مراحل آفرينش و زندگي انسان در قرآن - مراحل آفرینش و زندگی انسان در قرآن نسخه متنی

مراحل آفرينش و زندگي انسان در قرآن

اشاره:

قرآن، آفرينش جهان و هرچه در آن است را به عنوان معجزه و دليلي بر قدرت خداوند بيان مي‏كند. از ديدگاه قرآن، حيات انسان با آفرينش آدم و حوّا آغاز مي‏شود و داستان خلقت، حكايت از آفرينش همه موجودات به صورت زوج براي توليد نسل و ادامه حيات دارد. مفسران معاصر مسلمان، به ويژه آنان كه به تفسير علمي دست يازيده‏اند. با توجه به اين كه در قرآن هيچ اشاره‏اي به تبديل گونه‏اي از موجودات به گونه ديگر نشده است، نظريه تكامل داروين را مغاير با تعاليم قرآن مي‏دانند. همين مفسران معتقدند كه قرآن در 1400 سال پيش چنان توصيف دقيقي از پيدايش جنين و مراحل زنجيره‏اي رشد و تكامل آن ارائه مي‏دهد كه برخي جزئيات آن به تازگي در تحقيقات علمي به اثبات رسيده است. ديدگاه‏هاي تفسيري قديمي ومعاصر، آيات مربوط به بارداري، تولد و رشد و نمو انسان را دليل محكمي بر عظمت و دقت خداوند در آفرينش انسان مي‏دانند. مراحل اوليه زيست‏شناختي زندگي انسان از نظر قرآن شامل لقاح، رشد و نمو جنيني، تولد، شيردهي و از شيرگرفتن نوزاد است. همچنين آيات فراواني، مراحل مختلف زندگي انسان را تا مرگ و حيات پس از مرگ توصيف مي‏كند. در قرآن، آياتي كه به زندگي زيست‏شناختي انسان اشاره مي‏كنند با ترتيب خاصي نيامده‏اند و در سوره‏هاي متفاوتي ذكر شده‏اند ولي در اين مقاله آيات مشابه براي بررسي موضوعي، طبقه‏بندي شده‏اند.

آفرينش

در قرآن، آفرينش انسان از خاك (تراب) 6 مورد، از گل (طين) 8 مورد و از گل خشك (صلصال) 4 مورد آمده است. مفسران بر اين اعتقاد هستند كه واژه‏هاي تراب، طين و صلصال مكمل يكديگرند و تناقضي با هم ندارند به اين معني كه هريك، مرحله‏اي از مراحل آفرينش انسان را توصيف مي‏كنند (تفسير طبري، تفسير ابن كثير). طبق اين تفسيرها خداوند انسان را از گل آفريد كه مخلوطي از آب و خاك بود، سپس اين گل متعفن سياه، شكل يافت و خدا از روح خود در آن دميد و مطابق دستور او كه فرمود: كن: "ايجاد شو" به شكل آدم تجسم يافت. قرآن بيان مي‏كند كه نه تنها آفرينش آدم بلكه همه انسان‏ها به همين صورت است و همان طور كه خاك از مواد آلي (1) و غيرآلي تشكيل يافته است بدن انسان نيز از مواد آلي و معدني ساخته شده است (پيام قرآن، اسد).

آيه مناسبي كه روند آفرينش انسان را به صورت خلاصه بيان مي‏كند آيه 55 سوره طه است: «شما را از خاك آفريديم و به خاك برمي‏گردانيم و بار ديگر از خاك خارج مي‏كنيم». مراحل آفرينش انسان و مواد به كار رفته در آفرينش او در سوره‏هاي متعدد قرآن از جمله انعام، حج، مومنون، مومن، روم، سجده، رحمان، مرسلات و طارق آمده است. در هريك از اين سوره‏ها به بخشي از اين مراحل پرداخته و واژگان به كار رفته براي هر مرحله هم بعضاً متفاوت است. مثلاً مراحل خاك (تراب)، اسپرم (2) (نطفه)، لخته چسبنده (علقه) و تكه گوشت (مضغه) در سوره حج آيه 5 آمده است. حال آن كه در سوره مومنون آيه 12، گل (طين) به جاي خاك (تراب) به كار رفته است. در سوره رحمان آيه 14 فقط به گل خشك (صلصال) اشاره شده و مراحل ديگر شامل تراب، طين، نطفه، علقه و مضغه ذكر نشده‏اند و نيز در سوره انعام آيه 2 به طين و سوره روم آيه 20 به تراب و انسان كامل اشاره شده و بقيه مراحل ذكر نشده‏اند.

لقاح و رشد جنين:

سوره مومنون آيه‏هاي 12 تا 14 مراحل رشد و نمو جنين را بيان مي‏كند. در آغاز اين آيات تأكيد مجددي بر آفرينش انسان از گل (طين) وجود دارد. بيان قرآن در مورد نطفه و قرار مكين اشاره‏اي است بر حركت اسپرم در دستگاه توليد مثل ماده تا رسيدن آن به تخمك (3) و قرار گرفتن آن بر روي جدار خارجي تخمك. واژه علقه توضيح مرحله چسبيدن اسپرم به تخمك است. از نظر مفسران جديد كه قرآن را تفسير علمي مي‏كنند علقه - كه به معناي لخته خون نيز هست - به تخمك بارور شده يا جنين در حال نموي اطلاق مي‏شود كه خود را به جدار رحم چسبانده و براي ادامه نمو خود، برخي رگ‏هاي رحم را پاره كرده و لخته ايجاد مي‏كند و از اين طريق در جدار رحم جايگزين مي‏شود (تحديدالنسل، توبي) مضغه به معناي گوشت جويده شده، اشاره‏اي است به مرحله اندام‏سازي كه در آن استخوان‏ها و ماهيچه‏هاي جنين ساخته مي‏شوند.

برخي مفسران و فقيهان بر اين باورند كه ثم انشاءنا خلقا اخر مرحله دميدن روح در جنين است. در سوره مومنون آيه 5 واژه‏هاي مخلقه و غيرمخلقه (شكل يافته و شكل نيافته) مراحل اوليه رشد جنيني را نشان مي‏دهد و با عبارت نقر في‏الارحام مانشاء الي اجل مسمي بيان مي‏كند كه همه سلول‏هاي تخمك بارور شده وارد چرخه رشد و نمو جنيني نمي‏شوند و بعضي از آن‏ها از بين مي‏روند، اين مساله قدرت و اختيار خداوند را در تولد، زندگي و مرگ انسان يادآور مي‏شود.

در سوره سجده آيه‏هاي 7 تا 9 آفرينش آدم(ع) از گل و مراحل طبيعي توليد نسل را بيان مي‏كند: ثم جعل نسله من سلاله من ماء مهين. نكته قابل توجه اين كه انسان اين موجود پاك از مايعي پست و ناپاك آفريده شده است. در نهايت در سوره زمر آيه 6 اشاره مي‏شود كه مراحل نمو رحمي نوزاد در ميان سه پرده تاريك انجام مي‏گيرد. اين سه لايه، ديواره شكمي، ديواره رحمي و پرده‏هاي جنيني هستند. (تفسير ابن كثير، تفسير طبري).

تولد:

در آيه 20 سوره عبس، خداوند به خروج نوزاد از شكم مادر اشاره مي‏كند. دانش جنين‏شناسي، زنجيره اتفاقاتي را كه قبل از تولد نوزاد تا زمان خروج آن از كانال زايمان رخ مي‏دهد، به اين شكل توضيح مي‏دهد: تخمدان‏ها و جفت، هورموني ترشح مي‏كنند كه باعث شل‏شدن اتصالات لگني شده و گردن رحم را شل مي‏كند. اين روند به وسيله انقباضات رحمي و پارگي كيسه اطراف جنين دنبال مي‏شود تا يك محيط نرم و لغزنده براي خروج جنين فراهم شده و جنين از كانال زايمان خارج شود. سوره احقاف آيه 15 با توضيح دردهاي زايمان طبيعي و مراحل شيردادن و از شير گرفتن نوزاد، اين روند را بيان مي‏كند. با توجه به اين كه كوتاه‏ترين زمان بارداري 6 ماه و طولاني‏ترين زمان شيردهي 2 سال است. مفسران، بيان قرآن را كه مي‏فرمايد: وحمله و فصاله ثلاثون شهراً، اشاره‏اي به كل اين زمان مي‏دانند.

رشد و نمو:

چرخه كامل آفرينش انسان و رشد و نمو او در آيه 54 سوره روم آمده است: الله الذي خلقكم من ضعف ثم جعل من بعد ضعف قوة ثم جعل من بعد قوة ضعفا و شيبه يخلق مايشاء و هوالعليم القدير. بيان قرآن در اين آيه، توضيح مجملي در مورد چرخه زندگي انسان و تصديقي بر قدرت خداوند و تسلط او بر همه امور است. نوزاد انسان ضعيف به دنيا مي‏آيد و با گذراندن دوران رشد به مرحله جواني و پس از آن ميانسالي مي‏رسد كه همان من بعد ضعف قوة است و بعد از ميانسالي، دوره كهولت يعني من بعد قوة ضعفا فرا مي‏رسد. به بيان ديگر در زمان پيري توانايي‏هاي فرد مثل قابليت‏هاي حركتي، روحي و ديگر استعدادهايش رو به ضعف مي‏گذارند (تفسير صابوني). قرآن بر اختيار خداوند در زندگي انسان تأكيد خاصي دارد به اين معني كه به هر يك از آفريده‏هايش كه بخواهد اجازه مي‏دهد تا پايان چرخه حيات را طي كنند و برخي ديگر را قبل از سنين پيري و گاه در كودكي و نوجواني مي‏ميراند. مثلاً آيه 2 سوره انعام زمان زندگي يك فرد را فقط در دست خدا مي‏داند.

مرگ:

در بيان قرآن، مرگ به معني پايان زندگي نيست. قرآن واژه برزخ (سوره مومنون، آيه 100) را براي ورود انسان به مرحله مرگ بيان مي‏كند. برزخ پرده يا ديواري است كه تا روز قيامت بين دنيا و آخرت قرار گرفته است (تفسير طبري). قرآن تاكيد مي‏كند كه همه انسان‏ها دوباره زنده مي‏شوند تا در روز حسابرسي در مقابل پروردگار خود بايستند. قرآن آيات بي‏شماري دارد كه در مورد روز حساب و برخاستن دوباره انسان از خاك سخن مي‏گويد (سوره حج، آيه 7). در روز قيامت رفتار انسان سنجيده مي‏شود تا مشخص شود كه جايگاه ابدي او بهشت است يا دوزخ و از نظر قرآن، آخرين مرحله زندگي انسان، زندگي پس از مرگ اوست (سوره نساء آيه‏هاي، 2 و 121).

1) مواد حاصل از فعاليت‏هاي موجودات زنده در مقابل مواد معدني به معناي مواد موجود در طبيعت بي‏جان.

2) سلول جنسي نر.

3)سلول جنسي ماده.