مقدمه - تأملی در تاریخ وفات پیامبر(ص) نسخه متنی

تعيين تاريخ وفات پيامبر(ص) يك بحث علمى - تاريخى محض نيست، بلكه داراى ثمراتى است. اين مقاله، بدون تكيه بر يك وايت‏خاص و با بررسى شش واقعه كه در تعيين وفات پيامبر(ص) نقش دارند و با كنار هم قرار دادن آن وقايع، اقوال معروف شيعه و سنى را مورد بررسى قرار داده است و با رسم جداول، به طور دقيق اثبات نموده است كه قول معروف و مشهور شيعه مبنى بر قرار دادن تاريخ وفات پيامبر(ص) در 28 صفر و قول معروف و مشهور اهل سنت كه آن را 12 ربيع‏الاول دانسته‏اند، هر دو، باطل بوده و تاريخ وفات پيامبر(ص)، همان‏گونه كه در روايت ابومخنف ذكر گرديده است، دوم ربيع‏الاول است.

واژه‏هاى‏كليدى: وفات پيامبر(ص)، غديرخم، اهل سنت، شيعه، ربيع‏الاول.

مقدمه

بحث از تاريخ وفات پيامبر(ص)، تنها يك بحث علمى - تاريخى محض نيست، بلكه داراى ثمرات مختلفى است; از جمله اين‏كه جميع ملل دنيا، ايام تولد يا وفات بزرگان دين خود را ارج مى‏نهند، و مسلمانان نيز، همه ساله در ايام تولد پيامبر(ص) به شادى، و به خصوص شيعيان در ايام وفات آن حضرت به سوگوارى مى‏پردازند; پس دانستن تاريخ وفات پيامبر(ص) مى‏تواند از اين جهت مهم باشد، زيرا از جهات معنوى، پيروان پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، خود را در غم و شادى آنان شريك مى‏دانند، پس دانستن چنين ايامى، از جهت پيوند قلبى مؤثر است.

از جهت ديگر، مشخص شدن تاريخ وفات پيامبر(ص)، داراى ثمرات فقهى نيز مى‏باشد، زيرا چنان‏كه به زودى بحث‏خواهد شد، اين واقعه، با وقايع ديگر در حج، پيوند نزديك دارد، مثلا اگر ثابت‏شود كه عرفه حجه‏الوداع، در روز جمعه بوده، و چون پيامبر(ص) در عرفه نماز ظهر اقامه كردند، معلوم مى‏شود كه نماز جمعه، در موسم حج واجب نيست و اختصاص به زمان عادى دارد. هم‏چنين اگر ثابت‏شود كه واقعه غديرخم در روز جمعه بوده و از آن‏جا كه در آن روز نماز ظهر خوانده شد، پس معلوم مى‏شودكه نماز جمعه، در سفر واجب نيست و اختصاص به حضر دارد.

گذشته از اين موارد، مشخص شدن تاريخ دقيق وقايع مى‏تواند نقش بسيار مهمى در صحت و سقم بسيارى از نقل‏هاى تاريخى داشته باشد. به عنوان مثال، اگر ادعا شود شخصى، كارى را در روز خاصى انجام داده است; حال اگر ثابت‏شود كه آن شخص چند روز قبل از آن، درگذشته است، بطلان اين ادعا نيز ثابت مى‏شود و به طبع آن، فروعاتى نيز كه بر آن ادعا مترتب بود، باطل مى‏گردد. بنابراين بحث از تاريخ وفات پيامبر(ص) داراى فوايد بسيارى است و فروعات متعددى نيز بر آن استوار است. اكنون پس از اين مقدمه كوتاه، به بحث تاريخ وفات پيامبر اسلام(ص) مى‏پردازيم.

فصل اول

نحوه تعيين تاريخ دقيق وفات پيامبر(ص)

درباره تاريخ وفات پيامبر(ص)، اقوال متعددى وجود دارد، ولى ما در اين بخش، تنها به اقوال معروف و مشهور اشاره مى‏كنيم. معروف‏ترين اين اقوال عبارتند از: بيست و هشتم صفر، اول ربيع‏الاول، دوم ربيع‏الاول و دوازدهم ربيع‏الاول.

در ابتدا روايت ابومخنف را در اين‏باره ذكر مى‏كنيم:

«قبض رسول‏الله(ص) نصف النهار يوم الاثنين لليلتين مضتا من شهر ربيع‏الاول، و بويع ابوبكر يوم الاثنين فى اليوم الذى قبض فيه النبى(ص). [1]

«وفات رسول‏الله(ص) در وسط روز دوشنبه، كه دو شب از ماه ربيع‏الاول گذشته بود، واقع گشت و در همان روز دوشنبه كه پيامبر(ص) وفات يافت، با ابوبكر بيعت‏شد».

دراين‏جا، ما قصد داريم بدون در نظر گرفتن روايت ابومخنف، راهى براى به دست آوردن تاريخ دقيق و صحيح وفات پيامبر(ص) ارائه دهيم.

به دست آوردن تاريخ دقيق وفات پيامبر(ص) گاهى از طريق رواياتى است كه با صراحت، تاريخ وفات پيامبر(ص) را ذكر مى‏كنند، مانند روايتى كه از ابومخنف نقل شده است. ولى وجود رواياتى اين‏چنين، كه صريح و معتبر باشد، به اندازه‏اى نيست كه براى همه اطمينان‏آور باشد، وگرنه اين‏همه اختلاف در تاريخ وفات پيامبر(ص) مشاهده نمى‏شد. در نتيجه، براى حصول اطمينان بيشتر بايد از روش در كنار هم قراردادن وقايع تاريخى ديگر و بررسى آن‏ها، براى رسيدن به قولى قطعى، كمك گرفت. اگر چه در چگونگى و تاريخ خود آن وقايع نيز اختلافاتى وجود دارد، ولى در مجموع مى‏توان در اين وقايع، به امور اجماعى يا مشهور نزد هر يك از اهل سنت و شيعه استناد كرد. اين وقايع عبارتند از:

1- زمان خارج شدن پيامبر(ص) از مدينه براى حجة‏الوداع

2- روز عرفه;

3- زمان نزول آيه اكمال دين «اليوم اكملت لكم دينكم و...» ^[2] و فاصله آن تا وفات پيامبر(ص);

4- روز غديرخم;

5- شروع و مدت بيمارى پيامبر(ص);

6- روز وفات پيامبر(ص).

در ابتدا به بررسى هر يك از وقايع مى‏پردازيم و سپس با توجه به ديدگاه مشهور و معروف شيعه و اهل سنت درباره اين وقايع، اقوال آنان را درباره تاريخ وفات پيامبر(ص) مورد نقد و بررسى قرار خواهيم داد.