نامه آستان قدس

31ـ مهر1348

خاص فقهي

سيّدمحمود روح الاميني

صفحات: 31 ـ 35

اخبارشيعه در خصوص قضاء با شاهدو يمين و رسيدگي به ارزش آنها

فصلي است از کتاب ارزنده «قضاء با شاهدو يمين از نظر مذاهب خمسه» تاليف جناب آقاي سيدمحمود روح الاميني معاون و مدير کل اداري آستان قدس که با نشر آن در نامه آستان قدس موافقت کرده اند، هيئت تحريريه نامه آستان قدس بدين وسيله از همکاري و محبت ايشان سپاسگزاري مي کند.

شيخ حر عاملي در کتاب وسائل الشيعه باب چهارده از ابواب کيفيت حکم از کتاب قضاء در صفحه 401 و 402 جلدسوم طبع امير بهادر بيست و دو حديث در اين خصوص نقل کرده که در اين احاديث نيز مانند احاديثي که از اهل سنت نقل شده اختلاف الفاظي از قبيل زياده في الدين وفي الاموال ملاحظه مي شود که شرح آن ضرورتي ندارد و در فصل پنجم ببعض از اين خصوصيات اشاره خواهيم کرد. اين که گفتيم بيست و دو حديث هر حديثي چه بسا از چند مصدر روايت شده باشد که اگر هر مصدري را جداگانه به حساب آوريم تعداد آن خيلي زيادتر خواهدشد.

مرحوم نوري در کتاب مستدرک الوسائل خود احاديثي را که در وسائل نيست نقل مي کند، در باب 12 از ابواب کيفيت حکم جلد سوم صفحه201 هفت حديث دارد و چنانچه بخواهيم اين احاديث را يک يک ذکر کنيم ملال آور خواهد بود فعلا بذکر دو حديث اکتفا مي کنيم و در ضمن فصل پنجم نيز بذکر بعض احاديث ديگر احتياج پيدا خواهيم کرد.

آن دو حديث عبارتند از:

1ـ حديثي که در تهذيب جلد ششم صفحه272 رقم 741 و در استبصار جلد 3 صفحه 33 رقم 113 مرحوم شيخ طوسي اعلي الله مقامه الشريف روايت کرده و در کافي هم اين حديث را در جلد دوم فروع طبع سال 1315 صفحه 350 باب شهادت الواحد و يمين المدعي حديث چهارم روايت مي کند و مرحوم مجلسي اعلي الله مقامه الشريفدر صفحه226 جلد چهارم مرآت العقول فرموده است: الرابع صحيح که در اينجا نمي توانم از ذکر تقدير مرحوم علامه مجلسي خودداري نمايم و از دعاي خير ايشان را فراموش کنم گرچه بعضي از کوته فکران نسبت به آن مرحوم اظهار بي علاقگي مي کنند که چرا تمام اخبار را از صحاح و ضعاف نقل کرده است ولي بي انصافي مي کنند، آن بزرگوار تمام منابعي را که امروز دست رسي ما به آنها ميسر نيست در اختيار ما گذاشته و زحمات بسياري کشيده خداوند حق ايشان را بر ما شيعيان حلال کند، مقام علمي مرحوم علامه بزرگوار و تحقيقات مهمي که در فقه دارند برارباب تحقيق با مطالعه مرآت العقول پوشيده نمي باشد.

حديث اول: ابوعلي الاشهري عن محمدبن عبدالجبار عن صفوان بن يحيي عن منصوربن حازم عن ابي عبدالله عليه السلام قال کان رسول الله صلي الله عليه [وآله] وسلم يقضي بشاهد واحد مع يمين صاحب الحق.

حديث دوم حديثي است که در تهذيب جلد6 صفحه 272 رقم 740 و در استبصار جلد3 صفحه 32 رقم 108 و در کافي صفحه350 باب شهادة الواحد و يمين المدعي حديث 8 مي باشد و مرحوم مجلسي در مرآت العقول جلد 4 صفحه 226 فرموده است:

الثامن صحيح وعليه الفتوي. حديث چنين است:

احمدبن محمدبن عيسي عن علي بن الحکم عن ابي ايوب الخزاز عن محمدبن مسلم عن ابي عبدالله عليه السلام قال: کان رسول الله صلي الله عليه [وآله] وسلم في الدين شهادة رجل واحد و يمين صاحب الدين ولم يجز في الهلال الاشاهدي عدل.

در اين جا روايت ديگري را نيز مقتضي مي داند نقل نمايد که به همان طريقي که اهل سنت بصورت تحديث از آباء نقل کرده اند در اين جا ينز بدان نحو روايت شده است اين روايت در تهذيب جلد6 صفحه275 رقم 748 و در استبصار جلد3 صفحه33 رقم 112 و در فروع کافي در همان جلد 2 صفحه350 بابي که مذکور گرديد حديثدوم روايت شده است، حديث از حمادبن عيسي چنين است:

قال سمعت اباعبدالله عليه السلام يقول حدثني ابي ان رسول الله صلي الله عليه [وآله] وسلم قضي بشاهدو يمين.

طريق اين حديث در دو کتاب شيخ از حسين بن سعيدازحماد بن عيسي مي باشد. مي دانيم که طريق شيخ به حسين بن سعيد صحيح است، مقام حسين بن سعيد وحمادبن عيسي هم در نزد شيعه بسيار بزرگ و مورد وثوق کليه علماء مي باشند بنابر اين طريق اين حديث در تهذيبين صحيح است ولي طريق آن در کافي علي بن ابراهيم از پدرش که ابراهيم بن هاشم باشد ازحمادبن عيسي است و مرحوم مجلسي اين سند را به حسن توصيف فرموده است علت آن اينست که ابراهيم بن هاشم در طريق حديث است با استفاده از تذييلاتي که دانشمند محترم آقاي شريف زاده گلپايگاني برجلد اول مسالک الافهام الي آيات الاحکام فاضل جواد صفحه128، 129 نوشته اند مستدلا نسبت به توثيق ابراهيم بن هاشم توضيح داده اند. مرحوم مجلسي اعلي الله مقامه الشريف در مرآت العقول همه جا حديث ابراهيم بن هاشم را به حسن توصيف مي فرمايد ولي توثيقي را که از مرحوم مجلسي نقل شده درکتاب اربعين مجلسي صفحه154 حديث 35 مي باشد که در شرح حديث مزبور تصريح به وثاقت ابراهيم بن هاشم کرده.

عبارت مرحوم سيد داماد هم در رشحه چهارم از کتاب رواشح صفحه 48 جالب است که نقل آن در اين جا مناسب بنظر مي رسد فرموده است: «ان امره اجل وحاله اعظم من ان يتعدل و يثوق بموثق غيره بل غيره يتعدل و يتوثق بتعديله اياه و توثيقه اياه»

بنابراين اين حديث از طريق کافي نيز صحيح خواهدبود.