واقعه دوم - تأملی در تاریخ وفات پیامبر(ص) نسخه متنی

واقعه دوم

روز عرفه (در حجة‏الوداع) :

تعيين روز عرفه كه نهم ذى‏حجه است مى‏تواند ما را در تشخيص دقيق تاريخ وفات پيامبر(ص) كمك نمايد، و اين يكى از شاخصه‏هاى مهم اين بحث‏به شمار مى‏آيد، چون نظر مشهور و معروف اهل سنت، بلكه اجماع آنان بر اين است كه عرفه، روز جمعه بوده است. ^[12] اين امر ظاهرا به دليل روايتى است كه از خليفه دوم، عمر، دراين‏باره بيان شده است. ^[13]

پس با مبنا قرار دادن اين امر، مى‏توان جميع اقوال اهل سنت را درباره تاريخ وفات پيامبر(ص)، مورد بررسى قرار داد. از طريق شيعه نيز رواياتى از امامان(ع) نقل شده است كه عرفه را روز جمعه دانسته‏اند، ^[14] ولى هيچ يك از اين روايات از لحاظ سند صحيح نيستند; ^[15] افزون بر اين، با روايات صحيحه‏اى كه روز غدير را مشخص مى‏كنند، در تعارض مى‏باشند، زيرا اگر عرفه، يعنى نهم ذى‏حجه، جمعه باشد، ديگر هيجدهم ذى‏حجه، جمعه و يا پنج‏شنبه نخواهد بود. [16]

واقعه سوم

زمان نازل شدن آيه اكمال و فاصله آن تا وفات پيامبر(ص) :

مشهور و معروف نزد اهل سنت درباره نزول آيه اكمال، اين است كه اين آيه در روز عرفه كه روز جمعه بوده نازل شده است ^[17] و فاصله آن تا وفات پيامبر(ص) 81 روز است. [18] اما از ديدگاه شيعه، با توجه به رواياتى كه در اين زمينه وجود دارد، ^[19] در مجموع مى‏توان گفت: اين آيه و آيه تبليغ، به تمامه يا جزء به جزء، در چندين مرتبه بر پيامبر(ص) نازل شده و پيامبر(ص) پس از نازل شدن قسمت آخر آيه، يعنى: «و الله يعصمك من الناس‏»، ^[20] در غديرخم مردم را جمع نمودند و رسالت الهى خويش را در معرفى حضرت على(ع) به عنوان جانشين خود، انجام دادند.

از نظر شيعه، هيچ ترديدى در نزول آيه اكمال در غدير نيست، ولى امكان نزول قبلى آن را نيز نفى نمى‏كنند. شيخ مفيد دراين‏باره مى‏گويد:

«قبلا دراين‏باره بر پيامبر(ص) وحى نازل شده بود، ولى وقت ابلاغ آن معين نگرديد و هنگامى كه به غديرخم رسيدند، آيه تبليغ نازل شد». ^[21]

بنابراين، از نظر شيعه، مخالفتى در اصل نزول آيه اكمال در عرفه نيست، ولى بحث در اين است كه از ديدگاه شيعه، عرفه نمى‏تواند در روز جمعه بوده باشد، زيرا با جمعه بودن غدير سازگار نيست.

واقعه چهارم

روز غديرخم :

واقعه غديرخم كه به هنگام مراجعت پيامبر(ص) از حجة‏الوداع رخ داد، از ديدگاه شيعه از جمله مهم‏ترين مسائل تاريخ اسلام است، زيرا در آن واقعه، پيامبر اسلام(ص) از طرف خداوند مكلف شد تا على(ع) را به جانشينى خود معرفى كند و پيامبر(ص) نيز دستور توقف در آن منطقه را داده و پس از خطبه‏اى طولانى فرمودند: «من كنت مولاه فعلى مولاه‏» يا «من كنت مولاه فهذا على مولاه‏». طرق نقل روايات اين واقعه آن‏قدر زياد است كه مى‏توان گفت فراتر از حد تواتر است. ^[22] با اين وجود، اكثر كتب تاريخى اهل سنت (كه ما از آن‏ها به عنوان منابع اصلى بهره مى‏گيريم) با اين‏كه تمام جزئيات وقايع حجة‏الوداع را ذكر كرده‏اند ، ^[23] ولى اشاره‏اى به اين واقعه عظيم نكرده‏اند!

در اين ميان، تنها ابن كثير در «البدايه و النهايه‏»، ^[24] به بحث‏يك طرفه‏اى دراين‏باره پرداخته است و بنا به نظر وى، واقعه غديرخم، در 18 ذى‏حجه و در روز يك‏شنبه بوده است، كه ظاهرا وى روز يك‏شنبه را با توجه به محاسبه و قراردادن روز عرفه در جمعه، به دست آورده است.

درباره تعيين روز غديرخم بايد گفت: شكى نيست كه واقعه غديرخم در 18 ذى‏حجه سال دهم هجرى اتفاق افتاده است، ولى اين‏كه در چه روزى بوده، بنا به رواياتى كه دراين باره وجود دارد، از دو حال خارج نيست: يا پنج‏شنبه بوده است و يا جمعه; چنان‏كه در روايتى كه از ابوسعيد خدرى - به طرق مختلف - نقل شده است، روز پنج‏شنبه به عنوان روز واقعه غديرخم معرفى گرديده است. ^[25] علامه امينى نيز در كتاب الغدير، روز واقعه غديرخم را پنج‏شنبه ذكر كرده است. ^[26] اما در صحيحه ابن‏ابى عمير از امام صادق(ع) نقل شده است كه:

واقعه غديرخم در 18 ذى‏حجه كه روز جمعه بوده، اتفاق افتاده است. متن آن حديث چنين است: «و يوم غدير افضل الاعياد و هو الثامن عشر من ذى‏الحجه و كان يوم الجمعة‏». ^[27] بديهى است روايت صحيحه، كه واقعه غديرخم را در روز جمعه مى‏داند، به جهت رجحان سندى مقبول است. پس به نظر ما، روزى كه واقعه غديرخم در آن اتفاق افتاده روز جمعه بوده است.