مسجدـ شماره 19، سال چهارم، فروردين و ارديبهشت74

معرفي کتاب (موسوعة کلمات الامام الحسين(ع))

ناصرالدين ايضاري قمي

معرفي کتاب

موسوعة کلمات الامام الحسين- عليه­السلام-

نويسنده: گروه حديث پژوهشکده باقرالعلوم- عليه­السلام-

ناشر: دارالمعروف، قم

چاپ اول، 1373 ش/ 1415 هـ.ق

880ص، وزيري

تمامي سخنان ائمه ­اطهار(ع) در زندگي انسان روشني ­بخش و هدايتگر است، زيرا آنان دومي «ثقلين»، عدل و همرديف قرآن مجيد و جانشين پيامبر خاتم بودند و از آبشخور زلال وحي سيراب شده و در دامان پر فيض گويندگان: «انا افصح من نطق بالضّاد» و «انا لامراء الکلام و فينا تنشبت عروقه، و علينا تهدلت غصونه»، پرورش يافته بودند. آنان در طول زندگاني پر برکت خويش، براي هدايت و نجات امت اسلامي از گرداب فساد و منجلاب جهل و ناداني دمي ­نياسودند و رنج و سختي را بر آرامش و آسايش خود برگزيدند. از برکت وجود آنان، هم ­اينک جوامع حديثي شيعه از روايات گوناگوني در زمينه­هاي مختلفي همچون تفسير، مواعظ، اخلاق، تاريخ، فقه و کلام، و طب آکنده است و چنان غنايي دارد که در کتابهاي ديگر مذاهب اسلامي به چشم نمي­خورد.

امام ابوعبدالله الحسين الشهيد(ع) (4 - 61 هـ.ق) نيز در طول زندگاني پر برکت 57 ساله خويش، مطالب بسياري را در زمينه تفسير، فقه، تاريخ، ادعيه، اصول دين (توحيد، نبوت، امامت) و اشعار بيان داشتند که از آنها بجز اندکي به ­دست ما نرسيده است. هر چند سخنان آن حضرت پيشتر در کتابهايي مانند: بلاغة الامام الحسين تأليف سيد مصطفي آل اعتماد، ادب الحسين و حماسته تأليف احمد صابري همداني، الصحيفة الحسينية تأليف ميرزا سيد محمد حسين شهرستاني، سخنان حسين بن علي از مدينه تا کربلا تأليف محمد صادق نجمي و ديوان الامام الحسين تأليف محمد عبدالرحيم گرد آمده بود، اما مجموعه­اي مدون و فراگير از همه احاديث امام حسين­(ع) در دست نبود.

اخيرا با همت گروه حديث پژوهشکده باقرالعلوم(ع) وابسته به «سازمان تبليغات اسلامي» و پس از چند سال کاوش در کتابهاي مختلف که عناوين آنها به 174 نام و در حدود 300 مجلد کتاب مي­رسد، مجموعه­اي زيبا و جامع فراهم آوردند که شايان تقدير است. اين کتاب با ترتيب و تنظيم مناسبي تدوين شده و در برگيرنده بيش از هزار حديث، دعا و شعر امام حسين(ع) است. امتيازهاي اين کتاب عبارتند از:

1. اين کتاب در 2 جزء و 9 فصل گرد آمده است: جزء اول، گفتارهاي تاريخي آن حضرت در زمان پيامبر(ص)، اميرالمؤمنين(ع)، امام مجتبي(ع)؛ و زمان امامت خويش: پيش از مرگ معاويه، پس از معاويه، حسين در مکه، حسين به سوي کربلا و در کربلا، شب عاشورا، صبح عاشورا، شهادت اصحاب، گفتار آن حضرت در شهادت اهل­بيت، عصر عاشورا و پس از شهادت است. جزء دوم کتاب در 5 فصل عقايد، احکام، اخلاق، ادعيه و اشعار تنظيم شده است.

2. ريز موضوعات اين کتاب قابل ­توجه است، مثلا در موضوع عقايد به عناوين توحيد، قرآن و تفسير، پيامبر اکرم(ص)، شأن اهل ­بيت(ع)، اميرالمؤمنين علي(ع)، امام حسن(ع)، درباره خويش، امامان پس از خويش، و شيعه اشاره شده است. همچنين در موضوع احکام به عنوانهاي طهارت، صلات، صوم، زکات، صدقه، حج، جهاد، امر به معروف، نهي از منکر، نکاح، بيع، دين، وصيت، معيشت و حدود پرداخته شده است.

3. با اينکه معروف است که از امام حسين(ع) تعداد اندکي از احاديث احکام به ما رسيده، اما در اين کتاب 165 حديث در احکام، از جوامع حديثي معتبر گرد آمده است.

4. در اين کتاب اشعار امام(ع) در موضوعات گوناگون نيز طبق قوافي مرتب شده است.

5. ويژگي ديگر کتاب آن است که سخنان ابي عبدالله الحسين(ع) با حروفي متمايز از ساير حروف کتاب به چاپ رسيده و همه آن اعراب گذاشته شده است.

6. نيز، اگر حديثي با اعتقادات شيعي موافق نباشد، محققان به عدم اعتبار آن در پاورقي تذکر داده­اند (صص200، 599 و 680).

7. همچنين، براي جلوگيري از حجيم شدن بيمورد کتاب، احاديثي که در فصولي از کتاب آمده­اند و به ­عناوين ديگر هم مرتبط مي­شوند، فقط اشاره شده­اند.

8. ترجمه فارسي و معجم الفاظ اين کتاب نيز بزودي به بازار مطبوعات عرضه خواهد شد.

کتاب با چاپي زيبا، صحافي چشمگير و دلنواز و بهايي مناسب - با استفاده از ثلث اموال يکي از افراد خير-، به بازار کتاب عرضه شده و چشم همگان را روشن کرده است.

خواندن و به کار بستن مضامين بکر و بديع آن، به عموم شيفتگان مکتب اهل ­بيت عصمت و طهارت(ع) توصيه مي­شود.

ناصرالدين انصاري قمي

شرح توحيد الصدوق

نويسنده: سعيد محمدبن محمد مفيد قمي

تصحيح: دکتر نجفقلي حبيبي

ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي

چاپ اول، 1373 ش/1415 هـ.ق

جلد اول، 877ص

بي­ترديد، پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) نقش و سهم مهمي در بالندگي حوزه کلامي ايفا کرده­اند؛ نقشي که قابل مقايسه با ديگر حوزه­هاي کلامي ساير اديان نيست. از اين­رو، انديشمندان فرهيخته مسلمان با مدد از آيات و روايات و استفاده بجا از علوم عقلي، توانستند هرچه بيشتر عمق بحثهاي کلامي را بنمايانند و آن ­را براي شيفتگان معرفت تقديم دارند.

از بحثهاي مهم در حوزه کلامي، مبحث توليد است که در طول 14 قرن متمادي، انديشه­ها را به خود معطوف داشته است. دانشمندان مسلمان، بويژه شيعيان اهل­بيت(ع) کتابهاي فراواني را به اين بحث اختصاص دادند که مي­توان از کتاب گرانسنگ التوحيد تأليف شيخ صدوق نام برد. اين کتاب که به نامهاي التوحيد، توحيد الصدوق و توحيد ابن بابويه شهرت دارد، از همان ابتدا مورد توجه انديشمندان قرار گرفت و شرحهاي فراواني همچون شرح قاضي سعيد قمي، شرح سيد نعمت­الله بن عبدالله تستري جزائري، شرح اميرمحمد علي و شرح محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواري بر آن نگاشته شد.

شرح قاضي سعيد محمدبن محمد مفيد قمي به نام شرح کتاب التوحيد يا شرح توحيد الصدوق از جمله مهمترين اين شرحهاست. شارح محترم که از علماي دوران صفويه و جامع معقول و منقول بود، در مقدمه مجلد اول آورده است که ابتدا، اين شرح تعليقه­اي بر کتاب توحيد الصدوق بود و سپس به اين صورت درآمد. وجود بحثهاي فلسفي، کلامي، ادبي و عرفاني فراوان، جامعيت شارح را کاملاً هويدا مي­سازد. از نکات مهم علمي اين شرح، تأويلات شارح محترم است که آنها را به تأييد، الهام و فيض خداوند منتسب مي­کند.

هر چند شارح از مشرب فلسفي رجبعلي تبريزي و مرام حديثي و تأويلي فيض کاشاني بهره­ها برده است، اما مشرب ويژه خود را داراست. وي در اسرار عبادات با بهره­گيري از نظرهاي محي‌الدين عربي در فتوحات مکية، مطالبي را با استناد بر احاديث ائمه اطهار(ع) بيان مي­کند. تلاش اصلي وي در شرح و حل مباحثي همچون معراج، بهشت، جهنم، موقف، صراط و ميزان است. البته، لازم است براي آگاهي بيشتر از نظرات اين حکيم متأله، به ديگر تأليفهاي ايشان همچون اسرار الصنائع في فلسفة بعض العلوم، کليد بهشت، الاربعين و الاربعينيات مراجعه شود.

بنابر گفته مصحح محقق اين کتاب، جناب آقاي دکتر نجفقلي حبيبي، اين شرح در 4 مجلد تأليف شده بود، ولي فقط 3مجلد آن به ­دست آمد. جلد اول تصحيح شده اين کتاب، شرح باب اول و دوم کتاب توحيد الصدوق است.

در باب اول، 34 حديث از 35 حديث توحيد الصدوق تحت عنوان «في ثواب الموحدين و العارفين» در زمينه­هاي مختلف بررسي شده است. مهمترين عنوانهاي اين احاديث بدين قرار است: کلمة لااله الا الله» اتم دلالة علي التوحيد، قول «لااله الا الله» خير عبادة، کلام في الاصول الخمسة و معني الرب، ان الله حرم اجساد الموحدين علي النار، شهادة «لااله الا الله» و الشرك بالله موجبتان لدخول الجنة والنار، الکلمة الطيبة تمحو السيئات، قول «لااله الا الله» ثمن الجنة، وجه ان قول الحکمة الطيبة قول صالح وان اخرج الفطرة عمل صالح، تأويل «العمود» و «العرش» و «الحوت»، کلمة «لااله الا الله» حصن الله، وجوه الاستدلال بالسماوات و النجوم علي وجود الصانع - عز شأنه-، کلام في حق الله تعالي علي العباد و بالعکس، شفاعة اهل التوحيد و مسائلتهم الله تعالي لينالوا العفو و الرحمة، الذکر المطلوب في قوله تعالي: «واذکروني» والمراد به في اصطلاح السلاك، الکلام في الميزان، و جزاء شهادة «لااله الا الله».

باب دوم، با عنوان «في التوحيد و نفي التشبيه» 36 حديث را شامل مي­شود. کل يوم هو في شأن، انه تعالي لم يولد حتي يکون مورثاً، کلام في اقسام الادراک و انه تعالي لا يدرك معني اوليته و آخريته تعالي ليس له تعالي کم ولامتي و لااين وصفه تعالي يستلزم التحديد و الانبياء و صفوه بأفعاله، وجه اتقانه تعالي ما اراد خلقه، کلام في بعث النبي(ص) و خصائصه الثلاثة، مايحقق علي الناس من السمع و الطاعة، معني نفي الصفات عنه، من طرق معرفته تعالي الفطرة، وجه اطلاق الواحد علي الخالق و المخلوق، اقسام ارادة الله من الحتمية و العزمية، و کلام في ان الاسلام اعلي من کلي شرف، ازجمله مطالبي است که در بررسي مباحث توحيد، در اين باب آمده است. همچنين، شارح ارجمند در ذيل حديث 36 و طي 8 مقام به بررسي معراج، قبر، بهشت، جهنم، صراط، ميزان، ساعت و مبعث مي­پردازد.

«اسرار الفرائض» قسمت ديگر کتاب و پس آمده باب ثاني است که کتابهاي اسرار الصلاة (در36 فصل)، اسرار الزکاة (در3 مفتاح)، اسرار الصيام (در3 فاتحه)، اسرار الحج (در3 منهج)، اسرار الجهاد (درابيان) و اسرار الامربالمعروف و النهي عن المنکر (در1 مقدمه) را در بر دارد.

همچنين، علاوه ­بر درج تعليقات حکيم متأله علي نوري، فهرستهاي «آلايات»، «الاحاديث»، «الامکنة»، «المفردات الفنية والافکار الرئيسية و مافي حکم القواعد و الامثال» «الاعلام»، «الکتب»، «مصادر الکتب» و «موضوعات الکتاب»، به همت مصحح دانشمند در آخر کتاب تدوين شده است.

مهدي اسفندياري