، خود نيز در اين باره مى‏فرمايد:

«إنِّما بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَكارِمَ الاَْخْلاقِ؛2 همانا برانگيخته شدم تا مكرمتهاى اخلاقى را تكميل كنم.»

متّصف بودن انبياى گرامى و پيروان راستين آنان به صفات ارزشمند اخلاقى نيز بيانگر اين حقيقت است كه بندگان مؤمن خدا همواره كوشيده‏اند كه در پرتو اعتقادات صحيح و اعمال صالح، از ويژگيهاى بارز اخلاقى نيز برخوردار باشند و درون و بيرون خويش را از آلوده شدن به رذايل اخلاقى منزه دارند.

اهميت چنين اتصافى آنگاه دو چندان مى‏گردد كه به اين موضوع توجه كنيم كه چندين مفهوم اخلاقى در شمار اسما و صفات حسناى الهى قرار دارد مانند؛ حليم، صبّار، شكور، غنىّ، رؤوف، رحيم، غافر، كريم و ...

از سوى ديگر، كافران، منافقان و كسانى كه جبهه مخالف دين و دينداران را تشكيل مى‏دهند، نوعا از فضايل اخلاقى، عارى و بيشتر به رذايل تمايل دارند. برخى از اوصافى كه قرآن مجيد براى اين عده ياد مى‏كند عبارت است از؛ دروغ، كشتن بى‏گناهان، بخل، فساد و فحشا، پيمان‏شكنى، حرام‏خوارى، ستمكارى، فخرفروشى، دنياپرستى، ياوه‏گويى، سوگند دروغ، تجاوز و ...

طرفداران حق، همواره بر سه مؤلفه مهم اعتقاد صحيح، عمل صالح و اخلاق نيكو ملتزم هستند و در هيچ شرايطى نسبت به آنها اهمال نمى‏ورزند و در برابر، باطل‏گرايان، افزون بر اعتقاد فاسد و اعمال زشت، همواره از آلودگى‏هاى روحى و اخلاقى رنج مى‏بردند و از فضايل انسانى كمترين بهره را داشتند و طرفين درگير در حادثه عاشورا نيز از اين قانون مستثنا نيستند كه در اين فرصت به بيان ويژگى‏هاى حق‏جويان جبهه حسينى(ع) و ياوه‏پويان جبهه اموى مى‏پردازيم.

الف. ويژگى‏هاى حق‏پويان

اين بخش را با سخن مردى از تبار عاشوراييان ـ شهيد مطهرى(ره) ـ آغاز مى‏كنيم كه فرمود:

«داستان كربلا ... يك داستان دو صفحه‏اى است كه از نظر آن صفحه ديگر بيشتر قابل مطالعه است. از نظر آن صفحه، جنبه مثبت دارد، صورت فعّالى دارد، نمايشگاهى است از عظمت و علوّ بشريت، از رفعت بشريت، نمايشگاه معالى و مكارم انسانيت است، سراسر حماسه است، عظمت و شجاعت و حق‏خواهى و حق‏پرستى در آن موج مى‏زند. از اين نظر، ديگر قهرمان داستان ما پسر معاويه و پسر زياد و پسر سعد و ديگران نيستند. از اين نظر قهرمان داستان، پسران على(ع) هستند. حسين بن‏على(ع) است، عباس بن‏على است، دختر على، زينب است، يك عده از مردان فداكار درجه اولى هستند كه خود حسين(ع) كه حاضر نيست يك كلمه مبالغه و گزاف در سخنش باشد، آنها را ستايش مى‏كند.»3

آنچه در اين راستا شمار مى‏شود، قطره‏اى از دريا و نمونه‏اى از بى‏شمار فضايلى است كه در سرور شهيدان و ياران فداكار او تبلور يافته است و برشمردن همه خوبى‏هاى آن پاكان كم‏نظير به ويژه سيدالشهدا(ع)، آرزويى است دست‏نايافتنى كه تنها از عهده معصوم برمى‏آيد.

قدس سره

در دوران حكومت بنى‏اميه ـ كه سايه شوم ارعاب و اختناق و ترور و وحشت بر همه سرزمينهاى اسلامى سايه افكنده بود و نفس هر نفس‏كشى به راحتى قطع مى‏شد، اظهار مخالفت و گفتن «نه» به حاكمان سنگدل و خونخوار اموى، زهره شير مى‏طلبيد و تاريخ، چنين روحيه و شجاعت را جز در حسين بن‏على(ع)، سراغ ندارد. اين حميّت و غيرت حسينى بود كه در برابر قدرت شيطانى بنى‏اميه به فرياد بدل شد و لرزه بر كاخ سبز دمشق انداخت و اسوه جاويد و حماسه‏سازى را رقم زد. به گفته ابن‏ابى‏الحديد:

«سَيّدُ اَهْلِ اْلاِباءِ الَّذى عَلَّمَ النّاسَ الْحَمِيَّةَ وَ الْمَوْتَ تَحْتَ ظِلالِ السُّيوُفِ اخْتِيارا لَهُ عَلَى الدَّنِيَّةِ، اَبُوعَبْدِاللّه‏ِ الْحُسَيْنُ بْنُ‏عَلِّىِ بْنِ‏اَبىطالِبٍ عَلَيْهِ السَّلامُ؛ عُرِضَ عَلَيْهِ الاَْمانُ وَ اَصْحابِهِ فَاَنِف مِنَ الذُّلِّ وَ خافَ مِنْ اِبْنِ زِيادٍ اَنْ يَنالَهُ بِنَوْعٍ مِنَ الْهَوانِ اِنْ لَمْ يَقْتُلْهُ فَاخْتارَ الْمَوْتَ عَلى ذلِكَ؛4 سرور غيرت‏ورزان عالم، كه به مردم حميت و مرگ اختيارى زير سايه‏هاى شمشيرها را آموخت حضرت ابوعبداللّه‏ حسين بن‏على(ع) است كه به آن جناب و يارانش، امان عرضه شد ولى او تن به خوارى نداد و بيم آن داشت كه پسر زياد گرچه او را نكشد ولى به زبونى بِكشد، پس مرگ با عزت را بر چنين زندگى‏اى ترجيح داد.»

شهيد مطهرى(ره) از حماسه حسينى با عنوان «مطلق و مقدس» ياد مى‏كند؛ به اين معنا كه اين حماسه قومى و ملّى نيست بلكه انسانى و جهانى و جاويد است و زمين و زمان را درمى‏نوردد و به همه انسانها مى‏آموزد كه هرگاه حاكمى چون يزيد بر اريكه قدرت قرار گرفت و عزت و كرامت انسانى و مقدسات را به بازى گرفت بايد در برابر او ايستاد و به هر قيمتى مبارزه كرد و حاكمان ستمگر را از ستمگرى باز داشت و چنين اقدامى در راه خدا و احياى انسانيت و هماهنگ با ناموس آفرينش است و به همين دليل نيز مقدس و آرمانى است و هيچ گونه سود مادى و انگيزه شخصى در آن دخيل نيست، بلكه براى رهايى بندگان خدا و برقرارى خواست خدا مبنى بر آزادى معنوى و تأمين امنيت در جامعه توحيدى است؛ وقتى هدف، چنين آرمانى و مقدس شد؛ بايد اقدام كرد و فرياد برآورد:

اِذا ما نَوى حَقّا وَ جَاهَدَ مُسْلِما».5 «سَاَمْضى وَ ما بِالْمَوْتِ عارٌ عَلَى الْفَتى

اصحاب امام نيز، جملگى از چنين روحيه‏اى برخوردار بودند و يا آن را كسب كردند چنانكه وقتى امام در راه كوفه، با زهير بن‏قين ملاقات مى‏كند و او را به شركت در نهضت دعوت مى‏نمايد، دعوت امام را مى‏پذيرد و تا آخرين قطره خون خود پاى آن مى‏ايستد. در روز تاسوعا گفتگويى ميان غررة بن‏قيس ـ از لشكر يزيد ـ و زهير اتفاق افتاد؛ غرره به زهير گفت:

«اى زهير تا آنجا كه من سراغ‏دارم، تو از شيعيان اهل بيت نبودى، تو فردى عثمانى بودى!»

زهير در پاسخ او گفت:

«اينك نمى‏بينى كه به آنان پيوسته‏ام؟ من با اينكه براى امام حسين(ع) نامه ننوشته‏ام و فرستاده‏اى را به سويش نفرستاده‏ام، ولى در راه كه به چهره او نظر كردم، به ياد رسول خدا(ص) و مقام او افتادم و تشخيص دادم كه بايد در حزب او قرار گيرم و يارى‏اش نمايم و جانم را فدايش كنم چرا كه شما حق خدا و پيامبرش را پايمال كرده‏ايد.»6

شب عاشورا اوج نمايش روحيه حماسى ياران امام است، آن‏چنان كه به تعبير شهيد مطهرى؛ چنين روحيه‏اى فرشتگان را از گفتن جمله «اَتَجْعَلُ فيها مَنْ يُفْسِدُ فيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ»7 شرمنده كردند! در شب عاشورا امام اصحاب خود را آزاد گذاشت و فرمود:

«هر كسى دوست دارد در تاريكى شب، راه خود را پيش گيرد و به شهر و ديار خويش باز گردد، چرا كه اين لشكر در طلب من گرد آمده‏اند و اگر به من دسترسى بيابند، با ديگرانشان كارى نيست.»8

پس از اداى اين سخنان، شور و ولوله‏اى در ميان ياران امام برپا شد، به ناچار گروهى يا فردى برخاستند و به امام خويش چنين پاسخ دادند؛

بنى‏هاشم جملگى ابراز داشتند: آيا ما چنين كنيم تا پس از تو زنده بمانيم، خدا نيارد چنين روزى را.

بنى‏عقيل گفتند: به خدا سوگند چنين ننگى را به گردن نخواهيم گرفت، بلكه جان و مال و همه كسانمان را نثارت مى‏كنيم، همراهت مى‏جنگيم تا به جايگاه ابدى خويش درآييم، زندگى بعد از شما ننگين است.

مسلم بن‏عوسجه: آيا ممكن است ما دست از يارى شما برداريم؟ آنگاه به خدا چه پاسخى خواهيم داد؟ به خدا سوگند دست از همراهى‏ات نمى‏كشم تا نيزه‏ام را در سينه‏هاى دشمنانت خرد كنم و آن قدر شمشير بزنم كه از تيغه‏اش چيزى باقى نماند، پس از آن نيز با سنگ و چنگ و دندان از شما حمايت مى‏كنم تا كشته شوم.

سعد بن‏عبداللّه‏ حنفى: به خدا سوگند تو را تنها نخواهيم گذاشت تا خدا ببيند كه ما حرمت پيامبر(ص) را در غيبتش حفظ كرده‏ايم، به پروردگار قسم، اگر بدانم كه هفتاد مرتبه كشته يا سوخته مى‏شوم و زنده مى‏گردم باز تو را تنها نخواهم گذاشت، اينكه يك بار كشته شدن است و كرامتى است كه پايان ندارد.

زهير بن‏قين نيز اظهار داشت: من نيز به خدا سوگند، مايلم هزار بار در دفاع از شما و اهل بيتت كشته گردم و ... ديگر اصحاب نيز سخنانى اين گونه ادا كردند9 كه نشان‏دهنده روحيه عالى و حماسى آن مردان حق‏طلب و مبارز است و در روز عاشورا نشان دادند كه به آنچه گفته‏اند ايمان دارند و آنان در ايمان و اعتقاد خود راستين و راسخ‏اند و حاضرند در ركاب امام زمانشان، دست به هر كارى بزنند و براى رسيدن به هدف مقدسشان همه هستى خود را فدا كنند.

رضي الله عنه

بينش ژرف و گرايش صادقانه، خصلت ديگر حماسه‏آفرينان كربلا بود؛ آنان به نيكى مى‏دانستند چه مى‏خواهند، چه مى‏كنند، در چه راهى گام نهاده‏اند و با چه كسانى سر ستيز دارند، ايشان بيشتر نسل دوم اسلام بودند كه پيام خدا را در دل نشانده بودند و بسان مجاهدان زمان پيامبر(ص) با توصيف امير مؤمنان صلوات اللّه‏ عليه؛

«حَمَلُوا بَصائِرَهُمْ عَلى اَسْيافِهِمْ؛10

بينش ژرف خويش را بر تيغه شمشيرهايشان حمل مى‏كردند.»

آنان جملگى چنان بودند كه سيدالشهدا(ع) فرمود:

«اَلا تَرَوْنَ اَنَّ الْحَقَّ لا يُعْمَلُ بِهِ وَ اَنَّ الْباطِلَ لا يُنْتَهى عَنْهُ لِيَرْغَبِ الْمُؤمِنُ فى لِقاءِ اللّه‏ِ مُحِقّا فَاِنّى لااَرى الْمَوْتَ اِلاّ سَعادَةً وَ لاَ الْحَياةَ مَعَ الظّالِمينَ اِلاّ بَرَما؛11 آيا نمى‏بينيد كه به «حق» عمل نمى‏شود و كسى از «باطل» جلوگيرى نمى‏كند؟ حقيقتا مؤمن بايد به ديدار خدا مشتاق باشد. من، مرگ را جز سعادت و زندگى با ستمگران را جز خسران نمى‏بينم.»

آنان به خوبى مى‏ديدند كه اگر حكومت اموى پرچمدار اسلام باشد و نسل دوم و سوم مسلمانان از داخل و نامسلمانان از خارج، اسلام را از زبان و اعمال امويان فرا گيرند، به تعبير امام حسين(ع) فاتحه اسلام خوانده خواهد شد.12 و اگر دست به اقدام نزنند اصل اسلام چون فرعش بر باد خواهد رفت، حقايق و معارف آن، واژگونه خواهد شد، قرآنى كه در جنگ صفين با تزوير معاويه بر نيزه رفته بود با نيرنگ و ابلهى يزيد به محاق خواهد رفت و يا بسان كتابهاى آسمانى پيشين تحريف خواهد شد و در نهايت، نه از تاك نشان مانَد و نه از تاكنشان ... اين بود كه با تيزبينى و فراست دريافتند كه بايد كارى كرد كارستان تا چنين اتفاق شومى رخ ندهد.

هر يك از اصحاب امام، ستاره درخشانى بودند كه در ظلمت عصر اموى درخشيدند و حقانيت ايمان و اعتقاد خويش را به منصه ظهور رساندند؛

وقتى خبر خروج امام(ع) به بصره رسيد، شيعيان در منزل بانويى به نام ماريه دختر سعد اجتماع كردند و در اين باره به گفتگو پرداختند. در آن ميان يزيد بن‏نبيط برخاست و اعلام داشت، من اينك به سوى حسين(ع) خواهم شتافت و از پسران دهگانه او دو نفر همراه پدر شدند، به او گفتند، ابن‏زياد راهها را بسته و بر آنها مأمور گمارده است. اظهار داشت من تصميم جدى گرفته‏ام كه امام را همراهى كنم، هر چه بادا باد! سپس با صلابت و قاطعيت از بصره خارج شد و با چالاكى خود را به امام رساند و همراه دو فرزندش در رديف شهداى كربلا قرار گرفت.13

مسلم بن‏عقيل پس از تلاش فراوان و جنگ با نيروهاى ابن‏زياد، وقتى با او روبه‏رو شد، سياست شيطانى حكومت اموى را چنين تشريح كرد؛

«شما ضد ارزشها را ظاهر و ارزشها را دفن كرده‏ايد، بدون رضايت مردم بر آنان حكومت مى‏كنيد و بر خلاف دستور خدا بر آنان فرمان مى‏رانيد، بسان كسرى و قيصر رفتار مى‏كنيد ولى ما به ميدان آمده‏ايم تا مردم را به احياى ارزشها بخوانيم و از ضد ارزشها دور كنيم و ايشان را به فرمان كتاب خدا و سنت پيامبر فرا خوانيم.»14

حنظلة بن‏اسعد شبامى، در روز عاشورا خود را سپر تيرها و نيزه‏هايى كرد كه به سوى امام پرتاب مى‏شد و با صداى بلند آيات 30 ـ 33 سوره غافر را تلاوت كرد15 و گفت: «مردم! حسين را نكشيد كه خدا بر شما عذاب خواهد كرد.» امام(ع) نيز او را دعا كرد و فرمود: «اينان چون سخن حق تو را نمى‏پذيرند، سزاوار عذاب الهى خواهند شد.» حنظله در ميان چكاچك شمشيرها و برق نيزه‏ها شجاعانه از امام دفاع مى‏كرد و همچنان در شوق لقاى معشوق واقعى بود و گويا منتظر اجازه امام و اذن ورود بود، از اين‏رو خطاب به سيدالشهدا عرض كرد: «آيا ما به سوى پروردگارمان نمى‏رويم و به خيل يارانمان نمى‏پيونديم؟» امام پاسخ داد: «چرا! برو به سوى كسى كه از دنيا و آنچه در آن است برايت بهتر است.» و ... پس از لحظاتى حنظله به فوز شهادت نايل شد.16

حضرت على‏اكبر(ع) نيز وقتى در نزديكى كربلا، كلمه استرجاع را از پدر مى‏شنود و امام مى‏فرمايد: «هاتف غيبى خبر داد كه مرگ در كمين شماست تا به سوى بهشت روانتان سازد»، از پدر مى‏پرسد: مگر ما برحق نيستيم؟! امام فرمود: «به خدايى كه بازگشت همه به سوى اوست ما برحقيم». على‏اكبر گفت: «اى پدرجان! پس باكى از مرگ نيست!»17

حضرت قاسم نيز ـ كه در عاشورا سيزده ساله است ـ در پاسخ پرسش امام كه از او پرسيد: «مرگ در نظر تو چگونه است؟» پاسخ داد: «اَحْلى مِنَ الْعَسَلِ»؛ مرگ از عسل نيز شيرين‏تر است!18

عليه‏السلام

بوعلى‏سينا(ره) در تعريف عرفان فرموده است:

«توجه مستمر درونى و انصراف فكرى به طرف قدس جبروت به منظور تابش نور حق، عرفان است.»19

رسيدن به چنين حالتى، آرزوى همه سالكان راه حق است، همت عالى آنان اين است كه همه حجابهاى ظلمانى و نورانى عالم ملك و ملكوت را پشت سر نهند و با چشم دل خويش، بدون واسطه، رخ زيباى يار را ببينند و خود را فداى او كنند؛

در مناجات شعبانيه، كه نوعا زمزمه همه امامان بوده است، آمده است:

«اِلهى وَ اَلْحِقْنى بِنُورِ عِزِّكَ الاَْبْهَجِ فَاَكُونَ لَكَ عارِفا وَ عَنْ سِواكَ مُنْحَرِفا وَ مِنْكَ خائِفا مُراقِبا يا ذَااْلجَلالِ وَ الاِْكْرامِ؛20 معبودا، مرا به نور گرانقدر خويش رسان تا نسبت به تو عارف گردم و از جز تو رخ برتابم و از تو ترسم و فرمانت برم، اى دارنده جلالت و كرامت.»

اين حالت عالى روحى در اثر تقواى الهى، پرهيز از گناهان و انجام وظايف و پيشرفت در سير و سلوك اخلاقى پديد مى‏آيد چنانكه سالار شهيدان در دعاى عرفه از خدا چنين مى‏خواهد؛

«اَللّهُمَّ اجْعَلْنى اَخْشاكَ كَاَنّى اَراكَ؛21 خدايا مرا در مرتبه‏اى از خوف از خودت قرار ده كه گويا تو را مى‏بينم.»

آن امام همام و ياران او آن قدر خود را به خدا نزديك مى‏ديدند كه از همه هستى خويش گذشتند و هر گونه سختى و تلخى را به جان خريدند و هر چه در راه جانبازى و جهاد جلوتر مى‏رفتند، آثار شيرين اين حالت عرفانى بر ايشان بيشتر جلوه‏گر مى‏شد. در شب عاشورا پس از سخنان امام و اعلام وفادارى اصحاب، امام آنان را دعا كرد، سپس؛

«كَشَفَ عَنْ اَبْصارِهِمْ فَرَأَوْا ما حَباهُمُ اللّه‏ُ مِنْ نَعيمِ الْجِنانِ وَ عَرَّفَهُمْ مَنازِلَهُمْ فيها؛22 پرده از چشمانشان برداشت و آنان نعمتهاى بهشتى را ـ كه خدا عطايشان كرده بود ـ ديدند و جايگاه خويش را شناختند.»

همچنين پس از نماز ظهر عاشورا به آنان فرمود:

«يا كِرامُ هذِهِ الْجَنَّةُ فُتِحَتْ اَبْوابُها وَ اتَّصَلَتْ اَنْهارُها وَ انْبَعَتْ ثِمارُها وَ هَذا رَسُولُ اللّه‏ِ وَ الشُّهَداءُ الَّذينَ قُتِلوُا فى سَبيلِ اللّه‏ِ يَتَوَقَّعُونَ قُدُومَكُمْ وَ يَتَباشَروُنَ بِكُمْ فَحاموُا عَنْ دينِ اللّه‏ِ وَ دينِ نَبيّهِ وَ ذُبُّوا عَنْ حَرَمِ الرَّسُولِ؛23 اى بزرگواران! اين بهشت است كه دروازه‏هايش به رويتان گشوده شده و رودهايش به هم پيوسته و ميوه‏هايش شيرين گشته است و اين، رسول خدا(ص) و شهدايى كه در راه خدا كشته شده‏اند هستند كه منتظر ورود شما هستند تا خوش‏آمدتان گويند، بنابراين از دين خدا و پيامبرش دفاع كنيد و از ناموس پيامبر پاسدارى نماييد.»

حماسه‏سازان عارف كربلا آنچه را كه ديگران در آينه نمى‏ديدند، در خشت خام مى‏ديدند و بصيرت و عرفانشان پرده‏هاى زمين و زمان را درنورديده بود و بر بام دنيا گام نهاده بودند و چنين مقام ارجمندى را در پرتو همراهى با حضرت اباعبداللّه‏(ع) به دست آورده بودند:

زهير بن‏قين آن‏گاه كه آهنگ ميدان كرد، دست بر دوش امام نهاد و گفت؛

«اينك راه خويش را به نيكى يافته‏ام و عارفانه قدم به ميدان مى‏نهم و يقين دارم كه به ملاقات نياكان بى‏نظير تو ـ يعنى پيامبر و على و حسن و جعفر طيار و حمزه عليهم‏السلام ـ مى‏شتابم.»24

حضرت على‏اكبر(ع) نيز يك بار از ميدان برگشت و در ظاهر از امام(ع) طلب آب نمود ولى در واقع آب حيات مى‏طلبيد، امام(ع) به او فرمود:

«پسرم، به ميدان باز گرد كه پس از اندكى جنگيدن، جدت ـ محمد صلى‏اللّه‏ عليه و آله ـ را ملاقات خواهى كرد و او چنان تو را سيراب خواهد كرد كه پس از آن، هرگز تشنه نخواهى شد!»

پس از سخنان امام(ع) آن مجاهد عارف به صف دشمن زد و حماسه آفريد، در آن ميان منقذ بن‏عروه، او را هدف قرار داد و بر زمين افكند، على‏اكبر در ميان خاك و خون، فرياد برآورد:

«پدر عزيزم، درود بر تو، اين، جدم پيامبر است كه بر تو سلام مى‏فرستد و پيام مى‏دهد كه هر چه زودتر به سوى ما بشتاب!»25

راستى در عرفانگاه كربلا چه رخ داده است كه پدر از پسر، پسر از پدر، برادر از برادر و خواهر از برادر به سادگى دل مى‏كند و خود را تسليم امواج بلا مى‏نمايد؟ جز اينكه جملگى تصميم گرفته‏اند از آوردگاه نينوا به بارگاه «دَنى فَتَدلّى» پر بكشند و با زبان حال و قال بگويند؛

وَ اَيْتَمْتُ الْعَيالَ لِكَنى اراكا تَرَكْتُ الْخَلقَ طُرّا فى رِضاكا

لَما حَنَّ الْفُؤادُ اِلى سِواكا؟26 فَلَوْ قَطَّعْتَنى اِرْبا فَاِربا

همه عاشوراييان در واقع، مست «رحيق مختوم» حسينى شدند كه «ختام مسك» آن را پيام‏آور كربلا، حضرت زينب(س)، در كوفه ابراز داشت. وقتى اهل بيت(ع) به عنوان اسراى جنگى وارد مجلس عبيداللّه‏ شدند، او با نخوت و غرور از حضرت زينب(ع) پرسيد: خدا با خاندان تو چه كرد؟ دختر پيامبر با اطمينان و صلابت پاسخ داد:

«ما رَأَيْتُ إلاّ جَميلاً، هؤُلاءِ قَوْمٌ كَتَبَ اللّه‏ُ عَلَيْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرزوُا اِلى مَضاجِعِهِمْ ...؛27 من جز زيبايى نديدم! اين خيل (شهدا) كسانى هستند كه خدا شهادت را برايشان مقرر كرده بود و آنان به مشهد خويش شتافتند.»

رحمهم ‏الله

دعا و عبادت، زيباترين حالتى است كه انسان پيدا مى‏كند و در خلوت انس خداى خويش مى‏نشيند و از نظر قرآن مجيد، هدف نهايى آفرينش محسوب مى‏شود؛

«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِْنْسَ اِلاّ لِيَعْبُدوُنِ؛28 و جن و انسان را نيافريدم جز آنكه مرا بپرستند.»

نيايش و پرستش خالصانه از ويژگى‏هاى دايمى امام و ياران فداكار او بود. امام سجاد(ع) فرمود:

«پدرم در شبانه‏روز هزار ركعت نماز مى‏خواند.»29

همين طور آن حضرت، در طول سفر، حتى در صبح و ظهر روز عاشورا نمازهاى واجب را همراه اصحابش به جماعت برگزار مى‏كرد. عصر تاسوعا نيز وقتى جنب و جوش دشمن را ملاحظه كرد، حضرت عباس(ع) را فرستاد تا از آنان خبر بياورد، به او گفتند، قصد حمله دارند، امام براى بار دوم برادر را به سوى عمر سعد فرستاد تا از او مهلت بگيرد، جنگ را به فردا موكول كند تا يك شب ديگر را به درگاه خدا عبادت كنند، آنگاه فرمود:

«خدا مى‏داند كه من نماز، قرائت قرآن و فراوانى دعا و استغفار را دوست دارم.»30

و شب عاشورا تا صبح، مشغول نماز و دعا و استغفار و مناجات و تلاوت قرآن بودند.31

حضرت مسلم(ع) هنگام عزيمت به سوى كوفه، براى وداع به مسجد النبى رفت و دو ركعت نماز به جاى آورد.32 در باره يكى ديگر از شهدا به نام «سويد بن‏عمر» نوشته‏اند: «انسانى شريف و پرنماز بود.»33 حبيب بن‏مظاهر عصر تاسوعا خطاب به نيروهاى يزيد گفت:

«چه بد گروهى هستيد شما؛ فرداى رستاخيز در حالى به پيشگاه خدا حضور مى‏يابيد كه نسل و عترت پيامبرش را كشته‏ايد، كسانى كه عُبّاد اين ديار و نمازشب‏خوان و ذاكر خدا بودند.»34

همچنين امام(ع) غلامِ تركى داشت كه قارى قرآن بود، وقتى شهيد شد، آن حضرت بر بالينش حاضر شد و صورت بر صورتش نهاد.35

شهيد بزرگوار، برير بن‏خضير، نيز معلم و قارى قرآن بود. قاتل او كعب بن‏جابر وقتى از كربلا به خانه خويش بازگشت، همسر او، نوار، گفت:

«واى بر تو، در قتل پسر فاطمه(ع) شركت كردى و «سيدالقرا» ـ برير ـ را كشتى! به خدا سوگند از اين پس يك كلمه با تو سخن نخواهم گفت.»36

قدس سرهم

در طول نهضت كربلا، امام حسين(ع) به مناسبت شنيدن خبر شهادت ياران خود، آيه شريف «مِنَ الْمُؤْمِنينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّه‏َ عَلَيْهِ ...»37 را تلاوت مى‏كرد كه نشان از استوارى و پايمردى و وفادارى دلاورمردان كربلا داشت؛ آنان تا آخرين نفس بر عهد و پيمان جانبازى در راه خدا پاى فشردند و لحظه‏اى در ادامه راه، ترديد نكردند و هيچ شمشير و نيزه‏اى در عزم آهنين آنان رخنه نكرد و تاريخ، كمترين مسامحه‏اى از ايشان به ياد ندارد.

حضرت مسلم آنگاه كه در چنگال نيروهاى عبيداللّه‏ اسير شد و او را خلع سلاح كردند، از آينده نااميد شد و اشك در چشمانش حلقه زد و با بغض در گلو گفت:

«به خدا سوگند به حال خود گريه نمى‏كنم، من براى حسين و خاندان او مى‏گريم كه امروز و فردا روانه اين ديار مى‏شوند و از سوى شما مورد حمايت قرار نمى‏گيرند.و رو به سوى محمد بن‏اشعث كرد و گفت: اگر امكان دارد كسى را به خدمت ابى‏عبداللّه‏(ع) بفرست تا او را آگاه كند كه به كوفه نيايد و گرنه كشته خواهد شد.»38

قيس بن‏مسهّر صيداوى، نامه‏اى از امام حسين(ع) براى مردم كوفه آورد ولى به دست حصين بن‏نمير، فرمانده دژبان عبيداللّه‏، دستگير شد، او پيش از دستگيرى، نامه امام را نابود كرد تا به دست دشمن نيفتد. وقتى او را نزد عبيداللّه‏ آوردند، با صراحت و جرأت از امام و حريم ولايت دفاع كرد و هر چه از سوى عبيداللّه‏ تحت فشار قرار گرفت، هيچ رازى را فاش نساخت، در نهايت، عبيداللّه‏ او را وادار ساخت كه بر فراز منبر به اميرمؤمنان(ع) و امام حسين(ع)، بد بگويد، با تعجب حاضران، قيس اين پيشنهاد را پذيرفت و بر فراز منبر رفت و پس از حمد و ثناى الهى و درود بر پيامبر، تا آنجا كه مهلت يافت از اهل بيت به نيكى ياد كرد و پيام امام را به مردم كوفه رساند و بنى‏اميه و عبيداللّه‏ و پدرش را لعنت كرد! عبيداللّه‏ نيز دستور داد او را از بالاى قصر دارالاماره به پايين پرتاب كردند و به شهادت رسيد، رحمة‏اللّه‏ عليه.39

عبداللّه‏ بن‏يقطر نيز كه حامل نامه‏اى از امام براى مسلم بود، به دست حصين اسير شد و سرنوشتى چون قيس پيدا كرد و بر فراز منبر پيام امام را به مردم رساند و از عبيداللّه‏ بدگويى كرد، او نيز از بالاى بام به زمين پرتاب شد و به شهادت رسيد.40

هلال بن‏نافع همراه حضرت عباس(ع) و تعدادى از اصحاب امام، خود را به شريعه فرات رساندند، ولى عمرو بن‏الحجاج و نيروهايش مانع برداشتن آب شدند، عمرو به هلال گفت: تو مى‏توانى به اندازه رفع تشنگى آب بنوشى. هلال گفت: واى بر تو، من سيراب گردم در حالى كه امام حسين(ع) و همراهانش عطشانند؟ پس از آن با نيروهاى عمرو درگير شدند، چند تن را كشتند و توانستند مقدارى آب با خود به سوى خيمه‏هاى امام ببرند.41

حضرت عباس و برخى از برادرانش، از سوى مادر با شمر بن‏ذى‏الجوشن خويشاوندى داشتند، در شب عاشورا، شمر نزديك خيمه‏هاى اباعبداللّه‏(ع) آمد و صدا زد: «خواهرزاده‏هاى ما كجا هستند؟» حضرت عباس و برادرانش، عثمان و جعفر، به او نزديك شدند و پرسيدند: چه مى‏خواهى؟ گفت: شما خويشان من هستيد و من به شما امان مى‏دهم به شرطى كه از اردوگاه حسين(ع) جدا شويد و راه خود گيريد. آن جوانمردان، چنين امان ذلت‏بارى را نپذيرفتند و اعلام كردند:

«خداوند تو و امان‏نامه‏ات را لعنت كند! آيا تو به ما امان مى‏دهى و حال آنكه امام ما، پسر پيغمبر، امان ندارد؟!»42

اين وفادارى خالصانه، دو طرفه بود و حضرت سيدالشهدا(ع) همين احساس را نسبت به ياران خود داشت؛ هنگامى كه حرّ بن‏يزيد رياحى، در نخستين برخورد، تصميم گرفت با امام(ع) مدارا كند، ولى برخى از ياران امام را كه از كوفه به آن حضرت پيوسته بودند استثنا كرد، امام با قاطعيت فرمود:

«اينان ياران من هستند و من، از جان ايشان، همانند جان خود دفاع خواهم كرد.»43

ب. ويژگى‏هاى ياوه‏جويان

قلم از ترسيم اين بخش، احساس شرمندگى مى‏كند چرا كه سياه‏كارى‏ها و سياه‏دلى‏هاى بنى‏اميه و مزدوران آنها بسيار گسترده است و چهره تاريخ را شرمنده كرده است، عباس محمود العقاد، نويسنده مصرى، در باره آنان مى‏نويسد:

«به طور خلاصه مى‏توان گفت: حقيقتا در اردوگاه يزيد، مردى نبود كه در برابر حسين بايستد جز آنكه چشمداشت ثروت داشت و چنان در آزمندى غوطه‏ور شده بود كه حاضر بود تمام مقدسات را زير پا نهد ... و ياران يزيد، دژخيمان و سگهاى دست‏آموزى بودند در طلب شكار.»

سپس مقايسه‏اى اين‏چنينى ارائه مى‏دهد:

«يزيد يارانى داشت كه در نهايت مى‏توان گفت هر يك جلادى بود كه تيغ و تازيانه را در راه ماديت به كار مى‏گرفت و حسين(ع) يارانى داشت كه در آرزوى شهادت آماده بودند همه دنيا را در راه معنويت فدا كنند، بنابراين جنگ كربلا، جنگ ميان دژخيمان و شهيدان بود.»44

آن روى سكه كربلا كه يزيديان آفريدند چيزى جز جرم و جنايت، ذبح انسانيت، ضديت با خدا و ارزشهاى والا نبود و آنچه در كربلا به دست امويان رقم خورد يك تراژدى مخوف انسانى بود كه بيان ابعاد گوناگون آن، تدوين كتابهاى متعددى مى‏طلبد كه به تناسب حال، برخى از سرفصلهاى كتاب جنايت اموى را در اين مقال به اختصار شماره مى‏كنيم.

قدس سره

تاريخ بر اين نكته تأكيد كرده است كه امويان و هواداران آنها كسانى بودند كه از پستى و دنائت، عقده حقارت و كمبود شخصيت رنج مى‏برده‏اند.

زيد بن‏ارقم در مجلس عبيداللّه‏ بن‏زياد حضور يافت، وقتى مشاهده كرد او با چوب بر لب و دندان امام حسين(ع) مى‏كوبد، به حالت اعتراض آنجا را ترك كرد و گفت:

«برده‏اى، به برده ديگر امارت بخشيده است، اى مسلمانان از اين پس شما نيز چون بردگان خواهيد بود. پسر فاطمه را كشتيد و پسر مرجانه بدكاره را امير خويش كرده‏ايد، او خوبان را مى‏كشد و بدان را به بردگى مى‏گيرد، شما به زبونى تن داده‏ايد و نفرين بر هر كس كه چنين باشد.»45

پس از بازگشت عمر سعد از كربلا و درخواست حكم فرمانروايى رى، ميان او و عبيداللّه‏ مشاجره لفظى رخ داد، عثمان ـ برادر عبيداللّه‏ ـ با ناراحتى اظهار داشت، به خدا سوگند مايل بودم تا قيامت بر سر و دهان فرزندان زياد افسار مى‏زدند ولى حسين بن‏على(ع) كشته نمى‏شد!46

عقّاد تصريح مى‏كند كسانى چون شمر، عبيداللّه‏، مسلم بن‏عقبه و عمر سعد علاوه بر منع سيرت انسانى، برخى از آنها از زشتى صورت و پستى نسب و شرافت ظاهرى نيز محروم بودند و با احساس حقارت همه‏جانبه تلاش مى‏كردند با قتل و غارت و جنايت، كيش شخصيت خود را جبران كنند و حاضر بودند ايمان خويش را فداى حقد و كينه و مال و منال دنيا نمايند، به همين دليل مسلم بن‏عقبه وقتى به مدينه حمله كرد، حرم پيامبر(ص) را در مدت سه روز براى هر كارى آزاد اعلام كرد، اهل مدينه را قصابى كرد و در آنجا حمام خون جارى ساخت، فرزندان مهاجران و انصار و بدريّون را قتل عام كرد و از همه اصحاب پيامبر و تابعان تعهد گرفت كه برده حلقه به گوش يزيد باشند!47

طبرى نيز مى‏نويسد: اصحاب عمر سعد نوعا افرادى فاسق، فاجر و با سوء سابقه بودند.48

پس از شهادت سيدالشهدا(ع)، ده نفر داوطلب شدند بر بدن مطهرش اسب بتازند و استخوانهايش را خرد كنند، آنها نزد عبيداللّه‏ به اين عمل ننگين خود افتخار كردند و جايزه ناچيزى دريافت كردند. ابوعمرو زاهر مى‏گويد ما در باره اين ده نفر «تحقيق كرديم، معلوم شد همگى فرزندان نامشروع هستند!»49

چنانكه سركرده آنان، عبيداللّه‏ بن‏زياد، و پدرش نيز چنين بودند و حضرت اباعبداللّه‏(ع) در باره او فرمود:

«اَلا وَ اِنَّ الدَّعِىّ ابْنَ الدَعِىّ قَدْ تَرَكَنى بَيْنَ السِلَّةِ وَ الذِلَّةِ وَ هَيْهاتَ لَهُ ذلِكَ؛50 آگاه باشيد كه ناپاك فرزند ناپاك، مرا ميان كشتن و خوارى قرار داده و هرگز او به خواسته‏اش نخواهد رسيد.»

رضي الله عنه

ابوسفيان، معاويه و ديگر اعضاى خاندان اموى تا سال هشتم بعثت ـ كه فتح مكه اتفاق افتاد ـ بر كفر و الحاد خود پاى فشردند، در جريان فتح مكه آنان به قدرت اسلام پى بردند و خود را ناتوان‏تر از آن ديدند كه سد راه پيشرفت اسلام شوند، از اين‏رو در ظاهر به اسلام گرويدند و در واقع، بر كفر خويش باقى ماندند و هرگز ايمان نياوردند تا اينكه نخست در صفين سر در آوردند و در كربلا پاره جگر اسلام را نيش زدند و زهر خود را ريختند و به تعبير امام خمينى(قدس سره):

«به اسم خلافت رسول‏اللّه‏، بر ضد رسول‏اللّه‏ قيام كرده بودند، فريادشان لااله‏الااللّه‏ بود و بر ضد الوهيت قيام كرده بودند، اعمالشان، رفتارشان، رفتار شيطانى، لكن فريادشان فرياد خليفه رسول‏اللّه‏!»51

اين واقعيت مثل روز روشن بود و از سوى معصومين عليهم‏السلام نيز به صراحت بيان شده است. در جريان جنگ صفين، اميرمؤمنان صلوات‏اللّه‏عليه در باره معاويه و يارانش فرمود:

« ... ما اَسْلَمُوا وَ لكِنَ اسْتَسْلَموُا وَ اَسَرُّوا الْكُفْرَ فَلَمّا وَجَدُوا عَلَيْهِ اَعْوانا اَظْهَرُوا؛52 اسلام را نپذيرفتند ولى در برابر آن تسليم شدند و كفر خويش را پنهان داشتند و چون ياورانى يافتند آن را آشكار ساختند.»

امام صادق(ع) نيز فرموده است:

«اِنّا وَ آلَ اَبىسُفْيانَ اَهْلُ بَيْتَيْنِ تَعادَيْنا فِى اللّه‏ِ؛ قُلْنا: صَدَقَ اللّه‏ُ وَ قالوُا كَذِبَ اللّه‏ُ؛53 ما و دودمان ابوسفيان اهل دو خاندانيم كه به خاطر خدا به دشمنى برخاستيم؛ ما گفتيم خدا راست مى‏گويد و آنان گفتند خدا دروغ مى‏گويد!»

ابوسفيان خود، خطاب به بنى‏اميه گفته است:

«تَلَقَفُّوها تَلَقُّفَ الْكُرَةِ اَما وَ الَّذى يَحْلِفُ بِهِ اَبوُسُفْيانَ لا جَنَّةَ وَ لا نارَ؛54 خلافت را چون توپ به يكديگر پاس دهيد؛ سوگند به آن كه ابوسفيان بدان سوگند مى‏خورد، نه بهشتى در كار است و نه دوزخى!»

در روز عاشورا حضرت سيدالشهدا(ع)، كفر و نفاق حزب اموى را صريحا به آنان اعلام كرد و فرمود:

«لَقَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَيْكُمُ الشَّيْطانُ فَاَنساكُمْ ذِكْرَ اللّه‏ِ فَتَبّا لَكُمْ وَ لِما تُريدوُنَ ... هؤلاءِ قَوْمٌ كَفَرُوا بَعْدَ ايمانِهِمْ فَبُعْدا لِلْقَوْمِ الظّالِمينَ؛55 شيطان بر شما چيره گشته و ياد خدا را فراموشتان كرده است، نفرين بر شما و هدفتان باد! اينان گروهى هستند كه پس از ايمان، كفر ورزيده‏اند، پس دورى (از رحمت خدا) بر ستمكاران.»

عليه‏السلام

روابط نامشروع اقتصادى، نشانه بيمارى جامعه و تباهى اخلاقى افراد است و اين بيمارى به طور آشكار در ميان حزب اموى خودنمايى مى‏كرد. امام حسين(ع) در روز عاشورا هر چه كوشيد تا با نصيحت و موعظه حسنه، سپاه يزيد را از انحراف و تبهكارى باز دارد، آنان با غوغاسالارى و جنجال‏آفرينى مانع شدند و امام به آنان فرمود:

«كُلُّكُمْ عاصٍ لاَِمْرى غَيْرُ مُسْتَمِعٍ قَوْلى فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرامِ وَ طُبِعَ عَلى قُلُوبِكُمْ، وَيْلَكُمْ اَلا تَنْصِتُونَ؟ اَلا تَسْمَعُونَ؟؛56 همه شما فرمان مرا سرپيچى مى‏كنيد، به سخنم گوش نمى‏دهيد؛ زيرا شكمهايتان از حرام پر شده و بر دلهايتان مهر خورده است. واى بر شما چرا ساكت نمى‏شويد؟ چرا نمى‏شنويد؟»

نقل است چهار نفر از شيعيان، نزديك كوفه به امام پيوستند، امام اخبار كوفه را از آنان جويا شد، در پاسخ گفتند: رؤساى قبايل و سرشناسان شهر، رشوه‏هاى كلان دريافت كرده‏اند و به شدت طرفدار بنى‏اميه شده‏اند و اميد نمى‏رود كه به شما مدد رسانند و مردم عادى نيز گرچه در دل به شما علاقه‏مندند ولى به روز حادثه به رويتان شمشير خواهند كشيد و چنين نيز شد.57

اعصم كوفى مى‏نويسد:

«عبيداللّه‏ در مسجد كوفه بسيار از يزيد تعريف و تمجيد كرد و اعلام داشت يزيد چهار هزار دينار و دويست هزار درهم فرستاده كه ميان شما پخش كنم تا به جنگ دشمنش ـ حسين بن‏على(ع) ـ برويد، سپس از منبر فرود آمد و آن مبلغ را ميان مردم تقسيم كرد.»58

همچنين مى‏نويسد:

«پس از كشتن اباعبداللّه‏(ع) يزيد يك ميليون درهم به عبيداللّه‏ جايزه داد.»59

عبيداللّه‏ پس از شهادت مسلم و هانى، سرهايشان را از بدن جدا كرد و براى يزيد فرستاد، او نيز آنها را بر دروازه دمشق آويخت و به دو نفرى كه سرها را حمل كرده بودند، به هر يك ده هزار درهم جايزه داد.60

رحمهم ‏الله

ابوسعيد خدرى گفته است؛ پيامبر(ص) پس از تلاوت آيه 59 سوره مريم فرمود:

«شصت سال ديگر، كسانى خواهند آمد كه نماز را تباه كنند و در پى شهوات روند. اينان قرآن را تلاوت مى‏كنند، ولى قرآن از حنجره آنان فراتر نمى‏رود.»61

تاريخ گواه است كه در نيمه دوم قرن اول، بنيانهاى اخلاقى جامعه به دست حزب اموى ويران شده است چرا كه معاويه در خانه‏اى به دنيا آمده است كه پيش از اسلام مركز فساد و فحشا بوده و مادر او، هند جگرخوار، از زنان بدنام آن زمان بوده است و معاويه جز ابوسفيان به چهار نفر ديگر منسوب بوده كه با هند زنا كرده بودند.62

يزيد نيز عاشق زنى شوهردار به نام ارينب، دختر اسحاق، شد و معاويه با مكر و فريب، او را از شوهرش، عبداللّه‏ بن‏سلام، جدا كرد تا به وصال فرزندش برساند ولى امام حسين(ع) با درايت از اين دزدى ناموسى، جلوگيرى كرد.63

پرواضح است در حكومتى كه سران آن چنين باشند، عمال و مزدوران آنان حال بهترى نخواهند داشت. به تعبير رهبر ژرف‏انديش انقلاب ـ حضرت آيت‏اللّه‏ خامنه‏اى مدظله ـ: «هر كس كه دنياطلب‏تر، شهوتران‏تر و براى به دست آوردن منافع شخصى، زرنگ‏تر و با صدق و راستى بيگانه‏تر است، سر كار مى‏آيد؛ آن وقت نتيجه اين مى‏شود كه امثال عمر بن‏سعد و شمر و عبيداللّه‏ بن‏زياد مى‏شوند رؤسا و مثل حسين بن‏على(ع) به مذبح مى‏رود و در كربلا به شهادت مى‏رسد.»64

قدس سرهم

امام صادق(ع) در سخن نغزى مى‏فرمايد:

«مملكتِ خداوند بزرگ را پنج حريم است؛ حريم پيامبر(ص)، حريم آل پيغمبر، حريم كتاب خدا، حريم كعبه و حريم مؤمن.»65

حكومت بنى‏اميه نسبت به همه اين مقدسات و فراتر از آنها نيز بى‏حرمتى روا داشت.

معاويه در جنگ صفين در برابر نيروهاى امام على(ع) تاب نياورد و در نهايت به استفاده ابزارى از قرآن روى آورد و پانصد قرآن را به نيزه كرد و ياران امام را به داورى قرآن فرا خواند، امام وقتى اين شگرد معاويه را مشاهده كرد، فرمود:

«خدايا تو نيك مى‏دانى كه اينان هرگز تمايل به قرآن ندارند.»66

و با اينكه دوستى آل پيغمبر(ص) در قرآن مجيد لازم شمرده شده است، معاويه پس از جنگ صفين در قنوت نمازش، امام على، امام حسن، امام حسين عليهم‏السلام و برخى از ياران امام را نفرين مى‏كرد!67

در رخداد عاشورا بنى‏اميه و مزدوران آنها بى‏حرمتى نسبت به امام و اهل بيت را به انتها رساندند و ننگ و عار ابدى را براى خويش به ثبت رساندند.

در ميان راه مكه به كوفه در منزلگاه «رُهَيمَه» ابوهرم كوفى با امام ملاقات كرد و پرسيد: «اى فرزند رسول خدا، چرا حرم جدت ـ مدينه ـ را ترك گفته‏اى؟» امام در پاسخ فرمود:

«اى ابوهرم، بنى‏اميه، حرمت ما را ناديده گرفتند، اموال ما را به يغما بردند و اينك قصد جانم را كرده‏اند، به خدا قسم آنان مرا خواهند كشت.»68

بنى‏اميه همچنين حرمت نماز را پاس نداشتند و در ظهر عاشورا كه امام و يارانش به نماز ايستادند، امويان حمله را ادامه دادند و يك نفر از ياران امام به نام سعيد بن‏عبداللّه‏ حنفى ـ كه از امام حفاظت كرد تا نماز را اقامه نمود ـ بر اثر حملات دشمن از پاى در آمد.69 همين طور يزيد در سال 64 لشكرى فرستاد و كعبه مقدس را با منجيق ويران كردند و سپس آتش زدند.70

صلي الله عليه و آله وسلم

در اين رذيله نيز حزب اموى گوى سبقت را از ديگران ربودند و صفحه سياه ديگرى به سياه‏كارى‏هاى خويش افزودند؛ آنان طفل شش ماهه امام حسين(ع) را در آغوش پدر به طرز دلخراشى با لب تشنه به شهادت رساندند. همين طور طبرى نقل مى‏كند كه نافع بن‏هلال در حين مبارزه در حالى كه دو بازويش شكسته بود به دست شمر اسير شد و پس از سخنانى كه ميان او و عمر سعد رد و بدل شد، به قتل رسيد.71

آنگاه كه امام بر اثر شدت جراحات، زمينگير شد، شخصى به نام مالك بن‏نسر بر بالين امام حاضر شد و با ناسزاگويى شمشيرش را بر سر آن حضرت فرود آورد به گونه‏اى كه كلاه‏خود را دريد و به سر اصابت كرد و كلاه‏خود پر از خون شد.72

در همان زمان، شمر بن‏ذى‏الجوشن به سوى خيمه‏هاى امام حسين(ع) هجوم آورد و با نيزه آنها را دريد و فرياد زد؛ آتش بياوريد تا اهل اين خيمه را بسوزانم. آنان حتى عمامه و لباس و لوازم انفرادى امام را به يغما بردند و بدن مطهر او را عريان در ميان خاك و خون رها كردند.73

فرماندهان لشكر يزيد پس از كشتن امام حسين(ع) و يارانش، سرهاى آنان را از بدن جدا كردند و بر نيزه زدند و طبرى مى‏نويسد، نخستين سرى كه بر فراز نيزه زده شد، سر مقدس امام حسين صلوات‏اللّه‏عليه بود.74 چنان كه عبيداللّه‏ اهل‏بيت(ع) را در كوفه زندانى كرد و امام چهارم حضرت زين‏العابدين(ع) را به غل و زنجير كشيد.75

به اسارت بردن و در كوى و برزن گرداندن دختران پيامبر(ص)، بى‏حرمتى بى‏سابقه‏اى بود كه تنها از دست فرزندان هند جگرخوار برآمد و اين رخداد آن قدر سوزنده و طاقت‏فرسا بود كه وقتى دعبل خزاعى در قصيده تائيه خود سرود:

وَ بِنْتُ رَسُولِ اللّه‏ِ فىِ الْفَلَواتِ بَناتُ زِيادٍ فىِ الْخُدُورِ مَصُونَةٌ

اَكُفّا عَنِ الاَْوْتارِ مُنْقَبِضاتِ اَذا وَتَرُوا مَدَّوا اِلى واتِريهِمُ

امام رضا(ع) آن چنان گريست كه سه مرتبه از حال رفت.76

چنان كه همه بازماندگان كربلا و امام سجاد(ع) وقتى وارد مجلس يزيد شدند، همگى را با طناب بسته بودند، امام سجاد(ع) به يزيد فرمود: «راستى اگر رسول خدا ما را در چنين حالى ببيند چه خواهد كرد؟!»77

امويان، خشونت و سنگدلى را به آنجا رساندند كه حتى به بانويى داغديده كه بر بالين شوهر شهيدش در كربلا حضور يافت رحم نكردند. آن بانوى كلبى از خيمه‏گاه اباعبداللّه‏(ع) خارج شد و به سوى قتلگاه شوهرش رفت، خاك و خون از چهره‏اش زدود و گفت: بهشت بر تو گوارا باد، در اين اثنا شمر به رستم ـ غلام خويش ـ دستور داد گرزى بر سر آن بانو زد و سرش شكافت و در كنار شويش به شهادت رسيد.78

عليه السلام

سياست كلى رهبران اسلامى در اين آيه قرآن ترسيم شده است:

«اَلَّذينَ اِنْ مَكَنّاهُمْ فىِ الاَْرْضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَ ءَاتَوُا الزَّكوةَ وَ اَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ للّه‏ِ عاقِبَةُ الاُْمُورِ.»79

ولى دستگاه سلطنتى اموى دقيقا برعكس اين سياست، عمل مى‏كرد؛ آنان به جاى رويكرد عالمانه به دين و عملكرد عادلانه در جامعه، در ابعاد گوناگون به انهدام فرهنگ دينى و به تعبير قرآن به استهزاى آيات الهى پرداختند، چنان كه حضرت زينب(س) در مجلس يزيد با تلاوت آيه ده از سوره روم به همين حقيقت اشاره كرد و اعلام داشت كه بنى‏اميه و طرفداران آنها در نقض احكام الهى و ناديده گرفتن مقررات اسلامى و بى‏تقوايى و گناه، به مرز استهزاى آيات الهى و كفر و بى‏هويتى رسيده‏اند.80 آنان با آنكه ادعاى جانشينى پيامبر را داشتند و نام خليفه بر خود نهاده بودند، افكار و كردار و گفتارشان نه تنها شبيه پيامبر نبود بلكه مخالف دين و سنت رسول خدا(ص) بود و امام حسين(ع) در وصفشان فرمود:

«اَلا وَ اِنَّ هؤُلاءِ قَدْ لَزِمُوا طاعَةَ الشَّيْطانِ وَ تَرَكُوا طاعَةَ الرَّحْمنِ وَ اَظْهَرُوا الْفَسادَ وَ عَطَّلُوا الْحُدوُدَ وَ اسْتَأَثَرُوا بِالْفَى‏ءِ وَ اَحَلُّوا حَرامَ اللّه‏ِ وَ حَرَّمُوا حَلالَهُ؛81 آگاه باشيد كه اينان، ملتزم فرمان شيطان شده‏اند و اطاعت يزدان را ترك گفته‏اند تباهى را آشكار ساخته و حدود الهى را تعطيل كرده‏اند، بيت‏المال را به يغما برده‏اند و حرام الهى را حلال و حلالش را حرام كرده‏اند.»

و در پاسخ برخى، كه پيشنهاد دادند امام با يزيد بيعت كند، فرمود:

«اَنّى اُبايِعُ يَزيدَ وَ يَزيدُ فاسِقٌ مُعْلِنُ الْفِسْقِ يَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ يَلْعَبُ بِالْكِلابِ وَ الْفُهُودِ وَ يُبْغِضُ بَقِيَّةَ آلِ الرَّسُولِ؛82 من چگونه با يزيد بيعت كنم در حالى كه يزيد، مردى تبهكار است و فسق و فجور را علنى كرده است؛ شراب مى‏نوشد و با سگ و يوزپلنگ بازى مى‏كند و به بازماندگان خاندان پيامبر دشمنى مى‏كند؟!»

چنين كارها و خصلتهايى انسان را از هويت انسانى خويش نيز تهى مى‏كند تا چه رسد به مسلمانى و رهبرى جامعه اسلامى، كه مقامى بس رفيع است و برازنده كسى است كه در عمل و اخلاق به نقطه اوج رسيده باشد و سرآمد نيكان جامعه باشد ولى تاريخ، سوگوارانه گواهى مى‏دهد كه در حكومت اموى، حاكمان و محكومان به طور كامل از هويت اسلامى بيگانه شده بودند و به جاى نظام اسلامى و برنامه‏هاى قرآنى و سنت محمدى صلى‏اللّه‏عليه‏وآله به نظام سلطنتى جاهلى روى آورده بودند كه تنها اسمى از اسلام بر خود نهاده بود و رسم اسلام به كلى به فراموشى سپرده شده بود و چنان در جهل مركب و ناآگاهى كشنده فرو رفته بودند كه كشتن قرآن ناطق و اسلام مجسم، حضرت ابوعبداللّه‏(ع)، را عين ديانت خودساخته مى‏پنداشتند و يكى از فرماندهان ارشد آنها به نام عمرو بن‏حجاج به نيروهاى خود مى‏گويد:

«يا اَهْلَ الْكُوفَة! اِلْزِمُوا طاعَتَكُمْ وَ لا تَرْتابُوا فى قَتْلِ مَنْ مَرَقَ مِنَ الدّينِ وَ خالَفَ الاِْمامَ؛83 اى كوفيان! ملتزم فرمان و گروه خويش باشيد در كشتن كسى كه از دين خارج شده و مخالف پيشوا (يزيد) شده هيچ ترديد نكنيد!»

1. سوره جمعه، آيه 2 و نيز ر.ك: بقره، 151 و 129 و آل‏عمران، 164.

2. مجمع‏البيان فى تفسير القرآن، طبرسى، ج9 ـ 10، ص500، دار المعرفه، بيروت، 1408ق.

3. حماسه حسينى، شهيد مطهرى، ج1، ص135 ـ 134، صدرا، 1363.

4. شرح نهج‏البلاغه، ابن‏ابى‏الحديد، ج3، ص249، بيروت.

5. مقتل الحسين، ابومخنف، با حاشيه غفارى، ص87، علميه قم، 1364. (به زودى اقدام خواهم كرد و مرگ بر جوانمرد ننگ نيست هرگاه آهنگ حق داشته باشد و در راه عقيده، جهاد كند.)

6. همان، ص106 ـ 105.

7. بقره، آيه 30 (آيا در زمين، كسى را قرار مى‏دهى كه در آن فساد كند و خون بريزد؟)

8. مقتل ابومخنف، ص109.

9. همان، ص110 ـ 109.

10. نهج‏البلاغه، خطبه 150.

11. تحف العقول، ابن‏شعبه، تصحيح على‏اكبر غفارى، ص249، اسلاميه، 1400ق.

12. وَ عَلَى الاِْسْلامِ السَّلامُ اِذْ قَدْ بُلِيَتِ الاُْمَّةُ بِراعٍ مِثْلِ يَزيدَ. بحارالانوار، ج44، ص326.

13. مقتل ابومخنف، ص18.

14. الفتوح، ابن‏اعثم، ص101.

15. اين آيات را مؤمن آل‏فرعون در مقام دفاع از حضرت موسى و در برابر فرعونيان مطرح كرد.

16. تاريخ طبرى، ج5، ص443؛ لهوف، ص165 ـ 164.

17. لهوف، سيد بن‏طاووس، تحقيق تبريزيان، ص132 ـ 131، دار الاسوه، قم، 1375.

18. نفس المهموم، شيخ عباس قمى، ص208، دار المحجة البيضاء، بيروت، 1412ق.

19. عرفان و حماسه، آيت‏اللّه‏ جوادى آملى، ص35، نشر رجاء، 1372، به نقل از نمط نهم اشارات و تنبيهات.

20. مفاتيح الجنان، مناجات شعبانيه.

21. همان، دعاى عرفه.

22. مقتل الحسين، مقرّم، ص261، بصيرتى، قم، 1394ق.

23. همان، ص304.

24. همان، ص306.

25. لهوف، ص166، 167.

25. لهوف، ص166، 167.
26. جامع الاسرار و منبع الانوار، سيد حيدر آملى، ص11 مقدمه، تهران، 1347. (همه مردم را در راه خشنودى تو ترك گفتم، و خانواده‏ام را رها كردم تا تو را بينم، اگر مرا قطعه قطعه كنى، باز هم دلم به سوى ديگرى مشتاق نخواهد شد.)

27. نفس المهموم، ص371.

28. سوره ذاريات، آيه 56.

29. بحارالانوار، مجلسى، ج44، ص196.

30. مقتل، ابومخنف، ص106.

31. همان، ص112.

32. الفتوح، ص53.

33. لهوف، ص165.

34. مقتل، ابومخنف، ص105.

35. نفس المهموم، ص266؛ بحارالانوار، ج45، ص30.

36. مقتل، مقرّم، ص310؛ مقتل، ابومخنف، ص129.

37. سوره احزاب، آيه 23؛ ر.ك: مقتل، ابومخنف، ص88؛ لهوف، ص161.

38. مقتل، ابومخنف، ص50.

39. نفس المهموم، ص161 ـ 160؛ مقتل، ابومخنف، ص72؛ الفتوح، ص146.

40. مقتل، ابومخنف، ص78.

41. مقتل، خوارزمى، ج1، ص347؛ مقتل، ابومخنف، ص98. (به جاى هلال بن‏نافع، نافع بن‏هلال آورده است).

42. مقتل، ابومخنف، ص104.

43. همان، ص88.

44. ابوالشهداء الحسين بن‏على، ص75 و 81، شريف رضى.

45. تاريخ طبرى، ج5، ص456.

46. همان، ص467.

47. ابوالشهداء الحسين بن‏على، ص77 ـ 76.

48. تاريخ طبرى، ج5، ص412.

49. الملهوف، ص183 ـ 182.

50. بحارالانوار، ج45، ص83.

51. صحيفه نور، ج7، ص230.

52. شرح نهج‏البلاغه، ج4، ص31.

53. بحارالانوار، ج33، ص165.

54. حماسه حسينى، ج3، ص219.

55. بحارالانوار، ج45، ص6.

56. همان، ص8.

56. همان، ص8.

57. تاريخ طبرى، ج5، ص405 و مقتل مقرّم، ص221.

58. الفتوح، ص157.

59. همان، ص252.

60. همان، ص109 ـ 108.

61. الميزان، ج14، ص80.

62. شرح نهج‏البلاغه، ج1، ص336.

63. الامامة و السياسة، ابن‏قتيبه دينورى، جزء 1، ص173 ـ 166، دار المنتظر، بيروت.

64. انقلاب و عبرتها (سخنان مقام معظم رهبرى در جمع بسيجيان)، ص12، تبليغات و انتشارات سپاه.

65. بحارالانوار، ج24، ص186.

66. وقعه صفين، نصر بن‏مزاحم، ص478.

67. همان.

68. مقتل، مقرّم، ص219 ـ 218.

69. همان، ص304.

70. تاريخ طبرى، ج5، ص498.

71. همان، ص442 ـ 441.

72. الملهوف، ص172.

73. همان، ص174 ـ 173.

74. تاريخ طبرى، ج5، ص394.

74. تاريخ طبرى، ج5، ص394.

75. همان، ص463 و 460.

76. الغدير، علامه امينى، ج2، ص350، دار الكتب الاسلاميه، 1366.

77. الملهوف، ص213.

78. تاريخ طبرى، ج5، ص438.

79. سوره حج، آيه 41.

80. ر.ك: الملهوف، ص215.

81. مقتل، مقرّم، ص218.

82. الفتوح، ج5، ص14.

83. تاريخ طبرى، ج5، ص435.