حج در کتاب خداوند (2) نسخه متنی

شيخ محمّد عبده نوشته است⁷ كه فعل «اتّخذوا» را نافع و ابن عامر به فتح «خاء» قراءت كرده و آن را فعل ماضي دانسته اند و بر فعلِ ماضي «جعلنا» معطوف كرده اند. ولي بقيّه قراء آن را به كسرِ خاء خوانده و فعل امر دانسته اند و فعل ماضي «قلنا» را براي ايجاز حذف كرده اند و از لحاظ بلاغي فايده اش اين است كه در اذهان شنونده و خواننده، تأثير بيشتري دارد.

جمله در اصل «...قلنا اتّخذوا مِن مقام ابراهيم مُصَلّي...» بوده است.

سيّد هاشم بحراني (بحريني) در ذيلِ«...وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّيً...» از قول حضرت صادق(عليه السلام) نقل كرده است⁸ كه اگر دو ركعت نماز طواف واجب در جاي ديگري، جز مقام ابراهيم، خوانده شود، «... فَعَليك اِعادةُ الصّلاة ».

نويسنده كتاب «اقصي البيان» نوشته است:⁹ وجوب دو ركعت نماز در مقام ابراهيم(عليه السلام) از فعل امر «اِتَّخِذُوا» استنباط مي شود.

ابن عربي نوشته است:¹⁰ مقام، جايي است كه ابراهيم خداي خود را در آن جا خوانده است.

مُصلّي را هم بعضي جايگاه و موضع دعا دانسته اند و برخي ديگر معناي اختصاصي مُصلّي را در نظر گرفته و آن را نمازگاه دانسته اند.

«...وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ»¹¹

نويسنده كتاب¹² «لسان التنزيل» كلمه «عَهِدْنا» را «فرموديم» معني كرده است. ابن كثير هم درباره معناي«عَهِدْنا اِلي اِبْراهِيمَ وَ اِسْماعِيلَ...» نوشته است:¹³يعني «اَمَرَهُماالله أنْ يطهّراه...».¹⁴

ثعالبي هم، نوشته است:¹⁵ «عَهِدنا»; يعني «اَمَرْنا».

بنابراين، دستور خدايي اين است كه: خانه كعبه بر اساس تقوي و طهارت بنا شود. و ابوالفتوح رازي هم نوشته است:¹⁶ «خانه مرا بر طهارت بنا كنيد; يعني بر توحيد...» و جالب اين كه، به جهت فضيلت و اهمّيت اين خانه، بر ديگر مكان ها، خدا گفته است: «بيتي» و بيت را به خود نسبت داده، تا مزيّت آن، بر ديگر مكان ها روشن شود.

و به قول شيخ طبرسي:¹⁷ «و انّما أضافَ البيتَ الي نفسِه تفضيلاً لَهُ عَلي سائر البقاع و تمييزاً و تخصيصاً».

نويسنده تفسيرِ المنار نوشته است:¹⁸ «عَهِدَالله بالشيء; وَصّاه به» و منظور اين است كه خداوند آن دو ـ ابراهيم و اسماعيل ـ را مكلّف كرد كه خانه كعبه را از آفات و شرك و به قول طبري، از بت ها و پرستش بت ها و شرك به خدا تطهير كنند كه به قول نويسنده «مختصر تفسير طبري»¹⁹ همين معني «اَولَي الاقوال بالصواب عند الطبري علي ما في تفسيره» مي باشد.