ذكر كلمه «حجّ» پس از «مواقيت للنّاس» و تخصيص يافتنِ اين كلمه، از اين جهت است كه عربها پيش از نزول اين آيه، بدون توجّه به رؤيت هلال با اعداد و ارقام و شمارش و حسابِ ماهها، حجّ به جا مىآوردند ولى اسلام، زمانِ حجّ را به رؤيت هلال مرتبط ساخت.(1)
حديث: «صُومُوا لِرؤيته وَ أفْطِروا لرؤيته» از پيامبر(صلى الله عليه وآله)، مؤيّد همين معنى است.(2)
بيضاوى، نوشته است: «مواقيت» جمع «ميقات» است از مادّه «وقت». و فرق ميانِ «وقت» و «مدّت» و «زمان»، اين است كه:
مدّت; مطلقِ امتداد حركت فلك است از آغاز تا انتها.
زمان; مدّت تقسيم شده است.
و وقت; زمان فرض شده است، براى كارى.
تقريباً همين تفاوت را، در تفسير ابى السعود(3) مىبينيم با اين بيان:
مدّت; مطلق حركت فلك را از مَبْدأ به انتها گويند.
زمان; وقت تقسيم شده به ماضى، حال و استقبال است.
وقت; زمان مفروض و واجب، براى كارى است.
ابوبكر عتيق سورآبادى كه ظاهراً تفسيرِ خود را در قرن ششم هجرى نوشته است، در ذيل آيه مورد بحث، مىنويسد:(4)
«همى پرسند تو را يا محمّد از نوماهها...»
«معاذبن جبل پرسيد كه يا رسولالله، آن زياده و نقصانِ ماه چراست؟»
با آن كه سؤال معاذبن جبل به قول ابوبكر عتيق سورآبادى، لغو بود و سؤال از زيادت ونقصان جِرم ماه كرد، ليكن خداى تعالى جواب داد از روى حكمت، چنان كه در آن فايده بود، خلق را.
«بگو يا محمّد(صلى الله عليه وآله) از ماهها و گشتن آن به زيادت و نقصان، از براى نگاه داشتن حسابِ روزهاست مردمان را تا وعدهها و گردش ايّام را بدان حساب نگاه دارند و موسم حج را بشناسند و در غلط نيفتند و از هِلال نگاه دارند.»
شايد براى برخى، ارتباط معنايىِ دو بخش آيه، دشوار باشد; زيرا در بخش نخست از
1 ـ ماههاى حج، در آيه 197 سوره بقره مشخص شده است: }الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ...{
2 ـ اَحكام القرآن ابن عربى، ج1، ص99
3 ـ تفسير ابىالسعود (= ارشاد العقل السليم الى مزايا القرآن الكريم)، ج1، ص156
لطفا منتظر باشید ...
